Ο ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΔΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΩΝ ΚΑΙ ΣΥΛΛΕΙΤΟΥΡΓΩΝ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑ ΣΤΑ ΕΚΤΟΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ΕΚΛΟΓΙΚΑ ΤΜΗΜΑΤΑ ΕΙΝΑΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΣ;

 

 

Το Σύνταγμα ορίζει στο άρθρο 1 ότι: «1. Το πολίτευμα της Ελλάδας είναι Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία. 2. Θεμέλιο του πολιτεύματος είναι η λαϊκή κυριαρχία. 3. Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το Λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγμα», στο άρθρο 4 παρ. 1: «Οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου», στο άρθρο 5 παρ. 1: «Καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη», περαιτέρω δε, στο άρθρο 51 ότι: «1. … 3. Οι βουλευτές εκλέγονται με άμεση, καθολική και μυστική ψηφοφορία από τους πολίτες που έχουν εκλογικό δικαίωμα, όπως νόμος ορίζει. …», στο άρθρο 52 ότι: «Η ελεύθερη και ανόθευτη εκδήλωση της λαϊκής θέλησης, ως έκφραση της λαϊκής κυριαρχίας, τελεί υπό την εγγύηση όλων των λειτουργών της Πολιτείας, που έχουν υποχρέωση να τη διασφαλίζουν σε κάθε περίπτωση. Νόμος ορίζει τις ποινικές κυρώσεις κατά των παραβατών της διάταξης αυτής» και στο άρθρο 54 ότι: «1. Το εκλογικό σύστημα και οι εκλογικές περιφέρειες ορίζονται με νόμο …» . Κατά το άρθρο 87 Συνταγματος, «1. H δικαιοσύνη απονέμεται από δικαστήρια συγκροτούμενα από τακτικούς δικαστές, που απολαμβάνουν λειτουργική και προσωπική ανεξαρτησία. 2. Οι δικαστές κατά την άσκηση των καθηκόντων τους υπόκεινται μόνο στο Σύνταγμα και στους νόμους και σε καμία περίπτωση δεν υποχρεούνται να συμμορφώνονται με διατάξεις που έχουν τεθεί κατά κατάλυση του Συντάγματος»…, κατά το άρθρο 100 Σ «Νόμος ορίζει τα σχετικά με τη συγκρότηση και τη λειτουργία του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, καθώς και τα σχετικά με την υπηρεσιακή κατάσταση των λειτουργών και υπαλλήλων που υπηρετούν σε αυτό. Στην αρμοδιότητα του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους ανήκουν ιδίως η δικαστική υποστήριξη και εκπροσώπηση του Δημοσίου και η αναγνώριση απαιτήσεων κατά του Δημοσίου ή ο συμβιβασμός σε διαφορές με αυτό. Στο κύριο προσωπικό του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους έχουν ανάλογη εφαρμογή οι διατάξεις των άρθρων 88 παράγραφοι 2 και 5 και 90 παράγραφος 5. », ενώ κατά το Ν. 4194/2013: Κ Ω Δ Ι Κ Α Σ Δ Ι Κ Η Γ Ο Ρ Ω Ν « Άρθρο 1. Η φύση της δικηγορίας 1. Ο δικηγόρος είναι δημόσιος λειτουργός. Το λειτούργημα του αποτελεί θεμέλιο του κράτους δικαίου……Άρθρο 2.Η θέση του δικηγόρου στην απονομή της Δικαιοσύνης, Ο δικηγόρος είναι συλλειτουργός της δικαιοσύνης. Η θέση του είναι θεμελιώδης, ισότιμη, ανεξάρτητη και αναγκαία για την απονομή της » .



