Παράνομη η προσωρινή κράτηση των «παράνομων» αλλοδαπών

Ακυρωτικό Δικαστήριο, Γαλλική Δημοκρατία, Γνωμοδότηση 9002/5.6.2012 (Ποινικό Τμ.) [Παράνομη η προσωρινή κράτηση των «παράνομων» αλλοδαπών]
(επιμ. – μεταφρ. – παρατ. Ρ. Φράγκου)

Μετάφραση – Επιμέλεια: Ρωξάνη Δ. Φράγκου, Διδάκτωρ Νομικής Πανεπιστημίου Στρασβούργου

Η προσωρινή κράτηση (garde a vue) παράνομα διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών αντίκειται στο δίκαιο της ΕΕ, και ειδικότερα στην «Οδηγία περί επιστροφής» της 16ης Δεκεμβρίου 2008. Ο υπήκοος τρίτης χώρας δε μπορεί να τεθεί υπό προσωρινή κράτηση αποκλειστικά και μόνο για παράνομη είσοδο και διαμονή στο γαλλικό έδαφος.

Διατάξεις : Οδηγία 2008/115/ΕΚ, Ν 2011-392 της 14ης Απριλίου 2011 σχετικά με την προσωρινή κράτηση (garde a vue), άρθρα 62-2 και 67 γαλλικού ΚΠΔ, άρθρο L. 621-1 γαλλικού Κώδικα περί εισόδου και διαμονής των αλλοδαπών (CESEDA)

Έχοντας υπόψη το από 3 Απριλίου 2012 προδικαστικό ερώτημα του Πρώτου Πολιτικού Τμήματος ενόψει της εκδίκασης των προσφυγών B1119250, Q1121792, R1119378, C1119251, N1130530, D1130384, Q11130371, και το οποίο φέρει τον τίτλο: «Υπό το φως των αποφάσεων του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 28ης Απριλίου 2011 (El Dridi) και της 6ης Δεκεμβρίου 2011 (Achugbabian), καθώς επίσης και του άρθρου 63 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας στην προγενέστερη του Νόμου της 14ης Απριλίου 2011 μορφή του, αφενός, και των άρθρων 62-2 και 67 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας σύμφωνα με την ισχύουσα διατύπωσή τους, αφετέρου, μπορεί ένας υπήκοος Κράτους εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης να τεθεί υπό προσωρινή κράτηση (garde a vue) αποκλειστικά και μόνο επί τη βάσει του άρθρου L. 621-1 του Κώδικα περί εισόδου και διαμονής των αλλοδαπών και περί του δικαιώματος ασύλου (CESEDA);».

Έχοντας υπόψη την κοινοποίηση στο Γενικό εισαγγελέα.

Έχοντας υπόψη την οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 16ης Δεκεμβρίου 2008 σχετικά με τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη μέλη για την επιστροφή των παράνομα διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών.

Έχοντας υπόψη τις αποφάσεις του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 28ης Απριλίου (El Dridi) και της 6ης Δεκεμβρίου 2011 (Achugbabian).

Σχετικά με την εισήγηση του κ. Guerin, Συμβούλου, τις παρατηρήσεις της κας Spinosi, η οποία και έλαβε τελευταία το λόγο, και τα συμπεράσματα του Γενικού Εισαγγελέα κ. Mathon.

Εξέδωσε την ακόλουθη γνωμοδότηση:

«Από το άρθρο 62-2 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, όπως αυτό απορρέει από το Νόμο 2011-392 της 14ης Απριλίου 2011, προκύπτει ότι το μέτρο της προσωρινής κράτησης δε μπορεί να διαταχθεί από έναν αξιωματικό της δικαστικής αστυνομίας παρά μόνο εάν υφίστανται εύλογες υπόνοιες ότι ο ύποπτος έχει τελέσει ή αποπειράθηκε να τελέσει κακούργημα ή πλημμέλημα που τιμωρείται με ποινή φυλάκισης. Ότι, επιπλέον, το μέτρο οφείλει να εξυπηρετεί έναν από τους στόχους της διεξαγωγής της εν λόγω ποινική διαδικασίας. Ότι, κατόπιν της έναρξης ισχύος της οδηγίας της 16ης Δεκεμβρίου 2008 σχετικά με τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη μέλη για την επιστροφή των παράνομα διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών, όπως αυτή ερμηνεύτηκε από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο υπήκοος τρίτης χώρας που κατηγορείται αποκλειστικά και μόνο για το πλημμέλημα του άρθρου L. 621-1 του Κώδικα περί εισόδου και διαμονής των αλλοδαπών, δεν υπόκειται σε ποινή φυλάκισης εάν δεν έχει προηγουμένως υποβληθεί στα αναγκαστικά μέτρα, όπως αυτά προβλέπονται από το άρθρο 8 της εν λόγω οδηγίας. Ότι δε μπορεί, επομένως, να τεθεί υπό προσωρινή κράτηση λόγω μιας διαδικασίας που κινήθηκε εξαιτίας αποκλειστικά και μόνο αυτής της κατηγορίας.

Για τους ίδιους λόγους, φαίνεται ότι ο υπήκοος τρίτης χώρας δε μπορούσε, σύμφωνα με το δίκαιο όπως αυτό ίσχυε προγενέστερα της έναρξης ισχύος του Νόμου της 14ης Απριλίου 2011, να τεθεί υπό προσωρινή κράτηση λόγω διαδικασίας που κινήθηκε για παράνομη είσοδο ή παραμονή με τη διαδικασία του αυτοφώρου, δεδομένου ότι η προσωρινή κράτηση δεν ήταν δυνατή, σύμφωνα με τα τότε ισχύοντα άρθρα 63 και 67 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, παρά μόνο αν τα υπό έρευνα αδικήματα ήταν πλημμελήματα υποκείμενα σε ποινή φυλάκισης. Η ίδια αρχή έπρεπε να υπερισχύσει εφόσον η έρευνα προσλάμβανε διάφορες άλλες δικονομικές μορφές».

ΠΑΡΑΓΓΕΛΛΕΙ τη διαβίβαση του φακέλου και της γνωμοδότησης στο πρώτο (πολιτικό) τμήμα.

Παρατηρήσεις

Σεβασμός θεμελιωδών δικαιωμάτων και σύγχρονη μεταναστευτική πολιτική: μία εύθραυστη ισορροπία

Σε κρίσιμη καμπή βρίσκεται η επί μακρόν δικαστική διαμάχη που διεξάγεται στη Γαλλία ενάντια στην «ποινικοποίηση» των παράνομα διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών μετά τη γνωμοδότηση που εξέδωσε, την 5η Ιουνίου 2012, το ποινικό τμήμα του Ακυρωτικού Δικαστηρίου της χώρας. Η γνωμοδότηση-κόλαφος για τη μέχρι τώρα γαλλική δικαστηριακή πρακτική τάσσεται ρητά κατά της προσωρινής κράτησης των αλλοδαπών χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα [9] , αμφισβητώντας τη νομιμότητα του νομικού της ερείσματος, δηλαδή αποκλειστικά και μόνο της παράνομης εισόδου και παραμονής τους στη χώρα.

Στο σημείο αυτό, πριν προχωρήσουμε στο σχολιασμό της γνωμοδότησης του Ανώτατου πολιτικού δικαιοδοτικού οργάνου της Γαλλίας, κρίνεται σκόπιμη, για την κατανόηση όχι μόνο του σχολιαζόμενου κειμένου αλλά και των παρατηρήσεων που ακολουθούν, η εννοιολογική προσέγγιση και ερμηνεία της έννοιας «προσωρινή κράτηση». Ο θεσμός της «προσωρινής κράτησης» (garde a vue), που αποτελεί το αντικείμενο της παρούσας γνωμοδότησης, προσδιορίζεται εννοιολογικά ως «μέτρο αστυνομικής φύσης με καθαρά ποινικό χαρακτήρα, στη βάση του οποίου πραγματοποιείται η κράτηση, για περιορισμένο χρονικό διάστημα που ποικίλει ανάλογα με το βαθμό σοβαρότητας των υπό εξέταση αδικημάτων [10] και σε χώρους άλλους από εκείνους των σωφρονιστικών καταστημάτων της χώρας, όσων αν και δεν είναι κατηγορούμενοι ούτε τους έχει απαγγελθεί επίσημα κατηγορία πρέπει να παραμείνουν στη διάθεση των αστυνομικών αρχών για τις ανάγκες της διεξαγόμενης έρευνας» [11] . Ο ορισμός αυτός παραπέμπει λοιπόν πέρα από κάθε αμφιβολία σε μια διπλή διαφοροποίηση της έννοιας της «προσωρινής κράτησης» τόσο από την κράτηση (detention provisoire) [12] όσο και από τη διοικητική κράτηση (retention administrative) [13] , μέτρα τα οποία, πέραν της διαφορετικής νομικής φύσης τους, επιβάλλονται σε διακριτά χρονικά στάδια επιδιώκοντας άλλο αποτέλεσμα από την εδώ εξεταζόμενη νομική έννοια.

