Η ΑΠΟΝΟΜΗ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΝΑ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΔΙΚΑΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΑΝΤΩΝΗΣ ΑΡΓΥΡΟΣ 
Δικηγόρος παρ' Αρείω    Πάγω

2019 ΜΑΪΟΣ

Η ΑΠΟΝΟΜΗ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΝΑ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΔΙΚΑΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

«Η ταχύτητα στην απονομή της δικαιοσύνης είναι βασικό σημείο για τη λειτουργία της δημοκρατίας»[1]. Με τη φράση αυτή και με το δικό του τρόπο, ο  πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κάρολος Παπούλιας, έθεσε επί τάπητος τις δυσλειτουργίες που υπάρχουν στην απονομή της δικαιοσύνης.

«Αρνησιδικία[2]: η ανώτερη μορφή τρομοκρατίας»[3]

1.-ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ Η ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ :

Είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι πολλή συζήτηση γίνεται συνεχώς για την επιτάχυνση απονομής της δικαιοσύνης και την ποιότητα της. Είναι αναμφισβήτητο ότι η ποιότητα της απονομής της δικαιοσύνης είναι πολύ ψηλό επίπεδο. Οι Έλληνες  θεωρούν την ελληνική δικαιοσύνη ανεξάρτητη σε μεγαλύτερο βαθμό συγκριτικά με τον αντίστοιχο ευρωπαϊκό μέσο όρο, όπως δείχνει  τελευταία  έρευνα του Ευρωβαρόμετρου[4]. Στο ερώτημα «πώς θα βαθμολογούσατε το σύστημα απονομής δικαιοσύνης στη χώρα σας με βάση την ανεξαρτησία δικαστηρίων και δικαστών» οι Έλληνες πολίτες απαντούν σε ποσοστό 57% θετικά (- 2% σε σχέση με το 2018), με τον μέσο όρο στην ΕΕ να βρίσκεται στο 56%, και 34% αρνητικά (+3% σε σχέση με το 2018), με τον μέσο όρο στην ΕΕ να βρίσκεται στο 33%.

Τα συμπεράσματα είναι παρήγορα, όμως το ζήτημα της πραγματικής επιτάχυνσης απονομής της δικαιοσύνης υπάρχει είναι τεράστιο  και εκτός από την θεσμική υποβάθμιση και παραβίαση της ΕΣΔΑ[5], αποτελεί και τον κύριο φραγμό στην ανάπτυξη[6] και στην διεθνή εικόνα της Χώρας. Όλοι οι πολίτες της ΕΕ απολαύουν τα ίδια θεμελιώδη δικαιώματα βασισμένα στις αξίες της ισότητας, της μη διακριτικής μεταχείρισης, της κοινωνικής ένταξης, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Οι αξίες αυτές θωρακίζονται και προστατεύονται από το κράτος δικαίου, όπως ορίζουν οι Συνθήκες της ΕΕ και ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων.  Κανείς δικαστής ή εισαγγελέας ή δικηγόρος δεν μπορεί να κοιμάται ήσυχος όσο βλέπει τις κοινωνικές αδικίες να εντείνονται, όσο αντιλαμβάνεται ότι η Δικαιοσύνη που υπηρετεί σαν θεσμός δεν ταυτίζεται με την Δικαιοσύνη στην ιδεατή της μορφή.

2.ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗ ΑΠΟΝΟΜΗΣ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ:

«Η καθυστέρηση στην απονομή δικαιοσύνης

ισοδυναμεί με άρνηση απονομής δικαιοσύνης»[7]

                                               

