Επισημάνσεις για πρακτικά ζητήματα στις έρευνες (εφαρμοστέες διατάξεις άρθρα 253, 256, 257 ΚΠΔ, ΠΔ 141/1991)

 

Επιμέλεια: Λάμπρος Σ. Τσόγκας

Αντεισαγγελέας Εφετών Λάρισας

 

 

 

 

Έρευνα σε κατοικία:

1ον. Πρέπει να έχει αρχίσει η αυτεπάγγελτη προανάκριση ή η προκαταρκτική εξέταση, δηλαδή να έχει ήδη γίνει άλλη ανακριτική πράξη.

2ον. Πρέπει να τηρείται η αρχή της αναλογικότητας, ήτοι να υπάρχει αιτιολογημένη εισαγγελική παραγγελία στην προκαταρκτική εξέταση ή σαφής δικαιολογητικός λόγος στην αυτεπάγγελτη προανάκριση, που τελεί υπό την εποπτεία του Εισαγγελέα και εγγυάται τη νομιμότητα των δικονομικών πράξεων. Επομένως η παραβίαση της αρχής της αναλογικότητας στην κατ’οίκον έρευνα συνιστά παράβαση του άρθρου 8 ΕΣΔΑ και υφίσταται περίπτωση παράνομου αποδεικτικού μέσου.

3ον. Απαιτείται η έρευνα να στοχεύει στη συλλογή στοιχείων συγκεκριμένης αξιόποινης πράξης. Σε περίπτωση τυχαίων ευρημάτων, πρέπει να αρχίσει νέα έρευνα, δηλαδή να γίνει λήψη μαρτυρικών καταθέσεων ή σύνταξη έκθεσης για πληροφορία για άλλη αξιόποινη πράξη, με την οποία συνδέονται τα τυχαία ευρήματα, που να αποτελέσει το λόγο για τη συλλογή τους στη βάση σύνταξης άλλης έκθεσης έρευνας και κατάσχεσης στη νέα σχηματισθείσα δικογραφία.

4ον. Απαιτείται η παρουσία δικαστικού λειτουργού.

5ον. Πριν την έρευνα απαιτείται πρόσκληση του ενοίκου Ειδικότερα:

-αν ο ένοικος δεν είναι εντός της οικίας τούτος ειδοποιείται άμεσα πριν την έρευνα για να ασκήσει τα δικαιώματά του να υποβάλει παρατηρήσεις και να έχει δικηγόρο κατά την έρευνα.

-αν ο ένοικος είναι εντός της οικίας απαιτείται πρόσκλησή του και ενημέρωσή του για την έρευνα ακόμη και προφορικά (ακόμη και λίγο πριν τούτη λάβει χώρα προκειμένου να μην αποτραπεί το δημόσιο συμφέρον για τη συλλογή αποδείξεων).

-αν ο ένοικος, που αφορά η έρευνα, δεν είναι εντός της οικίας αλλά είναι ο σύνοικος εντός αυτής, τότε πρέπει να γίνει η εξής διάκριση: α) αν ο σύνοικος δεν αρνείται την έρευνα, τότε αυτή ακολουθεί κανονικά, β) αν ο σύνοικος την αρνείται τότε γίνεται η είσοδος του δικαστικού λειτουργού και των αστυνομικών οργάνων στην οικία και ειδοποιείται προφορικά ο ένοικος να προσέλθει σε αυτή, οπότε δεν αρχίζει η αναζήτηση των αντικειμένων. Αν τούτος δεν προσέλθει σε εύλογο χρόνο (τότε μπορεί να ζητήσει να προσέλθει στην οικία ο ορισθείς προς τούτο δικηγόρος του) ή αν αρνείται να προσέλθει εντός ευλόγου χρόνου και δεν προσέλθει ο ορισθείς προς τούτο δικηγόρος του ή δεν ορίσει δικηγόρο παρά το ότι ο ένοικος ενημερώθηκε προς τούτο, η έρευνα συνεχίζεται με την παρουσία του συνοίκου του. Αν στην οικία βρίσκεται ο σύνοικος αλλά ο ένοικος απουσιάζει σε άλλη πόλη ή σε άλλη χώρα τα δικαιώματά του να υποβάλει παρατηρήσεις και να λάβει γνώση των υλικών ενεργειών εντός της οικίας του αναπληρώνονται από τον ορισμό δικηγόρου του προς τούτο.  Αν αρνηθεί να το πράξει, η έρευνα λόγω της ανάγκης εκπλήρωσης του δημοσίου συμφέροντος ακολουθεί κανονικά. Η τελευταία παρατήρηση προκύπτει από την ανάγκη ανακάλυψης της αλήθειας και την εφαρμογή του δικαίου στην ανοιγείσα υπόθεση.

-αν ο ένοικος απουσιάζει, προσλαμβάνεται ως μάρτυρας ένας γείτονας (αν όλοι οι γείτονες  αρνούνται ή δεν υπάρχει γείτονας την ώρα της έρευνας τούτο δεν είναι υποχρεωτικό να γίνει, πλην όμως στην οικεία έκθεση γίνεται η σχετική καταχώρηση).

-αν ο ένοικος είναι παρών στην οικία και αρνείται την έρευνα, δεν εμποδίζεται η πρόοδος της έρευνας και παραβιάζεται η είσοδος της οικίας.

6ον. Στην έκθεση έρευνας μνημονεύεται ο λόγος διενέργειάς της και η ενημέρωση του ενοίκου προς τούτο (η έρευνα μπορεί να αναμένει μέχρι να έρθει ο δικηγόρος του ενοίκου αν τούτος  είναι ύποπτος αξιόποινης πράξης και το ζητήσει, αλλά η παρουσία του δικαστικού λειτουργού και των αστυνομικών οργάνων στο χώρο συνεχίζεται χωρίς να γίνουν υλικές ενέργειες αναζήτησης εντός της οικίας προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι δεν θα αλλοιωθούν τα ζητούμενα ευρήματα).

7ον. Η έρευνα σε οικία κατά την ημέρα επιτρέπεται για αποκάλυψη, βεβαίωση και σύλληψη για κακούργημα ή πλημμέλημα, η αναζήτηση πραγμάτων από προκληθείσα ζημία και έτσι μπορεί να επέλθει η αποκατάστασή της.

8ον. Η έρευνα σε οικία κατά τη νύχτα επιτρέπεται μόνο για σύλληψη για τέλεση επ’αυτοφώρω εντός αυτής κακουργήματος ή πλημμελήματος ή αν κάποιος διώκεται μετά από έκδοση καταδικαστικής απόφασης Ποινικού Δικαστηρίου, με την οποία του επιβλήθηκε ποινή, που πρέπει να εκτελεστεί, εντάλματος σύλληψης, ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης, εντάλματος βίαιης προσαγωγής, βουλεύματος που επιβάλει προσωρινή κράτηση, διάταξης Προέδρου Εφετών σε σύμφωνη γνώμη για παραπομπή σε δίκη του διωκόμενου, με την οποία διατάχθηκε η σύλληψη και η προσωρινή του κράτηση.

 

Η σωματική έρευνα:

-Τούτη προϋποθέτει ιδιότητα υπόπτου ή κατηγορουμένου και οπωσδήποτε σπουδαίο λόγο, που συνδέει την έρευνα με την ανακάλυψη της αλήθειας. Τέτοιος λόγος μπορεί να είναι η μη απώλεια του πράγματος και έτσι από τη σωματική έρευνα  διευκολύνεται η ανεύρεση της αλήθειας.

-Η σωματική έρευνα πρέπει να γίνεται ατομικά και όχι μαζικά σε περίπτωση περισσοτέρων προσώπων

-Η σωματική έρευνα μπορεί να γίνει και σε τρίτο πρόσωπο. Τότε όμως πρέπει να είναι το αναγκαίο μέσο και προϋποθέτει ότι υπάρχουν υπόνοιες όχι απλές αλλά σοβαρές και βάσιμες (δηλαδή πρέπει οι διενεργούντες την έρευνα να αιτιολογούν στη σχετική έκθεση από ποια προηγούμενα στοιχεία ή από ποια περιστατικά προέκυψαν τούτες οι υπόνοιες) για ανεύρευση ιχνών ή κινητών πραγμάτων, που έχουν σχέση με την κατηγορία, που εξετάζεται.

-Για την αναζήτηση συγκεκριμένου πράγματος (γνωστού εκ των προτέρων) πρέπει να ειδοποιηθεί πριν αυτός, που καλείται να υποστεί την έρευνα, να παραδώσει το πράγμα στα αστυνομικά όργανα.

 

Η προληπτική αστυνομική έρευνα:

Τούτη προβλέπεται στο ΠΔ 141/1991. Ειδικότερα στο άρθρο 96 με τίτλο αστυνομικές έρευνες προβλέπεται:

                      1.
                    Η Ελληνική Αστυνομία, στα πλαίσια της προληπτικής και κατασταλτικής της δραστηριότητας, κάνει έρευνες προσώπων (σωματικές), χώρων και αντικειμένων.
          

                      2.
                    Οταν οι έρευνες αυτές γίνονται κατά τη διάρκεια προανάκρισης, υπόκεινται στους περιορισμούς και τις διατάξεις του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας.
                

                      3.
                    Οι έρευνες που γίνονται στα πλαίσιατης προληπτικής της δραστηρίοτητας χωρίς να ενεργείται προανάκριση (Αστυνομικές έρευνες), γίνονται με τις παρακάτω προυποθέσσεις.
              

α. Ερευνα σε κατοικία επιτρέπεται μόνο με τη ρητή συναίνεση του ενοίκου της.