Αναγνωρίζοντας πως η πρακτική της προσωρινής κράτησης παράνομα διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών αντίκειται στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και πιο συγκεκριμένα στην «Οδηγία περί επιστροφής» της 16ης Δεκεμβρίου 2008 [14] , η γνωμοδότηση της 5ης Ιουνίου 2012 φιλοδοξεί να θέσει τέρμα σε μια πρωτοφανή νομολογιακή κακοφωνία η οποία άρχισε κυρίως να διαφαίνεται μετά τις αποφάσεις του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης El Dridi [15] και Achugbabian [16] της 28ης Απριλίου 2011 και 6ης Δεκεμβρίου 2011 αντίστοιχα. Μια νομολογιακή κακοφωνία που είχε ως αναπόφευκτη συνέπεια την άνιση και μεροληπτική αντιμετώπιση των παράνομα διαμενόντων σε γαλλικό έδαφος αλλοδαπών, ανάλογα με την εκάστοτε, διαφορετική κατά τόπο, ερμηνεία που απέδιδε ο εθνικός δικαστής στην ευρωπαϊκή Οδηγία της 16ης Δεκεμβρίου 2008. Με άλλα λόγια, ένας αλλοδαπός χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα μπορούσε να τεθεί υπό προσωρινή κράτηση 24 ωρών στο Παρίσι ή την Τουλούζη και να αφεθεί ελεύθερος στο Μπορντό.

Στην ασάφεια αυτή που περιέβαλε [17] όχι μόνο τις διατάξεις του Κώδικα περί εισόδου και διαμονής των αλλοδαπών και περί του δικαιώματος ασύλου (εφεξής CESEDA), αλλά και την αντίστοιχη ερμηνεία τους και τη διαφορετική κατά τόπο πρακτική που υιοθετείται από τα εθνικά δικαστήρια ήρθε να βάλει τέλος η παρούσα γνωμοδότηση του ποινικού τμήματος του Ακυρωτικού Δικαστηρίου. Εφεξής, η παράνομη είσοδος και παραμονή ενός υπηκόου τρίτης χώρας δεν αρκεί για να δικαιολογήσει την επιβολή του μέτρου της προσωρινής του κράτησης. Αυτή είναι η ετυμηγορία του Ανώτατου πολιτικού δικαιοδοτικού οργάνου της Γαλλίας, η οποία αφήνει να διαφανεί καθαρά η διάθεση όχι μόνο ενίσχυσης των ατομικών δικαιωμάτων των αλλοδαπών (Ι), αλλά ταυτόχρονα και αποδοκιμασίας της υφιστάμενης τάσης για κατάχρηση του μέτρου της προσωρινής κράτησης γενικότερα από τις αστυνομικές και δικαστικές αρχές (ΙΙ).

Ι. Η γνωμοδότηση του Ανώτατου Ακυρωτικού Δικαστηρίου, έκφραση ενίσχυσης της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων των παράνομα διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών

Η καταχρηστική επιβολή του μέτρου της προσωρινής κράτησης σε παράνομα διαμένοντες αλλοδαπούς αντλεί το νομικό της έρεισμα από τις διατάξεις του άρθρου 62-2 του γαλλικού ΚΠΔ, σύμφωνα με τις οποίες κανείς δε μπορεί να τεθεί υπό προσωρινή κράτηση αν δεν είναι ύποπτος για την τέλεση αδικήματος που επισύρει τουλάχιστο ποινή φυλάκισης, σε συνδυασμό με αυτές του άρθρου L 621-1 CESEDA, οι οποίες τιμωρούν με ποινή φυλάκισης ενός έτους και χρηματική ποινή 3.750 ευρώ τον υπήκοο τρίτης χώρας που διαμένει παράνομα στη Γαλλία για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των 3 μηνών χωρίς να διαθέτει τα απαιτούμενα έγγραφα και θεωρήσεις, και ιδίως άδεια παραμονής [18] . Η πρακτική που απορρέει από την εν λόγω νομοθεσία είναι άλλωστε η αιτία της καταδίκης της γαλλικής κυβέρνησης από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με το αιτιολογικό ότι οι νομοθετικές αυτές διατάξεις, επιτρέποντας τη φυλάκιση παράνομα διαμένοντος υπηκόου τρίτης χώρας ο οποίος δεν έχει υπαχθεί στα αναγκαστικά μέτρα που προβλέπει η «Οδηγία περί επιστροφής» [19] , αντίκεινται στο δίκαιο της Ένωσης [20] .

Η καταδίκη, ωστόσο, από το Δικαστήριο του Λουξεμβούργου πρώτα της Ιταλίας και λίγους μήνες αργότερα της Γαλλίας δε στάθηκε αρκετή για να δώσει τέλος στην πρακτική δεκαετιών, κυρίως διότι η ερμηνεία που της επιφυλάχθηκε από τον εθνικό δικαστή για ακόμη μια φορά δεν υπήρξε ομοιόμορφη [21] . Ενώ το Εφετείο της Nimes, για παράδειγμα, επωφελήθηκε από τη νομολογία του ΔΕΕ προκειμένου να ακυρώσει την προσωρινή κράτηση ενός αλλοδαπού χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα [22] , το Εφετείο της Aix-en-Provence αντίθετα επέλεξε να επιβάλει το μέτρο προσωρινής κράτησης, προβαίνοντας σε μια στενή ερμηνεία της απόφασης El Dridi για να καταλήξει – παραδόξως οφείλουμε να παρατηρήσουμε [23] – στο συμπέρασμα ότι η συγκεκριμένη περίπτωση δεν αφορούσε στη γαλλική έννομη τάξη [24] . Δεν είναι τυχαίο, μάλιστα, ότι η πρόσφατη αυτή νομολογία του Εφετείου της Aix-en-Provence κινείται στο ίδιο πνεύμα ασυνέπειας και ανακολουθίας με την εγκύκλιο που εκδόθηκε τρεις ημέρες αργότερα από το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Ελευθεριών και η οποία για ακόμη μία φορά δεν κατόρθωσε να θέσει στη διάθεση του εθνικού δικαστή απαντήσεις ικανές να συμβάλουν στη διαμόρφωση μιας ενιαίας και ομοιόμορφης νομολογίας, συμβατής με το σεβασμό των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών των αλλοδαπών [25] .

Κάπως έτσι, λοιπόν, οδηγούμαστε στην προσφυγή ενώπιον του Ανώτατου πολιτικού δικαιοδοτικού οργάνου της χώρας, το οποίο κλήθηκε να διευθετήσει ένα ζήτημα που ταλανίζει επί μακρόν τη γαλλική κοινωνία με τις αντικρουόμενες και αντιφατικές μεταξύ τους δικαστικές αποφάσεις. Δεδομένου, όμως, ότι το θέμα της προσωρινής κράτησης άπτεται του ποινικού δικαίου, το πρώτο πολιτικό τμήμα του γαλλικού Ακυρωτικού Δικαστηρίου, αρμόδιο για θέματα μεταναστευτικού δικαίου, έκρινε σκόπιμο να απευθύνει προδικαστικό ερώτημα στο ποινικό τμήμα. Σύμφωνα με τη γνωμοδότηση αυτού του τελευταίου, «ο υπήκοος τρίτης χώρας (…) δεν υπόκειται σε ποινή φυλάκισης εάν δεν έχει προηγουμένως υποβληθεί σε αναγκαστικά μέτρα, όπως αυτά προβλέπονται στο άρθρο 8 της εν λόγω Οδηγίας» και «δε μπορεί, επομένως, να τεθεί υπό προσωρινή κράτηση λόγω μιας διαδικασίας που κινήθηκε εξαιτίας αυτής της κατηγορίας και μόνο». Με άλλα λόγια, και αυτή είναι η επίσημη θέση του ποινικού τμήματος του Ακυρωτικού Δικαστηρίου, έτσι όπως αυτή διατυπώθηκε στην από 5 Ιουνίου 2012 γνωμοδότησή του, ο υπήκοος τρίτης χώρας δε μπορεί να διωχθεί ποινικά στη βάση του άρθρου L 621-1 CESEDA, δηλαδή για παράνομη είσοδο και παραμονή στη χώρα και, κατ’ επέκταση, δε μπορεί να τεθεί υπό προσωρινή κράτηση, εάν πρώτα δεν έχει υποβληθεί σε αναγκαστικά μέτρα για την εκτέλεση της απόφασης απομάκρυνσής του από τη χώρα, μέτρα στα οποία και να έχει αρνηθεί να συμμορφωθεί [26] . Η θέση αυτή είναι εξάλλου απόλυτα συνεπής με τον αρχικό σκοπό του θεσμού της προσωρινής κράτησης, ο οποίος και συνίσταται στη συλλογή αποδεικτικών στοιχείων και ουδόλως στην εξακρίβωση των στοιχείων της ταυτότητας του υπόπτου.

Στην πράξη, συνεπώς, σε ό,τι αφορά στα δικαιώματα των αλλοδαπών, η γνωμοδότηση στοχεύει στην παρεμπόδιση της κατάχρησης από τις αστυνομικές και δικαστικές αρχές του χρονικού διαστήματος που προβλέπεται για την προετοιμασία της απομάκρυνσης και επιστροφής τους. Μια συνήθης πρακτική άλλωστε που δεν είναι συμβατή με το σκοπό του θεσμού της προσωρινής κράτησης. Στη διακριτική ευχέρεια των αστυνομικών αρχών δε μένει, λοιπόν, παρά μόνο η διαδικασία εξακρίβωσης των στοιχείων της ταυτότητας του αλλοδαπού που συλλαμβάνεται χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα, η οποία όμως δε μπορεί εφεξής να υπερβαίνει το «απολύτως αναγκαίο» χρονικό διάστημα για την ολοκλήρωσή της, και σε καμία περίπτωση τις τέσσερεις ώρες.