Τελευτά έγιναν πολλές νομοθετικές παρεμβάσεις με στόχο την επιτάχυνση απονομής της δικαιοσύνης ενδεικτικά: Ν. 2915/2001 «Επιτάχυνση της τακτικής διαδικασίας ενώπιον των πολιτικών δικαστηρίων και λοιπές δικονομικές και συναφείς ρυθμίσεις», Ν. 3160/2003 «Επιτάχυνση της ποινικής διαδικασίας και άλλες διατάξεις», Ν. 3346/2005 «Επιτάχυνση της διαδικασίας ενώπιον των πολιτικών και ποινικών δικαστηρίων και άλλες διατάξεις», Ν. 3659/2008 «Βελτίωση και επιτάχυνση των διαδικασιών της δίκης στα τακτικά διοικητικά δικαστήρια και άλλες διατάξεις», Ν. 3900/2010 «Εξορθολογισμός διαδικασιών και επιτάχυνση της διοικητικής δίκης και άλλες διατάξεις», Ν. 3994/2011 «Εξορθολογισμός και βελτίωση στην απονομή της πολιτικής δικαιοσύνης και άλλες διατάξεις», Ν. 4043/2012 «Μέτρα για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης στα καταστήματα κράτησης και άλλες  διατάξεις», Ν. 4198/2013 « Πρόληψη και καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και προστασία των θυμάτων αυτής και άλλες διατάξεις», Νόμος 4194/2013 «Κώδικας Δικηγόρων». Δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ Α΄208/27-09-2013, Νόμος 4239/2014  "Δίκαιη ικανοποίηση λόγω υπέρβασης της εύλογης διάρκειας της δίκης, στα πολιτικά και ποινικά δικαστήρια και στο Ελεγκτικό Συνέδριο και άλλες διατάξεις". Νόμος 4335/2015: “Επείγοντα μέτρα εφαρμογής του ν. 4334/2015 (Α΄ 80)”. Δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ Α΄ 87/23.07.2015, Νόμος 4322/2015: “Μεταρρυθμίσεις ποινικών διατάξεων, κατάργηση των καταστημάτων κράτησης Γ΄ τύπου και άλλες διατάξεις.” Δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ Α΄ 42/27.04.2015, Ν. 4411/2016, άρθρα 8 και 9 «Παραγραφή και παύση ποινικής δίωξης και παραγραφή και μη εκτέλεση ποινών υπό όρο»). Νόμος 4446/2016: “Πτωχευτικός Κώδικας, Διοικητική Δικαιοσύνη, Τέλη-Παράβολα, Οικειοθελής αποκάλυψη φορολογητέας ύλης παρελθόντων ετών, Ηλεκτρονικές συναλλαγές, Τροποποιήσεις του ν. 4270/2014 και λοιπές διατάξεις.” Δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ τ. Α΄ 240/22.12.2016. Νόμος 4356/2015 «Σύμφωνο συμβίωσης, άσκηση δικαιωμάτων, ποινικές και άλλες διατάξεις». Δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ Α΄ 181/24.12.2015

Δυστυχώς όμως, οι ανωτέρω μεταρρυθμιστικές προσπάθειες δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα αποτελέσματα και το πρόβλημα της καθυστέρησης απονομής της δικαιοσύνης[8], συνεχίζεται και εντείνεται, ενώ κατά το άρθρο 6 παρ. 1 Ε.Σ.Δ.Α κατοχυρωμένο δικαίωμα δικαστικής προστασίας επιτάσσει την εκδίκαση μιας υπόθεσης εντός λογικής προθεσμίας[9], διάταξη με την οποία συναρτάται η συναφής και κρίσιμη διάταξη του άρθρου 20παρ. 1 του Συντάγματος. Είναι αξιόλογη αναφοράς η άποψη[10] που εκφράσθηκε από τον Προέδρο της ΕΔΕ: «Η Δικαιοσύνη αποτελεί μήλο της έριδος ανάμεσα σε πολιτικά κόμματα, ισχυρές κοινωνικές ομάδες και εμφανή ή υποκρυπτόμενα οικονομικά συμφέροντα τόνισε, υπογραμμίζοντας ότι μπαίνει μόνιμα σε μια πολιτική διελκυστίνδα και πλήττεται καίρια στον πυρήνα της λειτουργίας της, στην αμεροληψία της».

 3.ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ                                

Συμβάλλοντας ενδεικτικά στις προσπάθειες[11] να εκσυγχρονίσουμε[12] τον θεσμό της Δικαιοσύνης, πρέπει να εισάγουμε περισσότερη διαφάνεια έτσι ώστε ο κόσμος να νοιώθει ότι πραγματικά απονέμεται αντικειμενική και αμερόληπτη δικαιοσύνη έτσι πρέπει να ληφθούν και όλα τα υπόλοιπα απαραίτητα μέτρα ώστε η δικαιοσύνη να απονέμεται γρήγορα, γιατί η δικαιοσύνη η οποία απονέμεται με καθυστέρηση νομίζω ότι χάνει εντελώς το νόημά της:

Ι). Το θέμα της δικαστικής εκπαίδευσης :

Υπάρχουν δικαστές δύο ταχυτήτων. Προ ετών έγινε προσπάθεια αναβάθμισης του ρόλου του Ειρηνοδίκη ως δικαστή πρώτου βαθμού. Σήμερα ένας μεγάλος αριθμός υποθέσεων της Πολιτικής Δικαιοσύνης, έχει μεταφερθεί και δικάζεται από τα Ειρηνοδικεία. Είναι αδιανόητο οι Ειρηνοδίκες να μην είναι απόφοιτοι της Σχολής Δικαστών, ενός καταξιωμένου θεσμού που λειτουργεί από το 1994.Δεν μπορεί να υπάρχουν δικαστές δύο ταχυτήτων και αυτό είναι ζήτημα που αφορά την ποιότητα απονομής της δικαιοσύνης. Πρέπει άμεσα στον Εισαγωγικό Διαγωνισμό της Σχολής Δικαστών να περιλαμβάνονται και οι Ειρηνοδίκες. Αντίστοιχα απόφοιτοι της Σχολής Δικαστών πρέπει να είναι και οι Στρατιωτικοί δικαστές (αν και πιστεύω ότι η Στρατιωτική Δικαιοσύνη, πρέπει να καταργηθεί άμεσα)

ΙΙ).Η Δικαστική Αστυνομία:

Πολλάκις εξαγγέλθηκε, ουδέποτε ιδρύθηκε παρά το γεγονός ότι η λειτουργία της προβλέπεται από του... Οθωνα τα χρόνια με το Β.Δ. 85/31-12-1836 το οποίο ποτέ δεν εφαρμόστηκε, ενώ λειτουργεί με μεγάλη αποτελεσματικότητα στην πλειονότητα των ευρωπαϊκών χωρών.  Αποτελεί εμπαιγμό για ένα κράτος δικαίου να μην μπορεί να εφαρμόσει έναν νόμο που ισχύει από το 1993 και είναι η δημιουργία Δικαστικής Αστυνομίας, από εξειδικευμένους επιστήμονες που θα συνδράμουν την  υποστήριξη των ανακριτικών αρχών. Ο λόγος είναι συντεχνιακός και εμποδίζεται από τον φόβο της υποβάθμισης του ρόλου των αστυνομικών Αρχών. Τα ζητήματα αυτά έχουν λυθεί σε άλλες Χώρες από τον περασμένο αιώνα. Η ίδρυσή της να γίνει με αξιοκρατία και ορθολογισμό, να διοικείται από αρεοπαγίτη που θα ορίζεται με απόφαση του Ανώτατου Δικαστικού Συμβουλίου, να είναι επί της ουσίας ανεξάρτητη και να στελεχωθεί αποκλειστικά από πτυχιούχους Νομικής και άλλους εξειδικευμένους επιστήμονες με γνώσεις ξένων γλωσσών ώστε να βοηθήσουν στην ορθή απονομή της δικαιοσύνης.

ΙΙΙ).  Το θέμα των εναλλακτικών τρόπων επίλυσης διαφορών:

 Η διαμεσολάβηση και η διαιτησία, αποτελούν λύση για την επιτάχυνση απονομής της δικαιοσύνης, αλλά δυστυχώς υποβαθμίσθηκε η προσπάθεια για τη διαμεσολάβηση που ενεπλάκη σε ατελέσφορες διαδικασίες και μεθοδεύσεις. Υπάρχει λύση με μια προϋπόθεση, να επιδιώξουν όλοι οι εμπλεκόμενοι να ανακτήσει η διαμεσολάβηση το κύρος που προϋποθέτει την εμπιστοσύνη των πολιτών. Η διαιτησία για να γίνει πιο δελεαστική στους ενδιαφερομένους πρέπει να αναμορφωθούν πλήρως τα ποσά που αφορούν τις αμοιβές των διαιτητών, όταν μάλιστα τα ποσά αυτά αφορούν πόρους του ΤΑΧΔΙΚ και του Δημοσίου.

ΙV). Η αρχή της δικονομικής ισότητας:

 Η αρχή της δικονομικής ισότητας ως ειδικότερη έκφανση της γενικής αρχής της ισότητας αποτελεί μία από τις σημαντικότερες αρχές τόσο της διοικητικής όσο και της ποινικής και της πολιτικής δίκης. Η κατάργηση κάθε δικονομικού ή άλλου προνομίου υπέρ του Δημοσίου και ιδίως των αναλογικών παραβόλων(βλ πχ άρθρο 277ΚΔΔ), ως προϋπόθεση του παραδεκτού ασκήσεως ενδίκων μέσων.

V).H κατάργηση του ν 3900/2010

«Εξορθολογισμός διαδικασιών και επιτάχυνση της διοικητικής δίκης και άλλες διατάξεις»:

 Ιδίως: α) ως προς τις προϋποθέσεις του παραδεκτού της αιτήσεως αναιρέσεως στο ΣτΕ, β) το περιορισμού των ανέκκλητων ακυρωτικών αποφάσεων και γ) της επαναφοράς της εισήγησης στην ακυρωτική δίκη.

VI.) Η Συμμόρφωση στις δικαστικές Αποφάσεις:

 Σύμφωνα με το άρθρο 95 παρ. 5 του Συντάγματος, «η διοίκηση έχει υποχρέωση να συμμορφώνεται προς τις δικαστικές αποφάσεις. Η παράβαση της υποχρέωσης αυτής γεννά ευθύνη για κάθε αρμόδιο όργανο όπως νόμος ορίζει. Νόμος ορίζει τα αναγκαία μέτρα για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης της  διοίκησης». Σύμφωνα με το άρθρο 50 παρ. 4 του ΠΔ 18/1989 οι διοικητικές αρχές, σε εκτέλεση της υποχρέωσής τους κατά το άρθρο 95 παρ. 5 του Συντάγματος πρέπει να συμμορφώνονται, κατά  περίπτωση, με θετική ενέργεια προς το περιεχόμενο της απόφασης του ΣτΕ ή να απέχουν από κάθε ενέργεια που είναι αντίθετη προς όσα κρίθηκαν από αυτό. Ο παραβάτης, εκτός από τη δίωξη κατά το άρθρο 259 του Ποινικού Κώδικα υπέχει και προσωπική ευθύνη προς αποζημίωση που πρέπει να επιβάλλεται άμεσα σε κάθε όργανο Διοίκησης που αρνείται την συμμόρφωση.

viii). Η Ηλεκτρονική δικαιοσύνη (e-justice):

H επέκταση σε όλα τα στάδια και όλες τις διαδικασίες, αλλά και σε όλα τα δικαστήρια της Επικρατείας της ηλεκτρονικής καταθέσεως δικογράφων και της ηλεκτρονικής τηρήσεως πρακτικών όχι μόνο σε όλα τα δικαστήρια, αλλά και σε όλα τα συλλογικά όργανα της διοικήσεως. Η εφαρμογή της ηλεκτρονικής υπογραφής από όλα τα Όργανα της Δικαιοσύνης και της Διοικήσεως.

ΙΧ).Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ:

 Η κατοχύρωση της αξιοπρέπειας και της εσωτερικής ανεξαρτησίας όλων των δικαστικών και εισαγγελικών λειτουργών, με μέτρα οικονομικής αυτοτέλειας της Δικαιοσύνης και απεμπλοκή του Υπουργείου Δικαιοσύνης από οποιοδήποτε ζήτημα πειθαρχικού ελέγχου των δικαστών ή ποινικής διώξεως. Η συνταγματική απαγόρευση χωρίς εξαιρέσεις, της απασχόλησης δικαστών σε διοικητικά όργανα ή Ανεξάρτητες Αρχές.

Η αναγκαιότητα ύπαρξης ενός Κώδικα Δεοντολογίας για τους δικαστές, τους δικηγόρους και η πλήρης απεμπλοκή του Υπουργείου της Δικαιοσύνης, από την Διοίκηση της Δικαιοσύνης και από τα Οικονομικά της Δικαιοσύνης ,ενώ το ΤΑΧΔΙΚ γίνεται ανεξάρτητη διοικητική αρχή .

Χ. Αναμόρφωση ριζικά της χωροταξίας των δικαστηρίων στην Ελλάδα.

ΧΙ.-  Η άμεση αναμόρφωση και επικαιροποίηση των διατάξεων που σχετίζονται με την ποινική διαδικασία και εναρμονίζεται με μοντέλα άλλων ευρωπαϊκών χωρών και η κατάργηση διατάξεων που δημιουργούν τεράστια ζητήματα όπως ο  Νόμος 1608/50. Είναι αναγκαίες δράσεις εντατικοποίησης της κωδικοποίησης της νομοθεσίας, αλλά και της διάσπαρτης, δυσεύρετης και δύσχρηστης πολυνομίας[13].

ΧΙΙ. ΤΟ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ:

Πρέπει σε πρώτη προτεραιότητα να κλείσει η πληγή ενός ισχύοντος απαράδεκτου σωφρονιστικού συστήματος.

.

ΧΙΙΙ.- Η Αναμόρφωση της εξέλιξης των δικαστικών λειτουργών:

 

Η εξέλιξη των δικαστικών  λειτουργών στους Ανώτατους βαθμούς πρέπει να γίνεται και με κριτήριο την ηλικία. Πρέπει να παρατηρήσει κανείς ότι η  Ηγεσία της Δικαιοσύνης(Προέδρος και Αντιπρόεδροι) στον ΑΠ συνήθως  συνταξιοδοτούνται λόγω ορίου ηλικίας, λίγα χρόνια μετά την τελευταία προαγωγή τους και πριν προλάβουν να αποδώσουν. Έτσι πέραν από την τυχόν μετά πολλά χρόνια τροποποίηση του Συντάγματος, που αφορά τα όρια ηλικίας, θα έπρεπε η επιλογή των Αρεοπαγιτών να μην γίνεται από το ΑΔΣ με την αυστηρή τήρηση της επετηρίδας, αλλά κυρίως με τα ουσιαστικά και τυπικά προσόντα άξιων δικαστών Εφετών και Προέδρων Εφετών.

XΙV. Η ΠΑΤΑΞΗ ΤΗΣ ΑΝΟΜΙΑΣ:

Τα φαινόμενα ανομίας  και περιφρόνησης των αποφάσεων των Δικαστηρίων, που παρατηρούνται  παρά την Συνταγματική επιταγή δημιουργούν την πλήρη κοινωνική ανασφάλεια. Η ανομία ποικίλλει και κλιμακώνεται από καθημερινές πρακτικές ευρείας έκτασης ,όπως  η μη παρέμβαση  ή μη έγκαιρη επέμβαση των Αστυνομικών Αρχών σε περιπτώσεις εγκληματικής συμπεριφοράς, χωρίς και την άμεση παρέμβαση των δικαστικών Αρχών για τον κολασμό της ανομίας.

XV.-ΚΑΛΗ ΝΟΜΟΘΕΤΗΣΗ:

Την  καθιέρωση προληπτικού ελέγχου συνταγματικότητας των νόμων και των κανονιστικών πράξεων από το Συμβούλιο της Επικρατείας των δε δημοσιονομικών από το Ελεγκτικό Συνέδριο. Τροπολογία ή διάταξη που δεν έχει υποστεί τον παραπάνω έλεγχο να θεωρείται άκυρη και ανυπόστατη.

«Δικαιοσύνη είναι η σταθερά και διηνεκής θέλησις του αποδίδειν εκάστω το προσήκον»[14].

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: Είναι επιτακτική ανάγκη  η  ριζική αναμόρφωση του συστήματος απονομής της δικαιοσύνης με την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας της δικαιοσύνης προς όφελος της οικονομίας και της κοινωνίας εν γένει Η Πολιτεία με επαχθή μέτρα και τα τεράστια παράβολα και δυσθεώρητα τέλη και μεγάλα δικονομικά εμπόδια, την μεροληπτική νομοθέτηση υπερ. του πανίσχυρου Κράτους με συνεχή προνόμια υπερ. του και σε βάρος των αδυνάτων, εμποδίζει τον αδύναμο πολίτη να καταφύγει στην Δικαιοσύνη και έτσι μαζί με την μακρόχρονη καθυστέρηση απονομής της Δικαιοσύνης ,την πολυνομία και την κακονομία ,δεν μπορούμε να μιλάμε για την δυνατότητα του πολίτη να βρει το δίκιο του μπορούμε να μιλάμε για γενικευμένη αρνησιδικία[15]. Οι περισσότεροι δεν ασχολούνται με τα μεγάλα ζητήματα της Δικαιοσύνης, τις μεγάλες δίκες και τις πολιτικές αντιδικίες, ασχολούνται με την αδυναμία να βρουν το δίκιο τους. Ας σκεφτούμε την επαχθέστατη θέση των εργαζομένων και συνταξιούχων στην εποχή μας .

«Νιώθω σαν να χτυπάμε τα κεφάλια μας στα σίδερα. Πολλά κεφάλια θα σπάσουν. Μα κάποια στιγμή, θα σπάσουν και τα σίδερα.¨»

Νίκος Καζαντζάκης

---

[1] Βλ.  Εφημερίδα TANEA 9 Σεπτεμβρίου 2014

[2]  Βλ. «MEGA CHANNEL» ,την 17-5-2015, στην τηλεοπτική εκπομπή «ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ» του δημοσιογράφου Σωτήρη Δανέζη με τίτλο «ΑΡΝΗΣΙΔΙΚΙΑ».

[3]  Βλ. Γιαννούλης-Γιαννουλόπουλος Γ. (2013), «Αρνησιδικία: η ανώτερη μορφή τρομοκρατίας», διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: http://www.dimiourgiaxana.gr/el/άρθρα-μελών/1101-αρνησιδικία-η-ανώτερη-μορφή-τρομοκρατίας

[4] Βλ. Έρευνα: « Πόσο ανεξάρτητη θεωρούν την ελληνική δικαιοσύνη πολίτες και επιχειρήσεις; (Ευρωβαρόμετρο)» https://www.lawspot.gr/23.5.2019

[5] Βλ. Μουκίου Χ. (2011), «Περί της ταχύτητας στην απονομή δικαιοσύνης. Η ταχεία δίκη ως δίκαιη δίκη υπό το φως της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου», ΕφημΔΔ-5/2011, σελ. 716.

[6]  Βλ. Εταιρία Δικαστικών Μελετών (2016), Σύνοψη μελέτης «Συμβολή για την Αποτελεσματικότητα της Δικαιοσύνης», Αθήνα, Νομική Βιβλιοθήκη

[7] («Justice delayed is justice denied»). Σχόλιο Viviane Reding, αντιπροέδρου Ευρωπαϊκής Επιτροπής και Επιτρόπου Δικαιοσύνης, Δελτίο Τύπου Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Βρυξέλλες, 17.03.2014.

[8]  Βλ. Αργυρός Α. (2015), «Η δίκαιη ικανοποίηση λόγω υπερβάσεως της εύλογης διάρκειας της δίκης (Ν. 4055/2012, Ν. 4239/2014)», Αθήνα-Θεσσαλονίκη, εκδ. Σάκκουλα,

[9] Βλ. Μακρής Δ. (2004), «Οργάνωση και Επιτάχυνση της έννομης προστασίας στο ΣτΕ κατά το διάστημα των ετών 1990- 2002, Σειρά Διοίκηση και Πολιτεία», Μελέτες 33, Αθήνα-Κομοτηνή, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα

[10] Βλ. Πρόεδρος ΕΔΕ: «Η Δικαιοσύνη σε μόνιμη πολιτική διελκυστίνδα» στην γενική  συνέλευση των μελών της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων(https://www.naftemporiki.gr, 15 Δεκεμβρίου 2018)

[11] Βλ.βιβλίο «Η Δικαιοσύνη Στην Ελλάδα - Προτάσεις Για Ένα Σύγχρονο Δικαστικό Σύστημα» Κατερίνα Ν. Σακελλαροπούλου , Μιχάλης Ν. Πικραμένος, Ιωάννης Συμεωνίδης, Βασίλειος Π. Ανδρουλάκης, Θεοκτή Νικολαϊδου, Λάμπρος Τσόγκας, Πέτρος Αλικάκος Εκδότης: διαΝΕΟσις 2019

[12] Βλ. βιβλίο «Δημόσιες Πολιτικές για τη Μεταρρύθμιση της Διοικητικής Δικαιοσύνης», του επίκουρου καθηγητή στο ΑΠΘ και Αντιπροέδρου ΣτΕ  κ. Μιχάλη Πικραμένου.

[13] Από την ίδρυση των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής το 1776, μέσα σε 240 χρόνια δηλαδή, έχουν ψηφιστεί στη χώρα 10 φορολογικά νομοσχέδια. Στην Ελλάδα, από το 1975 δηλαδή μέσα σε 41 χρόνια, έχουν ψηφιστεί 250. Τα τελευταία 15 χρόνια που μελετήσαμε ενδελεχώς στη χώρα έχουν ψηφιστεί 1.478 νόμοι με 22.800 άρθρα και έχουν περάσει και 3.452 Προεδρικά Διατάγματα. Τα ΦΕΚ που τους περιέχουν καταλαμβάνουν σχεδόν 60.000 σελίδες. Σφοδρές αντιδράσεις προκάλεσε στη Βουλή η fast track διαδικασία συζήτησης του νομοσχεδίου του Υπουργού Παιδείας  με τις 1.120 σελίδες και τα 226 άρθρα, δηλαδή ένα νομοτεχνικό τερατούργημα που έχει  τελικά 260 άρθρα έγινε νόμος του Κράτους με ν 4610/2019 (ΦΕΚ Α 70) και σελίδες ΦΕΚ 164!

[14] Ο  ορισμός αυτός για την δικαιοσύνη, παραμένει εκείνος, ο οποίος δόθηκε από τον περίφημο Ρωμαίο νομοδιδάσκαλο Δομίτιο Ουλπιανό (περ. 170 - 223 μ.Χ.) και χρησίμευσε στον Ιουστινιανό σαν βάση του ονομαστού του Ιουστινιάνειου Κώδικα (Digestum ή Πανδέκτη)

[15] Βλ. Φορτσάκης Π. (16-5-2013), «Ταχύτητα και Ποιότητα στην απονομή δικαιοσύνης», Εισήγηση στην ανοιχτή εκδήλωση που έλαβε χώρα στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών την 15-6-2013 με θέμα «Γιατί δυσλειτουργεί η δικαιοσύνη;» του κύκλου υπό τον γενικό τίτλο: «Ελλάδα: Μεταρρυθμίσεις, Ρήξεις, Τομές»