Η ΜΝΗΜΟΝΙΑΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΚΑΙ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΥΠΟ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΝΟΝΙΚΟΤΗΤΑΣ.

 

ΑΝΤΩΝΗΣ Π.ΑΡΓΥΡΟΣ

«Όταν υιοθετούνται εθνικά μέτρα που έχουν συμφωνηθεί στο πλαίσιο του Μνημονίου, η Ελλάδα δεν εφαρμόζει την ευρωπαϊκή νομοθεσία και ως εκ τούτου ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων δεν ισχύει ως έχει στα ελληνικά μέτρα» τόνισε ο τότε πρόεδρος της Κομισιόν, Ζαν Κλοντ Γιουνκέρ στις 23/2/2017.

Είχαν προηγηθεί μια σειρά μέτρων που είχαν νομοθετηθεί σ’ εφαρμογή των μνημονίων. Αρκετά απ’ αυτά κρίθηκαν από τα Ελληνικά δικαστήρια[1] ύστερα από την ιστορική απόφαση της Ολομελείας του ΣτΕ 668/2012[2], η οποία εκδόθηκε με αφορμή την φύση και λειτουργία του πρώτου μνημονίου (ν. 3833/2010 και ν. 3845/2010) και δημοσιεύθηκε στις 20-2-2012. «…αντιμετώπιση της κατά την εκτίμηση του νομοθέτη άμεσης ανάγκης καλύψεως οικονομικών αναγκών της χώρας όσο και στη βελτίωση της μελλοντικής δημοσιονομικής και οικονομικής της καταστάσεως, δηλαδή στην εξυπηρέτηση σκοπών, που συνιστούν κατ’ αρχήν σοβαρούς λόγους δημοσίου συμφέροντος και αποτελούν, ταυτοχρόνως, και σκοπούς κοινού ενδιαφέροντος των κρατών μελών της Ευρωζώνης, εν όψει της καθιερουμένης από τη νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ενώσεως υποχρεώσεως δημοσιονομικής πειθαρχίας και διασφαλίσεως της σταθερότητας της ζώνης του ευρώ στο σύνολό της…» (σκέψη 35)Η απόφαση αυτή ήχθη ενώπιον του ΕΔΔΑ υπόθεση Ιωάννα ΚΟΥΦΑΚΗ κατά Ελλάδας[3].Το Δικαστήριο έκρινε ότι υφίσταται μεν επέμβαση στην απόλαυση του δικαιώματος στην περιουσία, η επέμβαση αυτή όμως είναι νόμιμη και υπαγορεύεται από λόγους δημοσίου συμφέροντος.

Η Ελληνική οικονομική κρίση ή ελληνική κρίση χρέους και η  έξοδος από την ενισχυμένη εποπτεία που έγινε στις 20 Αύγουστου έκλεισε  το επαχθές για τον Ελληνικό Λαό, κεφάλαιο κρίσης έπειτα από 12 χρόνια   και φαίνεται να  αρχίζουν να αποκαθίστανται πλέον  οι συνθήκες κανονικότητας στην Ελλάδα για πρώτη φορά από το 2010. Η Ελλάδα από την 1η Ιουλίου του 2015 θεωρήθηκε χρεοκοπημένη χώρα, σύμφωνα με τους κανονισμούς του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Στις 21 Αυγούστου 2018, ανακοινώνεται η  έξοδο της χώρας από τα προγράμματα στήριξης ενώ το κεφάλαιο αυτό έκλεισε οριστικά στις 20 Αυγούστου 2022.  Η Ελλάδα όμως  έχει δεσμευθεί ότι θα συνεχίσει να ακολουθεί μια σταθερή και συνετή δημοσιονομική πολιτική, θα συνεχιστούν οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες. Οι δανειστές σε εκθέσεις τους προέβησαν σε παραδοχές για λάθη στη διαχείριση της ελληνικής κρίσης. Όμως οι συνθήκες  και τα μέτρα που έφεραν και καταστάσεις που διαμορφώθηκαν από την μνημονιακή κρίση επέδρασσαν μεν θετικά στην εθνική οικονομία και δημοσιονομική ισορροπία, επιδρούν και θα συνεχίζουν για αρκετό καιρό να βαραίνουν  στην κοινωνική ,πολιτική, οικονομική ζωή μας, ενώ δεν πρέπει να λησμονούμε την επακολουθήσασα υγειονομική κρίση και την σοβούσα Τουρκική απειλή, όπως και την οικονομική αστάθεια που δημιουργεί ο πόλεμος στην Ουκρανία. Από το Μάρτιο του 2010 μέχρι σήμερα, οι κυβερνήσεις που ανέλαβαν τα ηνία διακυβέρνησης της Χώρας, κατ’ επίκληση «των πρωτόγνωρων δυσμενών οικονομικών συνθηκών και της μεγαλύτερης δημοσιονομικής κρίσης των τελευταίων δεκαετιών» λαμβάνουν το ένα «μέτρο» μετά το άλλο, με στόχο «την αποτροπή του κινδύνου κατάρρευσης της οικονομίας και χρεωκοπίας της Χώρας» ,ενώ μέγα είναι  το βάρος του ελληνικού χρέους, που παραμένει το υψηλότερο στην ευρωζώνη. Είναι βέβαιο ότι  «οι έκτακτες περιστάσεις», με την πάροδο των ετών «μνημονιακής» νομοθεσίας έχασαν τον «προσωρινό» και «εξαιρετικό» τους χαρακτήρα και προσέλαβαν  χαρακτήρα μόνιμο και διαρκή. Έτσι το νομοθετικό πλαίσιο των  μνημονίων είναι επιβεβλημένο πλέον να αναθεωρηθεί, και μάλιστα αμέσως, όπως  και οι έμμεσες επεμβάσεις στα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα που προέκυψαν από την μνημονιακή νομοθεσία . Είναι τόσες πολλές οι επεμβάσεις που έγιναν, ώστε είναι δύσκολο στα πλαίσια ενός άρθρου ή μιας μελέτης να καταγραφούν και να αξιολογηθούν. Η παρατεταμένη αυτή «κατάσταση ανάγκης» δεν μπορεί  επι μακρόν και για αόριστο χρόνο να γίνεται  ανεκτή και από τις Συνταγματικές διατάξεις αλλά και την ΕΣΔΑ. Χρειάζεται μελέτη του θέματος της μνημονιακής  νομοθεσίας με στόχο την νομοθέτηση ενός νόμου-πλαισίου « Για την άρση των συνεπειών του μνημονίου» ,έτσι ώστε να αρθούν  οι συνέπειες των νομοθετικών πρωτοβουλιών των μνημονίων αλλά και να μην διαταραχθεί η νομισματική ισορροπία. Παράλληλα νομίζω ότι επέστη ο χρόνος η νομολογία να μεταβληθεί με τις νεότερες προοπτικές  και εξελίξεις έτσι ώστε να αρθεί η επαχθής  μνημονιακή νομολογία που μέχρι σήμερα συνεχίζει ακάθεκτη στην σκέψη[4] «συνεκτιμάται η προκύπτουσα από τα διαθέσιμα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής πτώση του βιοτικού επιπέδου στην Ελλάδα κατά τα τελευταία έτη, η οποία συνδέεται με τον σοβαρότατο κλονισμό της δημοσιονομικής ισορροπίας του Ελληνικού Κράτους λόγω εκτίναξης του δημοσίου ελλείμματος και του δημοσίου χρέους σε πρωτοφανή επίπεδα και η οποία αντικατοπτρίζεται στην οικονομική ύφεση και μείωση του ακαθαρίστου εγχωρίου προϊόντος (βλ. ενδεικτικώς ΣτΕ μονομ. 611/2022, 123/2022, 2507/2021, 1015/2021, 2991/2020).» Κατά το άρθρο 87 παρ. 2 του Συντάγματος «Οι δικαστές κατά την άσκηση των καθηκόντων τους υπόκεινται μόνο στο Σύνταγμα και στους νόμους και σε καμία περίπτωση δεν υποχρεούνται να συμμορφώνονται με διατάξεις που έχουν τεθεί κατά κατάλυση του Συντάγματος» και κατά το άρθρο 93 παρ. 4 αυτού «Τα δικαστήρια υποχρεούνται να μην εφαρμόζουν νόμο που το περιεχόμενό του είναι αντίθετο προς το Σύνταγμα».

 Η αρχή του κράτους δικαίου ανάγεται σε βασική αρχή διασφαλίσεως της νομιμότητας, δηλαδή της τηρήσεως όχι μόνο των νόμων, αλλά και της επιδιώξεως αυτής της ιδέας του δικαίου υπό ουσιαστική πλέον έννοια και περιεχόμενο, και ενέχει αντίστοιχη θεσμική-συνταγματική εγγύηση. Το δίκαιο της ανάγκης και των εξαιρετικών περιστάσεων  έχει ως λόγο και μόνο την προστασία της λειτουργίας των συνταγματικών θεσμών και όχι την υπερφαλάγγιση των διατάξεων του Συντάγματος. Τα μέτρα που λαμβάνονται βάσει του δικαίου της ανάγκης δεν μπορεί παρά να έχουν μόνο προσωρινό χαρακτήρα και χρονικά να ταυτίζονται με τη χρονική διάρκεια της εξαιρετικής κατάστασης, ενώ έχουν σαν αντικείμενο τη συμπλήρωση των ελλείψεων στη λειτουργία των συνταγματικών θεσμών που δημιουργείται από τις εξαιρετικές και έκτακτες περιστάσεις. Θεωρώ ότι η έξοδος στην κανονικότητα επιβάλλει την με σχέδιο άρση των μνημονικών ρυθμίσεων και την επάνοδο στην κανονικότητα.

 

29/8/2022

---

[1] Βλ Αντώνη  Αργυρού «Το δίκαιο της ανάγκης-εξαιρετικών περιστάσεων «Η δημοσιονομική κρίση και η κατάσταση υγειονομικής έκτακτης ανάγκης» σε ΝοΒ  Τ68/2020 και Μελέτη: «Τα προνόμια του Δημοσίου και το «Δίκαιο της ανάγκης» στο κράτος δικαίου», στο συλλογικό τόμο  σελ 303-365,εκδοση ΔΣΑ 2013- ΝΟΒ 60,2012.

[2] Παναγιώτη Πικραμμένου τ. Πρωθυπουργού, Προέδρου Συμβουλίου της Επικρατείας ε.τ:  «Δημόσιο δίκαιο σε έκτακτες συνθήκες από την οπτική της ακυρωτικής διοικητικής διαδικασίας» ΝοΒ 60,2643

[3] Προσφυγές υπ’ αρ. 57665/12 και 57657/12, 07/05/2013

[4] Βλ ΣτΕ 1317/2022