Η προαναφερόμενη αρχή της ανόθευτης εκδήλωσης της λαϊκής κυριαρχίας απευθύνεται προς τα όργανα της Πολιτείας, επιτάσσοντας την τήρηση των εγγυήσεων της ψηφοφορίας, ούτως ώστε να προστατεύεται η γνησιότητα και η εγκυρότητα της λαϊκής βούλησης. Είναι σκόπιμο να διευκρινιστεί ότι η αρχή της αμεροληψίας έχει θεμελιώδη χαρακτήρα, καθώς εξειδικεύεται ιδίως στο άρθρο 52 του Συντάγματος που κατοχυρώνει την ελεύθερη και ανόθευτη εκδήλωση της λαϊκής θέλησης, μέσα από τις εκλογές. Αποτελεί ιστορική κατάκτηση της Μεταπολίτευσης το γεγονός ότι οι ελεύθερες και ανόθευτες εκλογές ως αποκλειστικός τρόπος εναλλαγής στην εξουσία (προς επίλυση των μεγάλων διλημμάτων και πραγματοποίηση των μεγάλων επιλογών της χώρας με δημοκρατικά μέσα) είναι αδιαπραγμάτευτες. Πρόκειται για μια γενική αρχή, η οποία εξειδικεύεται και είναι στενά αλληλένδετη με την αρχή της διάκρισης των λειτουργιών, η οποία (αρχή της διάκρισης των λειτουργιών) λειτουργεί ως συνθήκη πραγμάτωσης της λαϊκής κυριαρχίας ή εγγύηση τήρησης του Συντάγματος. Μέσω αυτής επιτυγχάνεται ο περιορισμός της παντοδυναμίας και ο έλεγχος της κρατικής αυθαιρεσίας κυρίως δια μέσου της οριοθέτησης και υποταγής της δράσης της στην αρχή της νομιμότητας και της υπεροχής του νόμου έναντι όλων των άλλων κρατικών πράξεων και αποτελεσμάτων.

Σύμφωνα με το άρθρο 8 παρ.1 του ν.4648/2019 περί Διευκόλυνσης άσκησης εκλογικού δικαιώματος εκλογέων που βρίσκονται εκτός Ελληνικής Επικράτειας και τροποποίηση εκλογικής διαδικασίας, «Αντιπρόσωποι της δικαστικής αρχής διορίζονται μόνιμοι πρεσβευτικοί ή προξενικοί ακόλουθοι και γραμματείς, διοικητικοί υπάλληλοι πρεσβειών και προξενείων, πτυχιούχοι Ανώτερων ή Ανώτατων Σχολών με βαθμό 6ο και άνω που υπηρετούν στην οικεία διπλωματική περιφέρεια. Εφόσον τα πρόσωπα του προηγούμενου εδαφίου δεν επαρκούν, αντιπρόσωποι της δικαστικής αρχής διορίζονται από τα πρόσωπα που προβλέπουν οι παράγραφοι 3, 4 και 5 του άρθρου 68 του π.δ. 26/2012. Οι υπάλληλοι του προηγούμενου εδαφίου περιλαμβάνονται σε ονομαστικές καταστάσεις που συντάσσονται από τις αρμόδιες ελληνικές διπλωματικές αρχές και αποστέλλονται μέσω του Υπουργείου Εσωτερικών στην Εισαγγελία του Αρείου Πάγου» Σύμφωνα με το άρθρο 9 παρ.1. του ίδιου νόμου, «Σε κάθε ελληνική διπλωματική αρχή, στην περιφέρεια της οποίας συγκροτείται ένα ή περισσότερα εκλογικά τμήματα, σύμφωνα με το άρθρο 7 του παρόντος, διορίζονται ένας ή και περισσότεροι επόπτες εκλογών. Ως επόπτες εκλογών διορίζονται οι πάρεδροι του Συμβουλίου της Επικρατείας, οι πάρεδροι του Ελεγκτικού Συνεδρίου, οι εφέτες των πολιτικών και διοικητικών δικαστηρίων, οι αντεισαγγελείς εφετών και, σε περίπτωση που αυτοί δεν επαρκούν, και Πρόεδροι πρωτοδικών και εισαγγελείς πρωτοδικών. Με κοινή απόφαση των Υπουργών Εσωτερικών και Εξωτερικών καθορίζονται ο αριθμός των εποπτών κατά ελληνική διπλωματική αρχή, οι προθεσμίες για τον διορισμό και την άφιξη των εποπτών και των γραμματέων τους στην έδρα της οικείας αρχής, καθώς και κάθε άλλο αναγκαίο θέμα. Ο διορισμός τους γίνεται από το Α΄ Τμήμα του Αρείου Πάγου με κλήρωση σε δημόσια συνεδρίαση. Από το ίδιο Τμήμα του Αρείου Πάγου διορίζεται και ένας γραμματέας για κάθε επόπτη εκλογών. Ως γραμματέας διορίζεται δικαστικός υπάλληλος οποιασδήποτε κατηγορίας δικαστηρίων και οποιουδήποτε βαθμού. Σε περιπτώσεις μικρού αριθμού εκλογέων ή όταν οι αποστάσεις μεταξύ των εδρών των παραπάνω ελληνικών διπλωματικών αρχών είναι μικρές, είναι δυνατό να οριστεί ένας κοινός επόπτης εκλογών για περισσότερες από μια διπλωματικές περιφέρειες, ο οποίος έχει ως έδρα την πρεσβεία ή το προξενείο που ορίζεται από την ανωτέρω κοινή απόφαση», ενώ σύμφωνα με την παρ.13 του ίδιου άρθρου ο σάκος μεταφέρεται και παραδίδεται στην Αθήνα στην ΚΕφΕΕΕ από τον ίδιο τον επόπτη εκλογών με ευθύνη του.

