ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗ: ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΝΟΜΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ή ΙΔΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ;

της Μαργαρίτας Στενιώτη, Εφέτη, τ. Προέδρου και νυν μέλους του Δ.Σ. της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων 

H διαμεσολάβηση συνιστά, διεθνώς, μία πολύ διαδεδομένη μέθοδο επίλυσης διαφορών, προηγούμενη της δικαστικής επίλυσης αυτών, η οποία, όπου έχει εφαρμοσθεί, έχει στεφθεί με επιτυχία, δεδομένου ότι οδηγεί τα μέρη σε υιοθέτηση μίας κοινά αποδεκτής και συμφέρουσας λύσης. Τα πλεονεκτήματα της διαμεσολάβησης είναι σημαντικά, διότι είναι

μία διαδικασία άμεση, ταχύτατη, ευέλικτη, δίχως δικονομικούς φορμαλισμούς, χωρίς νικητές και ηττημένους, αφού τα μέρη έχουν τη δυνατότητα να εξεύρουν τα ίδια τη λύση στη διαφορά τους, με τη διαμεσολάβηση του ειδικά εκπαιδευμένου Διαμεσολαβητή, η οποία, εάν καταλήξει σε συμφωνία των μερών επιτυγχάνεται σύμμετρη και φιλική ικανοποίηση των συμφερόντων τους. Ωστόσο, στη χώρα μας, ιδιαίτερο προβληματισμό έχει προκαλέσει η εισαγωγή του εν λόγω θεσμού στην έννομη τάξη και κυρίως ο ορισμός της διαδικασίας διαμεσολάβησης ως προϋπόθεσης του παραδεκτού της ένδικης προσφυγής, δηλαδή, εάν ο υποχρεωτικός χαρακτήρας αυτής είναι συμβατός προς την αρχή της αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας των πολιτών, όπως αυτή κατοχυρώνεται συνταγματικά αλλά και από τις διατάξεις του Ευρωπαϊκού Δικαίου. Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης δίνοντας απάντηση στο ερώτημα αυτό (απόφαση Menini  - Rampanelli κατά Banko Popolare (C-75/16)) δέχθηκε, ότι κατά την πρόβλεψη της διαμεσολάβησης από το εθνικό δίκαιο των κρατών μελών  δεν αποτελεί σημαντικό ζήτημα ο προαιρετικός ή υποχρεωτικός χαρακτήρας αυτής (διαμεσολάβησης) αλλά σημαντικό είναι να προστατεύεται το δικαίωμα πρόσβασης στο δικαστικό σύστημα και συνέχισε ότι αυτό συμβαίνει όταν, κατά τη ρύθμιση του θεσμού της διαμεσολάβησης, πληρούνται οι ακόλουθες προϋποθέσεις: α) η διαμεσολάβηση δεν καθυστερεί  ουσιωδώς την άσκηση ένδικου βοηθήματος, β) αναστέλλει την απόσβεση των δικαιωμάτων των μερών, γ) δεν προκαλεί σημαντικά έξοδα, δ) η ηλεκτρονική οδός δεν αποτελεί το μοναδικό μέσο πρόσβασης στην εν λόγω διαδικασία και ε) είναι δυνατή η λήψη προσωρινών μέτρων.

Έχει επικρατήσει δε η άποψη ότι ο θεσμός της διαμεσολάβησης προωθείται στη χώρα μας με μοναδικό στόχο την αποσυμφόρηση των Δικαστηρίων. Η άποψη αυτή είναι λανθασμένη και τούτο διότι έχει αποδειχθεί διεθνώς ότι η διαμεσολάβηση και η ισορροπημένη συνύπαρξη αυτής και γενικότερα των εναλλακτικών τρόπων επίλυσης των διαφορών με το δικαστηριακό σύστημα συμβάλλει στην προαγωγή του νομικού πολιτισμού, καθότι μετατρέπει την αντιδικία σε φιλικό διακανονισμό. Είναι δε βέβαιο, ότι η εφαρμογή της διαμεσολάβησης συμβάλλει και στην αποσυμφόρηση των Δικαστηρίων, δίχως να μπορεί να ισχυρισθεί κανείς ότι αποτελεί πανάκεια για όλες τις δυσλειτουργίες της τακτικής απονομής δικαιοσύνης. Η διαμεσολάβηση και εφόσον ο εθνικός νομοθέτης σεβασθεί τις παραπάνω αρχές σε καμία περίπτωση δεν ιδιωτικοποιεί τη Δικαιοσύνη, ούτε  προσβάλλει το κατοχυρωμένο δικαίωμα πρόσβασης στα Δικαστήρια, δεδομένου ότι αυτό που «γίνεται» με τη διαμεσολάβηση είναι μία διένεξη των μερών, αρχικά, να τίθεται υπό τον έλεγχο αυτών (αντιμαχόμενων πλευρών), «να ξαναγυρίζει στα χέρια τους», όπως λέγεται και σε περίπτωση μη επίτευξης συμφωνίας, εν τέλει, να αποφαίνεται το Δικαστήριο. Ο εν λόγω θεσμός αν και αποτελεί, σύμφωνα με τα παραπάνω, μία διαδικασία αποφυγής της δικαστικής αντιδικίας, που δημιουργεί  (η τελευταία) οξύτητα στις σχέσεις των αντιδίκων μερών και συχνά γεννά, πλην της κύριας δίκης και άλλες παράπλευρες διαφορές και δίκες (φαινόμενο ποινικοποίησης αστικών διαφορών κλπ.)  προσκρούσει στη δυσπιστία όχι μόνο των πολιτών αλλά και μέρους του νομικού κόσμου και στην έλλειψη εμπιστοσύνης προς αυτόν. Σε έκθεση ομάδας εργασίας του Συμβουλίου Αστικής Δικαιοσύνης του Ηνωμένου Βασιλείου, στο δικαστικό σύστημα του οποίου αναγνωρίζεται η διαμεσολάβηση  και γενικότερα η εναλλακτική  επίλυση  διαφορών ως αναπόσπαστο μέρος του ίδιου του δικαστικού συστήματος, αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι: «Εάν οι δικηγόροι και οι πελάτες τους (όχι ακόμη διάδικοι)  δεν προσέλθουν σε διαμεσολάβηση, τότε ίσως πρέπει να πάει προς αυτούς η διαμεσολάβηση». Και στο Ηνωμένο Βασίλειο «πήγε», δεδομένου ότι σε διαφορές οικογενειακού δικαίου (διατροφή, επικοινωνία γονέων – τέκνων κλπ.), δηλαδή σε διαφορές που ΑΠΑΙΤΟΥΝ φιλικό διακανονισμό, από τα δέκα ζευγάρια, που προσέφυγαν στη διαμεσολάβηση κατέληξαν σε συμφωνία επτά.  Συνεπώς, πρωταρχικός στόχος για την εφαρμογή και την αποτελεσματικότητα του θεσμού αποτελεί η σταδιακή αλλαγή νοοτροπίας της ελληνικής κοινωνίας αλλά και του νομικού κόσμου, που θα πραγματοποιηθεί μέσω της λήψης μέτρων για την ενθάρρυνση της διαμεσολάβησης και κυρίως της ενημέρωσης, ενημέρωση η οποία θα καλλιεργήσει την επίδειξη εμπιστοσύνης σε εναλλακτικές μορφές επίλυσης των διαφορών και θα συμβάλλει στην ανάπτυξη του νομικοκοινωνικού πολιτισμού. Μόνο εάν η διαμεσολάβηση αντιμετωπισθεί ως πολιτισμικός κανόνας  και όχι μόνο ως νομικός (και μάλιστα ως υποχρεωτικό στάδιο διαδικασίας πριν την προσφυγή στο Δικαστήριο) θα μπορέσει  να ενταχθεί στο ευρύτερο δικαϊϊκό σύστημα της χώρας μας.