Ένα μήνα μόλις μετά τη γνωμοδότηση του ποινικού τμήματος του γαλλικού Ακυρωτικού Δικαστηρίου, στις 5 Ιουλίου 2012, το πρώτο πολιτικό τμήμα του, ακολουθώντας τη γνωμοδότηση της 5ης Ιουνίου, αποφάνθηκε ότι η παράνομη είσοδος και παραμονή ενός υπηκόου τρίτης χώρας δεν είναι από μόνη της αρκετή για να δικαιολογήσει την επιβολή του μέτρου της προσωρινής του κράτησης [27] . Ουσιαστικά, το πρώτο πολιτικό τμήμα επέλεξε να υιοθετήσει τις «συστάσεις» του ποινικού τμήματος, το οποίο έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην αναγκαιότητα για ριζικές αλλαγές στις πρακτικές που ακολουθεί η γαλλική αστυνομία, αποδοκιμάζοντας έτσι ταυτόχρονα την κατάχρηση του μέτρου της προσωρινής κράτησης.

ΙΙ. Η γνωμοδότηση του Ανώτατου Ακυρωτικού Δικαστηρίου, ένδειξη αποδοκιμασίας της κατάχρησης του θεσμού της προσωρινής κράτησης

Η Γαλλία «φυλακίζει» τους παράνομους μετανάστες από το 1938 [28] . Φαινόμενο που όχι μόνο δεν έχει εξαλειφθεί σήμερα, αλλά αντιθέτως λαμβάνει ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις, δεδομένης της ευρέως διαδεδομένης επιβολής του μέτρου της προσωρινής κράτησης. Στους 100.000 αλλοδαπούς που υποβάλλονται στη διαδικασία που προβλέπεται σε περίπτωση παράνομης εισόδου και διαμονής στη χώρα, οι 60.000 περνούν από τα κρατητήρια. Παρατηρείται όλο και πιο συχνά το φαινόμενο της παρέκκλισης του θεσμού της προσωρινής κράτησης από το σκοπό του, καθότι συχνά το μέτρο αυτό – αναμφισβήτητα ποινικού χαρακτήρα – χρησιμοποιείται για διοικητικούς σκοπούς και καταλήγει σε αποφάσεις απέλασης, δηλαδή καθαρά διοικητικής φύσης. Το μέτρο λοιπόν της προσωρινής κράτησης επιβάλλεται με τέτοια συχνότητα από τις αστυνομικές και τις κατά τόπο διοικητικές αρχές γιατί, εκτός του ότι τους προσφέρει ένα είδος «νομιμοποίησης», τις διευκολύνει να συλλέξουν τα στοιχεία που τους είναι απαραίτητα για την εξακρίβωση των στοιχείων της ταυτότητας του ενδιαφερόμενου αλλοδαπού, παρέχοντάς τους επιπλέον χρόνο [29] . Η προσωρινή κράτηση, συνεπώς, δεν είναι παρά ένα πρόσχημα και αυτό αποδεικνύεται περίτρανα από τα στατιστικά στοιχεία που φανερώνουν πέρα από κάθε αμφιβολία ότι ο αριθμός των «παράνομων» αλλοδαπών που καταδικάζονται κάθε χρόνο στη Γαλλία είναι μάλλον ασήμαντος: 200 σε ποινή φυλάκισης, ενώ 300 περίπου σε ποινές με αναστολή [30] . Το συμπέρασμα φαίνεται να είναι αδιάψευστο: οι παράνομα διαμένοντες υπήκοοι τρίτων χωρών απασχολούν ως επί το πλείστον τις διοικητικές αρχές και όχι τις ποινικές.

Σε αυτό ακριβώς το σημείο είναι που παρεμβαίνει η γνωμοδότηση του Ακυρωτικού Δικαστηρίου, αγγίζοντας την καρδιά του προβλήματος, καθώς φαίνεται να επιδιώκει το μετριασμό αυτής της παρεκτροπής του θεσμού από τους σκοπούς του. Μια παρεκτροπή, άλλωστε, που παρατηρείται όχι μόνο σε ζητήματα μεταναστευτικού δικαίου, αλλά σε πολλούς άλλους τομείς, όπως για παράδειγμα ακόμη και σε απλές παραβάσεις του κώδικα οδικής κυκλοφορίας. Στο εξής οι αστυνομικοί συλλαμβάνοντας έναν αλλοδαπό που στερείται νομιμοποιητικών εγγράφων θα έχουν δυο εναλλακτικές: είτε να προβούν σε σύλληψη του υπόπτου αλλά για διαφορετικό αδίκημα τιμωρούμενο με ποινή φυλάκισης (πλαστά έγγραφα, υβριστική συμπεριφορά κ.λπ.), τέχνασμα που τους επιτρέπει έτσι την προσωρινή κράτηση του αλλοδαπού για διάστημα από 24 έως και 120 ώρες ανάλογα με την βαρύτητα του αδικήματος [31] , είτε να περιοριστούν στην απλή κράτησή του στο αστυνομικό τμήμα, για διάστημα όμως που δε μπορεί να ξεπερνά τις 4 ώρες σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 78-3 παρ. 3 ΚΠΔ σχετικά με τη διαδικασία εξακρίβωσης στοιχείων της ταυτότητας, χρονικό διάστημα το οποίο ωστόσο κρίνεται πολύ σύντομο για τη διευκόλυνση της διαδικασίας απέλασης.

Η υπερβολική χρήση του μέτρου της προσωρινής κράτησης εντάσσεται συνεπώς αναπόφευκτα σε μια λογική αριθμών και στατιστικών δεδομένων, την οποία το Ακυρωτικό δικαστήριο δείχνει να μην εγκρίνει. Η παράμετρος αυτή αναμφίβολα έπαιξε σημαντικό ρόλο στη στάση που υιοθέτησε άλλωστε. Η γνωμοδότηση του Ανώτατου πολιτικού δικαστηρίου, λοιπόν, βάζοντας φρένο στον αριθμό των προσωρινών κρατήσεων των «παράνομων» αλλοδαπών, ενδέχεται να επηρεάσει σημαντικά τα στατιστικά στοιχεία που συνδέονται με την επιβολή του μέτρου της προσωρινής κράτησης γενικότερα, η οποία τα τελευταία χρόνια γνωρίζει στη Γαλλία μια πρωτοφανή αύξηση [32] .

Αντί επιλόγου

Η παρούσα γνωμοδότηση αποτελεί αναμφίβολα τον καρπό μακροχρόνιων αγώνων, προπάντων οργανώσεων που μάχονται υπέρ των ατομικών δικαιωμάτων των αλλοδαπών [33] . Το θέμα ωστόσο της προσωρινής κράτησης των παράνομα διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών δεν έχει ακόμα κλείσει στη Γαλλία. Αντίθετα, μόλις άνοιξε και καλεί νομοθετική και εκτελεστική εξουσία να δράσουν παρέχοντας επιτέλους μια πραγματική νομοθετική βάση στη γαλλική μεταναστευτική πολιτική, η οποία μέχρι τώρα διεπόταν εν μέρει από διατάξεις που φαίνεται να αντίκεινται στην ευρωπαϊκή νομοθεσία και τις εγκυκλίους και εν μέρει από την υπάρχουσα αντικρουόμενη νομολογία. Για να δοθεί μια αποτελεσματική και λειτουργική λύση είναι απαραίτητο να βρεθεί η χρυσή τομή ανάμεσα στο σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών του πολίτη και των βασικών αρχών του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τη μία πλευρά και την αναγκαιότητα μιας τελεσφόρου μεταναστευτικής πολιτικής από την άλλη. Η ανεύρεση ωστόσο της χρυσής τομής σε μια αναμφισβήτητα «εύθραυστη ισορροπία» δεν είναι εύκολη υπόθεση …

Ρωξάνη Δ. Φράγκου,
Διδάκτωρ Νομικής Πανεπιστημίου του Στρασβούργου

---

[ 9 ]. Αναγκαστικό μέτρο στο οποίο υπόκεινται 60.000 «παράνομοι» μετανάστες το χρόνο, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της Ομάδας Ενημέρωσης και Υποστήριξης Μεταναστών (Gisti).

[ 10 ]. Βλ. άρθρο 706-88 γαλλικού ΚΠΔ σύμφωνα με τις διατάξεις του οποίου η διάρκεια της προσωρινής κράτησης δε μπορεί κατά κανόνα να ξεπερνά τις 24 ώρες, ενώ μπορεί να επεκταθεί έως και τις 48 ώρες, κατόπιν γραπτής και δικαιολογημένης άδειας του Εισαγγελέα, εάν η προβλεπόμενη για το διωκόμενο αδίκημα ποινή είναι φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους. Για τις ιδιαίτερα περίπλοκες και σοβαρές υποθέσεις, η διάρκεια της προσωρινής κράτησης μπορεί να επεκταθεί μέχρι και τις 72 ώρες (ή ακόμη και τις 96 ή τις 120 ώρες σε περίπτωση τρομοκρατικού κινδύνου), με γραπτή απόφαση του αρμόδιου δικαστή ή του ανακριτή.

[ 11 ]. Βλ. για τον ορισμό Cornu G., Vocabulaire juridique, Ed. PUF, 2008, σελ. 439.

[ 12 ]. Διαδικασία ποινικού χαρακτήρα που επιτρέπει την κράτηση σε σωφρονιστικά καταστήματα όσων κατηγορούνται για τέλεση κακουργήματος ή πλημμελήματος για το χρονικό διάστημα που προηγείται της έκδοσης οριστικής απόφασης.

[ 13 ]. Διαδικασία διοικητικού χαρακτήρα που επιτρέπει την κράτηση ενός αλλοδαπού, ενόψει της εκτέλεσης της απόφασης απέλασής, εν αναμονή της απομάκρυνσής του από τη χώρα.

[ 14 ]. Οδηγία 2008/115/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16ης Δεκεμβρίου 2008, σχετικά με τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη μέλη για την επιστροφή των παράνομα διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών (ΕΕ L 348 της 24.12.2008, σελ. 98-107).

[ 15 ]. ΔΕΕ (πρώτο τμήμα), προδικαστική απόφαση της 28.4.2011, Υπόθεση C 61/11 PPU, σελ. 146. Βλ. σχετικά Aubert M., Broussy E. et Donnat F., Σχόλιο, AJDA 2011, σελ. 1614; Poissonnier G., Σχόλιο, D. 2011, σελ. 1880; Baudet-Caille V., Dictionnaire permanent – droit des etrangers, Δελτίο n.201, 2011; Dieu F., Χρονικό, Lexbase n. 229, 12 Ιανουαρίου 2012.

[ 16 ]. ΔΕΕ (Τμ. μείζ. σύνθεσης), απόφαση της 6.12.2011, Υπόθεση C-329/11. Βλ. σχετικά Tchen V., Παρατήρηση, Droit adm., Φεβρουαρίου 2012, σελ. 46; Poissonnier G., Σχόλιο, D. 2012, σελ. 333; Henriot P., Σχόλιο, Gazette du Palais, Φεβρουάριος 2012.

[ 17 ]. Και εξακολουθεί εξάλλου να περιβάλλει, εφόσον νομοθετικά το ζήτημα δεν έχει διευθετηθεί.

[ 18 ]. Ο έλληνας νομοθέτης, κινούμενος στο ίδιο μήκος κύματος αλλά σε τόνο λιγότερο αυστηρό από το γάλλο ομόλογό του σε ό,τι αφορά στις προβλεπόμενες ποινές, ορίζει στην πρώτη παράγραφο του άρθρου 83 του Ν 3386/2005 ότι «o υπήκοος τρίτης χώρας, που εξέρχεται ή επιχειρεί να εξέλθει από το ελληνικό έδαφος ή εισέρχεται ή επιχειρεί να εισέλθει σε αυτό χωρίς τις νόμιμες διατυπώσεις, τιμωρείται με ποινή φυλάκισης τουλάχιστον τριών μηνών και χρηματική ποινή τουλάχιστον χιλίων πεντακοσίων (1.500 ευρώ). Θεωρείται επιβαρυντική περίπτωση και επιβάλλεται φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών και χρηματική ποινή τουλάχιστον τριών χιλιάδων (3.000) ευρώ, αν αυτός που επιχειρεί να αναχωρήσει λαθραίως καταζητείται από τις δικαστικές ή αστυνομικές αρχές ή υπέχει φορολογικές ή πάσης φύσεως άλλες υποχρεώσεις προς το Δημόσιο ή είναι υπότροπος».

[ 19 ]. Ενώ μάλιστα δεν έχει παρέλθει έναντι αυτού, σε περίπτωση προσωρινής του κράτησης προς το σκοπό της εφαρμογής της διαδικασίας απομάκρυνσης, ο ανώτατος χρόνος διάρκειας αυτής της κράτησης. Η «οδηγία περί επιστροφής» καθορίζει σε 18 μήνες την ανώτατη διάρκεια της κράτησης. Αυτή διαφέρει από κράτος σε κράτος. Η γαλλική νομοθεσία προβλέπει ανώτατη διάρκεια 45 ημερών.

[ 20 ]. ΔΕΕ (Τμ. μείζ. σύνθεσης), απόφαση της 6.12.2011, Υπόθεση C 329/11.

[ 21 ]. Βλ. σχετικά Johannes F., Sans-papiers: la France s’ assoit sur la decision de la Cour de justice, Libertes surveillees, 4 Μαΐου 2011.

[ 22 ]. CA de Nimes, 6 Μαΐου 2011, n. 11/00186. Βλ. ακόμη στο ίδιο μήκος κύματος τις αποφάσεις CA de Rennes, 6 Μαΐου 2011, n. 2011/126; CA de Toulouse, 7 Μαΐου 2011, n. 11/00508.