Από μία επιφανειακή ματιά, η διάταξη της παρ.1 άρθρο 8 του ν.4648/2019 είναι ορθολογιστική και πρακτική, αφού απαλλάσσει το ελληνικό κράτος από τα έξοδα μετακίνησης και αποζημίωσης των δικαστικών αντιπροσώπων που θα μετέβαιναν από την ελληνική επικράτεια στο εξωτερικό, αναθέτοντας την διεξαγωγή μόνο της ψηφοφορίας και όχι της καταμέτρησης σε δημοσίους υπαλλήλους των διπλωματικών αρχών και περιφρουρεί τη νομιμότητα της διεξαγωγής της ψηφοφορίας αναθέτοντας ως επόπτες ανά μία ή περισσότερες διπλωματικές αρχές ανώτερους δικαστικούς λειτουργούς. Σε εκτέλεση της παραπάνω φαινομενικά ορθής διάταξης, ως αντιπρόσωποι της δικαστικής αρχής στα εκλογικά τμήματα εκτός ελληνικής Επικρατείας διορίσθηκαν για την διεξαγωγή των εκλογών της 21 Μαϊου 2023 για πρώτη φορά όχι δικαστικοί λειτουργοί, δικηγόροι και τα λοιπά αναφερόμενα πρόσωπα που προβλέπουν οι παράγραφοι 3, 4 και 5 του άρθρου 68 του π.δ. 26/2012, αλλά μόνιμοι πρεσβευτικοί ή προξενικοί ακόλουθοι και γραμματείς, διοικητικοί υπάλληλοι πρεσβειών και προξενείων.