β. Σωματικές έρευνες σε μετεφορικά μέσα και μεταφερόμενα αντικείμενα και έρευνες σε ιδιωτικούς χώρους μη προσιτούς στο κοινό που δεν υπάγονται στην έννοια της κατοικίας, γίνονται όταν υπάρχει σοβαρή υπόνοια τελέσεως αξιοποίνου πράξεως ή απόλυτη ανάγκη.

γ. Ερευνες σε χώρους δημοσίους ή ιδιωτικούς αλλά ελεύθερα προσιτούς στο κοινό, γίνονται ελεύθερα.

δ. Οι έρευνες των περιπτώσεων α έως και γ γίνονται από βαθμοφόρο της Ελληνικής Αστυνομίας, ενώπιον δύο μαρτύρων, αν υπάρχουν. Κατ` εξαίρεση η έρευνα μπορεί να γίνει από Αστυφύλακα, όταν δεν είναι παρών βαθμοφόρος και δεν μπορεί να αναληθεί μέχρι τη άφιξή του  χωρίς κίνδυνο ματαίωσής της.

ε. Σωματική έρευνα σε γυναίκα γίνεται από γυναίκα αστυνομικό και αν δεν υπάρχει, από άλλη γυναίκα της εκλογής του αστυνομικού.

                      4.
                    Κατά τις έρευνες οι αστυνομικοί πρέπει να φροντίζουν να μην θίγεται η προσωπικότητα ούτε να ενοχλείται αδικαιολόγητα το πρόσωπο που υποβάλλεται σε σωματική έρευνα ή ο ιδιοκτήτης του χώρου ή αντικειμένου που ερευνάται, στο μέτρο που αυτό είναι δυνατό.
  

-ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΑΡΕΙΟΥ ΠΑΓΟΥ ΚΑΙ ΕΔΔΑ

Για το ζήτημα της έρευνας σε κατοικία είναι χρήσιμη η υπ’αριθ.568/2021 απόφαση του ΑΠ. Σύμφωνα με αυτή:

Ο αναιρεσείων  ισχυρίζεται ότι δεν τηρήθηκε η διάταξη του άρθρου 256 παρ.4 ΚΠΔ, αφού ουδέποτε προσκλήθηκε να παρευρίσκεται κατά τη διεξαγωγή της έρευνας και κατάσχεσης και να ασκήσει τα δικαιώματά του και ότι η απόλυτη ακυρότητα της ανακριτικής παραγγελίας καθιστά άκυρη και τη διενεργηθείσα στις 10.11.2020 έρευνα και κατάσχεση στην οικία του.
Οι παραπάνω αιτιάσεις του αναιρεσείοντα δεν είναι βάσιμες και κρίνονται απορριπτέες. Συγκεκριμένα, η αιτίαση του αναιρεσείοντα ότι ουδέποτε προσκλήθηκε για να παρευρίσκεται κατά τη διεξαγωγή της έρευνας και κατάσχεσης και να ασκήσει τα δικαιώματά του που ορίζονται στις διατάξεις των άρθρων 95, 96, 97, 98, 100, 101 και 104 ΚΠΔ, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 256 παρ.4 ΚΠΔ, δεν είναι βάσιμη, διότι, κατά τα διαλαμβανόμενα στην ως άνω έκθεση κατ’ οίκον έρευνας και κατάσχεσης, το ανακριτικό όργανο κάλεσε τον ένοικο της κατοικίας του, δηλαδή τον αδελφό του αναιρεσείοντα που απουσίαζε, ο οποίος άνοιξε την πόρτα και στη συνέχεια ουδεμία αντίρρηση έφερε για τη διεξαγωγή της έρευνας, η οποία συντελέστηκε με την παρουσία του. Επομένως, κατόπιν της πρόσκλησης του ενοίκου έλαβε χώρα η παραγγελθείσα ενέργεια και τηρήθηκαν οι όροι και διατυπώσεις νομιμότητας της διεξαγωγής της έρευνας σε κατοικία, όπως ορίζεται στο άρθρο 256 ΠΚ.

-Σε ό,τι αφορά τη σωματική έρευνα υπόπτου από αστυνομικά όργανα, πρέπει να ληφθεί υπόψη η θέση του ΕΔΔΑ στην υπόθεση  GILLAN AND QUINTON v. THE UNITED KINGDOM. Ειδικότερα στην παράγραφο 87 της πιο πάνω απόφασης  αναφέρεται ότι η ακινητοποίηση και η σωματική έρευνα υπόπτου από αστυνομικά όργανα δίχως τη δικαιολογημένη υποψία για παραβατική συμπεριφορά συνιστά παράβαση του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ. Τούτη η θέση αναδεικνύει την ανάγκη της τήρησης της αρχής της αναλογικότητας και της εκ των προτέρων συλλογής και διασταύρωσης εκ μέρους των αστυνομικών οργάνων των υποψιών  για την ανάγκη της σωματικής έρευνας.