[ 23 ]. Βλ. Kauff-Gazin F., La directive «retour» au secours des etrangers?: de quelques ambiguites de l’affaire El Dridi du 28 avril 2011″, Europe n. 6, Ιούνιος 2011, σπουδή 7; Basilien M.-L., Directive «retour»: la Cour de Luxembourg met en cause la penalisation de l’irregularite entravant l’efficacite du droit de l’UE”, CPDH, 29 Απριλίου 2011; Slama S., Une remise en cause profonde de la penalisation de l’irregularite en France, D.2011, σελ. 1400.

[ 24 ]. CA d’Aix-en-Provence, 9 Μαΐου 2011, n.11/00128. Βλ. ακόμη στο ίδιο πνεύμα CA de Paris, 7 Μαΐου 2011, n. 11/02050.

[ 25 ]. Υπουργείο Δικαιοσύνης και Ελευθεριών, Πεδίο εφαρμογής της απόφασης του ΔΕE της 28ης Απριλίου 2011, σχετικά με την ερμηνεία των άρθρων 15 και 16 της Oδηγίας 2008/15/ΕΚ, ή αλλιώς «Οδηγία περί επιστροφής», 12 Μαΐου 2011.

[ 26 ]. Βλ. άρθρο 8 παρ. 4 της Οδηγίας 2008/115/ΕΚ της 16ης Δε-κεμβρίου 2008, ό.π.

[ 27 ]. Βλ. Ακυρωτικό Δικαστήριο (πρώτο πολιτικό τμήμα), αποφάσεις υπ’ αριθμ. 959, 5 Ιουλίου 2012 (11-30.371) και υπ’ αριθμ. 965, 5 Ιουλίου 2012 (11-30.530). Διαθέσιμες στην ιστοσελίδα του γαλλικού Ανώτατου δικαιοδοτικού οργάνου στη διεύθυνση: http://www.courdecassation.fr/jurisprudence_2/premiere_chambre_civile_568/. Η εν λόγω απόφαση έρχεται να βάλει τέλος σε μια πρακτική δεκαετιών, αντίθετη με το σκοπό του θεσμού της προσωρινής κράτησης. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται όχι μόνο από τις δηλώσεις του Υπουργού Εσωτερικών, Manuel Valls, ο οποίος έσπευσε να γνωστοποιήσει την πρόθεση της κυβέρνησης να καταθέσει νομοσχέδιο που θα ρυθμίζει και νομικά το ζήτημα, δίνοντας έτσι στη Δημόσια Διοίκηση το αναγκαίο νομικό έρεισμα για τη δράση της, αλλά και από τις εγκυκλίους που ακολούθησαν την έκδοση της απόφασης. Βλ. Υπουργείο Δικαιοσύνης, Συνέπειες των αποφάσεων του πρώτου πολιτικού τμήματος του Ακυρωτικού Δικαστηρίου της 5ης Ιουλίου 2012 σχετικά με την προσωρινή κράτηση των παρανόμως διαμενόντων αλλοδαπών και της απόφασης του ίδιου τμήματος της 6ης Ιουνίου 2012 σχετικά με το άρθρο L 621-1 CESEDA, 6 Ιουλίου 2012 [DACG-DACS 11-04-C39] και Υπουργείο Εσωτερικών, Τοποθέτηση υπό προσωρινή κράτηση παρανόμως διαμενόντων αλλοδαπών και ειδικός έλεγχος άδειας διαμονής, 6 Ιουλίου 2012 [ NOR INT/K/12/07284/C].

[ 28 ]. Ως αντίδραση τόσο στη μαζική μετανάστευση Εβραίων, κυρίως από την Πολωνία, όσο και στο έντονο κύμα εγκληματικότητας το οποίο γνώρισε η χώρα ως άμεσο επακόλουθο της μετακίνησης των πληθυσμών εκείνη την εποχή.

[ 29 ]. Βλ. πιο πάνω, υποσημείωση υπ’ αριθ. 2.

[ 30 ]. Andriamanana Τ., Plus de sans-papiers en garde a vue: que va faire Hollande?, Marianne, 7.62012.

[ 31 ]. Άρθρο 706-88 γαλλικού ΚΠΔ. Βλ. υποσημείωση υπ’ αριθ. 2.

[ 32 ]. Κάποιοι μιλούν ακόμη και για αριθμητική «έκρηξη». Βλ. σχετικά La Documentation francaise, Criminalite et Delinquance constatees en France, έτος 2008; Les commissaires de police toucheraient des primes par garde a vue, Le Monde, 21 Ιανουαρίου 2011.

[ 33 ]. Όπως ενδεικτικά της Ομάδας Ενημέρωσης και Υποστήριξης Μεταναστών (Gisti), που υπήρξε υποκινήτρια της προσφυγής ενώπιο του Ακυρωτικού Δικαστηρίου.

Πηγή: EMEΔ 2/2012, 212

20/11/2012 10:47 am 

http://www.nb.org/blog/?p=3734

====================

ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