Ο λόγος που όλοι οι εκλογικοί νόμοι από την μεταπολίτευση και έπειτα ανέθεταν την διεξαγωγή των εκλογικών αναμετρήσεων στους δικαστικούς λειτουργούς και τους συλλειτουργούς της δικαιοσύνης, ήταν ότι εκ των προαναφερομένων συνταγματικών διατάξεων και νόμων μόνο αυτοί είχαν και έχουν τα απαιτούμενα εχέγγυα αμεροληψίας και ανεξαρτησίας αλλά και νομομάθειας που απαιτούν οι εκλογικές αναμετρήσεις. Σύμφωνα με τη νομολογία του Ευρωπαικού Δικαστηρίου, «οι εγγυήσεις ανεξαρτησίας και αμεροληψίας απαιτούν την ύπαρξη κανόνων, ιδίως όσον αφορά τη σύνθεση του οργάνου, τον διορισμό των μελών του, τη διάρκεια της θητείας τους και τους λόγους εξαίρεσης ή παύσης τους, ώστε οι πολίτες να μην έχουν καμία εύλογη αμφιβολία ως προς τη στεγανότητα του εν λόγω οργάνου έναντι των εξωτερικών στοιχείων και ως προς την ουδετερότητά του έναντι των αντιπαρατιθέμενων συμφερόντων» ( Βλ.απόφαση της 25ης Ιουλίου 2018, Minister for Justice and Equality, Πλημμέλειες του δικαστικού συστήματος, C‑216/18 PPU, EU:C:2018:586, σκέψη 66, γνωμοδότηση 1/17 της 30ής Απριλίου 2019, ΣΟΕΣ ΕΕ-Καναδά, EU:C:2019:341, σκέψη 204, απόφαση του ΕΔΔΑ της 6ης Νοεμβρίου 2018, Nunes De Carvalho κατά Πορτογαλίας, CE:ECHR:2018:1106JUD005539113, § 144 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία). Επιπλέον, προκειμένου να κριθεί αν συντρέχει, σε συγκεκριμένη περίπτωση, βάσιμος λόγος ανησυχίας ότι δεν πληρούται το κριτήριο της εντύπωσης αντικειμενικής ανεξαρτησίας, το ΕΔΔΑ έχει αποφανθεί ότι καθοριστική σημασία έχει το κατά πόσον η ανησυχία αυτή είναι αντικειμενικά δικαιολογημένη ( Βλ. απόφαση του ΕΔΔΑ της 6ης Μαΐου 2003, Kleyn κ.λπ. κατά Κάτω Χωρών, CE:ECHR:2003:0506JUD003934398, § 194 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία). Στη νομολογία του σχετικά με το άρθρο 6, παράγραφος 1, της ΕΣΔΑ, το ΕΔΔΑ στο πλαίσιο της εκτίμησης της ανεξαρτησίας συγκεκριμένου δικαστικού οργάνου (βλ. απόφαση Denisov κατά Ουκρανίας), έκρινε ότι η σύνθεση του εν λόγω οργάνου εμφάνιζε ορισμένες διαρθρωτικές ανεπάρκειες οι οποίες έθιγαν τις απαιτήσεις ανεξαρτησίας και αμεροληψίας κατ’ άρθρον 6, παράγραφος 1, της ΕΣΔΑ. Ipso iure λοιπόν τα ίδια ισχύουν και για όργανα που δεν είναι δικαστικά αλλά λειτουργούν ως δικαστικές αρχές με έργο εκπλήρωσης τη διενέργεια των εθνικών εκλογών. Αλλά και στην υπόθεση İbrahim Gurkan κατά Τουρκίας, στρατοδικείο καταδίκασε τον προσφεύγοντα σε ποινή φυλάκισης δυόμισι μηνών για εκ προθέσεως ανυπακοή προς ανώτερό του. Το δικαστήριο απαρτιζόταν από έναν αξιωματικό του στρατού χωρίς νομική κατάρτιση και από δύο στρατοδίκες. Το ΕΔΔΑ αποφάνθηκε ότι η συμμετοχή λαϊκών δικαστών δεν αντίκειτο κατ’ ανάγκη στο άρθρο 6 και ότι η απουσία νομικών προσόντων του αξιωματικού του στρατού δεν εμπόδιζε την ανεξαρτησία ή την αμεροληψία του. Ωστόσο, ο αξιωματικός του στρατού παρέμενε στην υπηρεσία του στρατού και υπόκειτο στη στρατιωτική πειθαρχία. Διοριζόταν από τους ανωτέρους του και δεν απολάμβανε των ίδιων συνταγματικών εγγυήσεων με τους δύο στρατοδίκες. Ως εκ τούτου, το στρατοδικείο δεν μπορούσε να θεωρηθεί ανεξάρτητο και αμερόληπτο.
Στην Ελλάδα, έχει από μακρού υπογραμμιστεί από τους επιστήμονες της πολιτικής και διοικητικής επιστήμης ότι μεταξύ των πλέον χαρακτηριστικών της διοικητικής μηχανής συγκαταλέγεται η υπέρμετρη πολιτικοποίηση ή, καλύτερα, κομματικοποίηση - η κομματικοποίηση είναι οργανικό χαρακτηριστικό του συγκεκριμένου πολιτικο - διοικητικού συστήματος όπως αυτό έχει εξελιχτεί καθ’ όλη τη μεταδικτατορική περίοδο (Σαματάς, 2011: 94, Μαρία Πραβίτα, https:// ejournals. epublishing. ekt. gr/ index .php / hpsa/article/view/15921). Εν αντιθέσει, η απαγόρευση του άρθρου 26 παρ.3 Σ κατά το οποίο «Απαγορεύονται απολύτως οι οποιασδήποτε μορφής εκδηλώσεις υπέρ ή κατά πολιτικού κόμματος στους δικαστικούς λειτουργούς», τηρείται αυστηρά και απαρέγκλιτα με αυστηρές κυρώσεις για τους δικαστικούς λειτουργούς που παραβιάζουν την συνταγματική αυτή διάταξη.
Επίσης, η νομομάθεια, εμπειρία, τα σεμινάρια τα οποία παρακολουθούν στην επικράτεια σχετικά με την διεξαγωγή των εκλογών οι δικαστικοί λειτουργοί και συλλειτουργοί της δικαιοσύνης ακόμα και αν πρόκειται για την διαδικασία της ψηφοφορίας και μόνο και όχι για την καταμέτρηση, όπως εν προκειμένω στα εκλογικά τμήματα εκτός επικρατείας, αποτελούν μία σημαντική παράμετρο που οι συντάκτες του ν.4648/2019 αγνόησαν. Μάλιστα η παραπάνω διάταξη της παρ.1 του άρθρου 8 ν.4648/2019 σε συνδυασμό με το νέο άρθρο 36 ν.5043/2023 κατά το οποίο στον χώρο εντός του διαχωριστικού ψηφοφορίας για την επιλογή του ψηφοδελτίου, αποκλειστική πρόσβαση, εφόσον είναι αναγκαίο, εκτός από τον εκλογέα, έχουν: εα) ο δικαστικός αντιπρόσωπος και εβ) τυχόν συνοδός του εκλογέα, με την ευθύνη και την παρουσία του δικαστικού αντιπροσώπου, δηλαδή προστέθηκε και συνοδός πλην του δικαστικού αντιπροσώπου, επιρρωνύουν την ανάγκη διεξαγωγής των εκλογών στο εξωτερικό όχι από υπαλλήλους αλλά από νομομαθείς και έμπειρους δικαστικούς αντιπροσώπους που φέρουν εκ του συντάγματος εχέγγυα αμεροληψίας και ανεξαρτησίας και κομματικής ουδετερότητας. Σχετικά με τις δυσκολίες ερμηνείας και εφαρμογής του παραπάνω άρθρου παραθέτω επιστημονικό δημοσίευμα του δικαστικού λειτουργού Ιωάννη Χήνου (http://dikastis.blogspot.com/2023/04/50432023_14.html#more).
Η δε παρουσία επόπτη ανώτερου δικαστικού λειτουργού ταυτόχρονα σε πολλά εκλογικά τμήματα ή διπλωματικές αρχές ναι μεν προσδίδει κυρος και ασφαλεια και εμπνέει εμπιστοσύνη στον ψηφοφόρο του εξωτερικού σχετικά με την εύρυθμη, διεξαγωγή της ψηφοφορίας, πλην όμως είναι πρακτικά αδύνατο ο επόπτης να παραβρίσκεται ταυτόχρονα σε περισσότερα εκ του ενός εκλογικών τμημάτων.

