«ΕΠΙΚΑΙΡΗ ΟΣΟ ΠΟΤΕ ΑΛΛΟΤΕ Η ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΩΝ
ΕΞΟΥΣΙΩΝ»
Στο Στρασβούργο στις
17-10-2010, με αφορμή τα δέκα
χρόνια από την ίδρυσή της, η Συμβουλευτική Επιτροπή των Ευρωπαίων Δικαστών (CCJE) ψήφισε τον Καταστατικό Χάρτη (Μagna Charta) των
Ευρωπαίων Δικαστών, και ειδικότερα τις Βασικές αρχές αυτού. Από την ανάγνωση
του
κειμένου προκύπτει ότι την επιτροπή απασχόλησαν θέματα όπως η αρχή της διάκρισης των εξουσιών, η ανεξαρτησία των δικαστών, η παροχή εγγυήσεων της δικαστικής ανεξαρτησίας, τα όργανα διασφάλισης της δικαστικής ανεξαρτησίας, η πρόσβαση στη δικαιοσύνη, η διαφάνεια και οι κανόνες που πρέπει να διέπουν το δικαστικό σώμα. Εκ πρώτης όψεως, εύκολα αναρωτιέται κανείς γιατί άραγε αιώνες μετά τη Magna Carta των Άγγλων βαρόνων, τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό και τη Γαλλική Επανάσταση υπήρξε η ανάγκη αναφοράς της θεσμικής διάκρισης των τριών λειτουργιών της εξουσίας; Δεν αποτελεί άραγε αυτονόητη κατάκτηση της πολιτισμένης ανθρωπότητας ενάντια στην αυθαιρεσία της εξουσίας;
κειμένου προκύπτει ότι την επιτροπή απασχόλησαν θέματα όπως η αρχή της διάκρισης των εξουσιών, η ανεξαρτησία των δικαστών, η παροχή εγγυήσεων της δικαστικής ανεξαρτησίας, τα όργανα διασφάλισης της δικαστικής ανεξαρτησίας, η πρόσβαση στη δικαιοσύνη, η διαφάνεια και οι κανόνες που πρέπει να διέπουν το δικαστικό σώμα. Εκ πρώτης όψεως, εύκολα αναρωτιέται κανείς γιατί άραγε αιώνες μετά τη Magna Carta των Άγγλων βαρόνων, τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό και τη Γαλλική Επανάσταση υπήρξε η ανάγκη αναφοράς της θεσμικής διάκρισης των τριών λειτουργιών της εξουσίας; Δεν αποτελεί άραγε αυτονόητη κατάκτηση της πολιτισμένης ανθρωπότητας ενάντια στην αυθαιρεσία της εξουσίας;
Ο Γάλλος φιλόσοφος Μοντεσκιέ, τον 18ο αιώνα, στο βιβλίο του περί του
πνεύματος των νόμων –επηρεαζόμενος σαφώς από τον Αριστοτέλη, ο οποίος στα
«Πολιτικά, βιβλίο Δ» αναφέρεται στο βουλευόμενο,
στο περί τας αρχάς και στο δικάζον– υποστηρίζει την τυπική
διάκριση των λειτουργιών της Πολιτείας. Κατά τον Μοντεσκιέ, η συγκέντρωση όλων
των λειτουργιών (εξουσιών) σε ένα πρόσωπο οδηγεί στην αυθαιρεσία. Κατά
συνέπεια, για να διασφαλιστεί η πολιτική ελευθερία του ατόμου, πρέπει οι τρεις
κρατικές λειτουργίες να ασκούνται από διαφορετικά πρόσωπα, ώστε η μια εξουσία
«να αναχαιτίζει την άλλη». Η θέση αυτή του Μοντεσκιέ περί διάκρισης των
λειτουργιών της εξουσίας ενσωματώθηκε στη συνέχεια στο Γαλλικό Σύνταγμα του
1791.
Η διάκριση των κρατικών εξουσιών ή λειτουργιών μπορεί να είναι απόλυτη;
Είναι απόλυτη όσον αφορά στο θεσμικό πλαίσιο που περιγράφει την οργάνωση και
λειτουργία των εξουσιών πλην όμως οι λειτουργίες -εξουσίες έχουν πορείες που
διασταυρώνονται κατά την εκτέλεση του έργου τους. Στόχος όμως μιας δημοκρατικά συντεταγμένης
Πολιτείας είναι η διασφάλιση της δημοκρατίας και της ελευθερίας. Η εφαρμογή της
αρχής της διάκρισης και η περιφρούρησή
της αποτελούν συνταγματικές αναγκαιότητες για την προάσπιση της ελευθερίας και
της ισότητας των πολιτών της.
Συνεπώς, επανερχόμενοι στο
αρχικό ερώτημα γιατί να προτάσσεται στη Μagna Charta των Ευρωπαίων Δικαστών το ζήτημα της αρχής της
διάκρισης των εξουσιών, η απάντηση είναι διότι από εκεί αντλεί τις υποχρεώσεις
αλλά και τα δικαιώματά του ο δικαστής. Διότι
από εκεί απορρέει η αρχή του νόµιµου δικαστή, που αποτελεί θεμελιώδες ατομικό
δικαίωμα, και χάρις σ’ αυτό παρέχονται τα εχέγγυα σε κάθε άτοµο να δικαστεί από
αµερόληπτο και αντικειµενικό δικαιοδοτικό όργανο. Διότι σκοπός του άρθρου 8 παρ. 1 του Συντάγµατος είναι να
αποτρέψει οποιαδήποτε παρέµβαση κατά την απονοµή δικαιοσύνης και παράλληλα να
διασφαλίσει την αµερόληπτη κρίση των ατόµων που έχουν προσφύγει σε αυτή. Διότι σύμφωνα με τον
C. Beccaria «Η δικαιοσύνη δεν είναι πλην απλούς τρόπος του νοείν των ανθρώπων,
όστις συνεργεί απείρως εις την ευδαιμονία εκάστου» (στο έργο του «Περί
αδικημάτων και Ποινών»).
Ελευθερία Κώνστα
Πρόεδρος Πρωτοδικών
Υποψήφια για το
Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΔΕ