Η αιτιολογια της αποφασης. Επιστημονικο εργο η διηγημα;

 

Γιάννη Ευαγγελάτου, Προέδρου Πρωτοδικών

Το Σύνταγμα του 1827 δεν περιλαμβάνει καμία διάταξη για την αιτιολογία των δικαστικών αποφάσεων, αλλά αναφέρει μόνο στο άρθρο 141 ότι: «Αι αποφάσεις των Δικαστηρίων γίνονται πάντοτε δημοσίως». Για πρώτη φορά γίνεται μνεία για την αιτιολογία της δικαστικής απόφασης στο Σύνταγμα του 1864, στο άρθρο 93, που ορίζει ότι «πάσα απόφασις πρέπει να είναι ητιολογημένη». Στην αναθεώρηση του Συντάγματος το 1911 προστέθηκε και η λέξη

«ειδικώς» ητιολογημένη, διατύπωση που διατηρήθηκε στο Σύνταγμα του 1927 (στο άρθρο 99) και στο Σύνταγμα του 1952 στο άρθρο 93. Στο Σύνταγμα του 1975 προστέθηκε και το «εμπεριστατωμένως», για να καταλήξουμε στη διατύπωση του ισχύοντος Συντάγματος στο άρθρο 93 παρ. 3 που αναφέρεται ότι: «Κάθε δικαστική απόφαση πρέπει να είναι ειδικά και εμπεριστατωμένα αιτιολογημένη και απαγγέλλεται σε δημόσια συνεδρίαση». Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι από το «οι αποφάσεις πρέπει να γίνονται δημόσια», περάσαμε στις «αιτιολογημένες αποφάσεις», εν συνεχεία στις «ειδικώς αιτιολογημένες» για να καταλήξουμε στις «ειδικώς και εμπεριστατωμένες αποφάσεις». Αυτό ενδεχομένως να οφείλεται στην συνεχώς αυξανόμενη δυσπιστία της πολιτείας απέναντι στη Δικαιοσύνη, αλλά και στην προσπάθεια αποφυγής αυθαιρεσίας των δικαστικών λειτουργών, σε σημείο όμως που φτάσαμε σήμερα να μιλάμε για απολογία του δικαστή που εξέδωσε την απόφαση.
Αιτιολογία σημαίνει ότι πρέπει στην απόφαση να περιέχονται με πληρότητα και σαφήνεια και χωρίς αντιφάσεις ή κενά τα πραγματικά περιστατικά που στήριξαν την κρίση του Δικαστηρίου, οι αποδείξεις που τα θεμελίωσαν και οι σκέψεις με τις οποίες έγινε η υπαγωγή των περιστατικών, που αποδείχθηκαν στην εφαρμοσθείσα ουσιαστική διάταξη. Η απόφαση δηλαδή πρέπει να είναι ένα επιστημονικό, νομικό έργο και όχι ένα διήγημα. Παρατηρούμε, όμως, πολλές φορές για παράδειγμα σε υποθέσεις για διατροφή τέκνου να αναφέρεται στην απόφαση: «Οι διάδικοι τέλεσαν στις 25-3-2001 νόμιμο πολιτικό γάμο στο Δημαρχείο Αργυρούπολης και στη συνέχεια θρησκευτικό γάμο στις 28-10-2002 στη Γλυφάδα Αττικής στον Ιερό Ναό Αγίου Κωνσταντίνου (βλ υπ’ αριθμ. 123/2002 ληξιαρχική πράξη). Από το γάμο τους απέκτησαν δύο τέκνα τον Αριστοτέλη που γεννήθηκε την 17η Νοεμβρίου 2005 και τη Νεφέλη που γεννήθηκε την 15η Αυγούστου 2007. Τα πρώτα χρόνια της έγγαμης συμβίωσής τους ήταν αρμονικά κτλ κτλ». Σε αυτοκινητικές επίσης διαφορές διαβάζουμε: «Ο ενάγων την Πρωτομαγιά του 2010 οδηγούσε το υπ’ αριθμ κυκλ. ΗΚΟ 7777 ΙΧΕ αυτοκίνητο, μάρκας Fiat, τύπου Punto, χρώματος κόκκινου, που ήταν ιδιοκτησίας του δεύτερου ενάγοντος και ασφαλισμένο κτλ κτλ κινούμενος στη Λεωφόρο Βουλιαγμένης με κατεύθυνση προς τη Βάρκιζα. Το πλάτος του οδοστρώματος στο σημείο εκείνο ήταν κτλ κτλ Ήταν μια ηλιόλουστη μέρα και η ορατότητα του ενάγοντος ήταν πλήρης κτλ κτλ. Από την αντίθετη κατεύθυνση, δηλαδή κινούμενος προς Πειραιά, ερχόταν ο εναγόμενος που οδηγούσε το υπ’ αριθμ. κυκλοφορίας 1313 αυτοκίνητο, πράσινου χρώματος κτλ κτλ». Δηλαδή, η απόφαση για να έχει μια διηγηματική μορφή και μια συνοχή, αναφέρει περιστατικά και στοιχεία που δεν αμφισβητούνται, με κίνδυνο όμως έτσι να πλατειάζει, εις βάρος των αμφισβητούμενων και κρίσιμων περιστατικών.
Στα βουλεύματα παραπέμπεται ο κατηγορούμενος για κακούργημα και στο σκεπτικό αναφερόμαστε μόνο στην εισαγγελική πρόταση προς αποφυγή άσκοπων επαναλήψεων. Στην έφεση, όμως, για ένα αυτοκινητικό ή μια μισθωτική διαφορά, δεν μπορούμε να αναφερθούμε στην πρωτόδικη, αλλά πρέπει να επαναλάβουμε το σκεπτικό της! Οι ξένοι συνάδελφοί μας δικαστές μάς αποκαλούν «συγγραφείς» εξαιτίας του τρόπου γραφής και του πλήθους των σελίδων που έχουν οι αποφάσεις μας! Όλοι μας έχουμε δει πόσο συνοπτικές είναι οι αλλοδαπές δικαστικές αποφάσεις, χωρίς να στερούνται αιτιολογίας. Αυτό συμβαίνει διότι αναφέρονται μόνο στα κρίσιμα, ουσιώδη και αμφισβητούμενα περιστατικά της ένδικης διαφοράς, χωρίς την αναγραφή περιττών στοιχείων και δίχως τη διηγηματική δομή που ακολουθούμε εμείς. Δίχως μείζονες και δαιδαλώδεις σκέψεις, αλλά επικεντρωμένες στη λύση της υπόθεσης και μόνο. Γιατί να χρειάζεται σε δίκη διατροφής να αναφέρουμε πότε, που και πως έγινε ο γάμος των διαδίκων, όταν αυτά δεν αμφισβητούνται; Γιατί θα πρέπει στις αυτοκινητικές διαφορές να γράφουμε όλα τα στοιχεία που συνομολογούν έτσι κι αλλιώς οι διάδικοι; Γιατί θα πρέπει να αρχίζουμε το γράψιμο της δικαστικής απόφασης σαν να γράφουμε ένα διήγημα; Η συγγραφή διηγήματος απαιτεί άλλες ικανότητες, ιδιαίτερη τεχνική, αλλά και την ανάλογη διάθεση και προπαντός την εύρεση και του ανάλογου χρόνου. Είναι πολυτέλεια να γράφουμε με διηγηματική μορφή!
Ένας δικαστής δημοσιεύει περίπου 250 αποφάσεις το χρόνο, με μέσο όρο 10 σελίδες την απόφαση, δηλαδή γράφει 2.500 σελίδες το χρόνο ή 675.000 λέξεις! Η Οδύσσεια του Ομήρου είχε περίπου 12.000 στίχους… Και ο Όμηρος είχε άφθονο χρόνο στη διάθεσή του, σε αντίθεση με τους δικαστές που, αν υπολογίσει κανείς ότι στους 10 μήνες του δικαστικού έτους (ή έπους), έχουν κατά μέσο όρο 10 υπηρεσίες το μήνα, απομένουν μόνο 265 μέρες το χρόνο, που οι δικαστές μπορούν να επεξεργαστούν τις δικογραφίες. Συνεπώς, όλες αυτές τις 265 μέρες, Σάββατα, Κυριακές και αργίες, καλοκαίρι και χειμώνα, οι δικαστές πρέπει να εργάζονται και να βγάζουν τουλάχιστον μια απόφαση την ημέρα! Δηλαδή, πρέπει να μελετήσουν (και όχι απλά να διαβάσουν) την αγωγή, τις προτάσεις του ενάγοντος, τους ισχυρισμούς του εναγομένου, τα σχετικά έγγραφα των διαδίκων, τη νομολογία και τη νομοθεσία, να αποφασίσουν και να γράψουν την απόφαση, δηλαδή τα εισαγωγικά, το ιστορικό της αγωγής, το σκεπτικό και το διατακτικό της απόφασης!
H μεγάλη παθογένεια που αφορά στην καθυστέρηση του χρόνου απονομής της Δικαιοσύνης δεν επιλύεται με μικρές και επουσιώδεις τροποποιήσεις νόμων. Τα τελευταία χρόνια ψηφίσθηκαν σαράντα (40) νόμοι με τον τίτλο «Επιτάχυνση της Δικαιοσύνης», ενώ κάθε τόσο αλλάζουμε και τους βασικούς κώδικες. Και η καθυστέρηση, ωστόσο, παραμένει ως το μεγαλύτερο πρόβλημα, που μοιάζει άλυτο και δυσθεώρητο. Η καθυστέρηση, όμως, σχετίζεται και με τη σύνταξη της απόφασης. Αφού δεν μπορούμε να έχουμε λιγότερες υποθέσεις, αφού δεν μπορούμε να έχουμε περισσότερους δικαστές, ας προσπαθήσουμε να κάνουμε πιο εύκολο και πιο γρήγορο το γράψιμο της απόφασης, αλλά και πιο ουσιαστικό. Οι Έλληνες Δικαστές σήμερα «γράφουν πολλά γιατί δεν έχουν το χρόνο να γράψουν λίγα», αλλά και γιατί δεν έχουν διδαχθεί άλλο τρόπο. Η τελευταία φορά που η Ένωση Δικαστών και Εισαγγελέων, με πρωτοβουλία και με δαπάνες της, συνέταξε σχέδια πολιτικών αποφάσεων και τα μοίρασε στα μέλη της ήταν το Μάιο του 2000, δηλαδή πριν από είκοσι έτη (και μάλιστα τα σχέδια αυτά είχαν αρχικά συνταχθεί από πενταμελή επιτροπή δικαστών υπό την προεδρία του τότε Προέδρου Πρωτοδικών Δημ. Κυριτσάκη το έτος 1986!!!). Είναι καιρός, λοιπόν, για καινούρια σχέδια, σύγχρονα, εναρμονισμένα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα, για να πάψει η απόφαση να αποτελεί ένα διήγημα, αλλά να αναδειχθεί αυτό που πραγματικά είναι, δηλαδή ένα επιστημονικό έργο. Πλέον είναι επιτακτική ανάγκη να αλλάξει κάτι ριζικά για να απονέμεται το Δίκαιο, όπως αξίζει σε ένα αγαθό, δηλαδή άμεσα και έγκαιρα, πριν αυτό αλλοιωθεί και χάσει την ουσία του.

Κρήτη, 21-8-2020

Γιάννης Ευαγγελάτος
Πρόεδρος Πρωτοδικών-Εκπρόσωπος τύπου της ΕνΔΕ