Με βάση τα παραπάνω, υπό το πνεύμα των προαναναφερθεισών συνταγματικών αρχών της ελεύθερης και ανόθευτης εκδήλωσης της λαϊκής θέλησης, ως έκφρασης της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας, της διάκρισης των εξουσιών και της δικαστικής αμεροληψίας και ανεξαρτησίας, η παρ.1 του άρθρου 8 του ν.4648/2019 ουσιαστικώς μεταβάλλει εκ των υστέρων το μέχρι τώρα πλαίσιο άσκησης των κατοχυρουμένων στο Σύνταγμα ως άνω αρχών κατά τις εκλογές της 21ης Μαΐου 2023. Συνεπώς, η ανωτέρω διάταξη του άρθρου 8 παρ. 1 του ν. 4648/2019 που ουσιαστικά αποκλείει τους δικαστικούς λειτουργούς και συλλειτουργούς της δικαιοσύνης από την διεξαγωγή της ψηψοφορίας στα εκτός επικρατείας εκλογικά τμήματα κατά τις εθνικές εκλογές της 21ης Μαΐου 2023, παραβιάζει τις αρχές (i) της ελεύθερης και ανόθευτης εκδήλωσης της λαϊκής θέλησης, ως έκφρασης της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας, (ii) της αρχής της διάκρισης των λειτουργιών και (iii) της δικαστικής αμεροληψίας και ανεξαρτησίας.

Αξίζει τέλος να σημειωθεί πως στην Αίγυπτο η διαδικασία των εκλογών διενεργείται πλέον από δημόσιους υπαλληλους, στερώντας την από τους δικαστικούς λειτουργους και αυτό έλαβε χώρα δυνάμει συνταγματικής αναθεώρησης κατά το έτος 2007 (https://journals.openedition.org/ema/3002#tocto2n4).

Αν οι δικηγορικοί σύλλογοι, οι δικαστικές ενώσεις, η ένωση των μελών του ΝΣΚ, η Ομοσπονδία Δικαστικών Γραμματέων Ελλάδος αλλά και οι φορείς της νομοθετικής και κοινοβουλευτικής εξουσίας δεν αντιδράσουν άμεσα, το επόμενο βήμα θα είναι η επέκταση της εφαρμογής της διάταξης αυτής και στα εντός επικρατείας εκλογικά τμήματα.

 

ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΣΑΚΕΛΛΑΡΟΠΟΥΛΟΥ

ΠΑΝΟΣ ΒΑΣΤΑΡΟΥΧΑΣ

ΙUSTITIA

ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΕΝΔΕ