Τρίτη 27 Αυγούστου 2013

Πότε άραγε θα σταματήσουν τα ΜΜΕ να χρησιμοποιούν τον εσφαλμένο όρο «προφυλάκιση»;



      Γράφει ο Σίσκος Παναγιώτης,
      δικηγόρος
      Υπ. ΜΔ Ποινικού Δικαίου ΑΠΘ
     
 Προφυλάκιση: Ένας όρος που έπαυσε να υπάρχει στο ποινικό δικονομικό δίκαιο της Ελλάδας ήδη από το 1981, όταν η χώρα μας επιδίωξε να εναρμονιστεί με τις επιταγές της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), αντικαθιστώντας τον άκομψο όρο «προφυλάκιση» με τον έκτοτε ισχύοντα όρο «προσωρινή κράτηση». Μέχρι τότε η πάλαι προφυλάκιση επιβαλλόταν υποχρεωτικά σε περίπτωση σοβαρών υπονοιών ενοχής τέλεσης κακουργήματος και δυνητικά σε περίπτωση πλημμελήματος, διαδραματίζοντας ένα ρόλο προ-ποινής, ήδη από το «ευαίσθητο» στάδιο της προδικασίας, δηλαδή σε στάδιο προγενέστερο της ωρίμανσης της υπόθεσης.

Το αποτέλεσμα; Γέμιζαν οι φυλακές με προφυλακισμένους υπόδικους. Αν μετρούσε κανείς τον πληθυσμό των φυλακών, σε δύο καταδικασθέντες αντιστοιχούσε πάνω-κάτω ένας υπόδικος[1]. Το πρόβλημα από άποψη ανθρωπιστική ήταν σπουδαίας βαρύτητας. Η υπερβολική χρήση του θεσμού ήταν προφανής, οφειλόμενη στο γράμμα του νόμου που αφενός δεν έθετε πρόσθετες προϋποθέσεις επιβολής, αφετέρου αρκούνταν σε «σοβαρές υπόνοιες ενοχής»[2] του κατηγορουμένου. Στην πορεία λοιπόν ένα μεγάλο μέρος από τους προφυλακισθέντες είτε απαλλάσσονταν με βούλευμα είτε αθωώνονταν στο ακροατήριο είτε καταδικάζονταν σε ποινές μικρότερες απ’ όσο διήρκεσε η προφυλάκιση ή σε ποινές που μετατράπηκαν σε χρηματικές ή ανεστάλησαν κατά τα άρ. 99 επ. ΠΚ[3].
Προς συρρίκνωση των απαράδεκτων αυτών φαινομένων και προς εναρμόνιση με την ΕΣΔΑ ο όρος «προφυλάκιση» έπαυσε να υπάρχει στο ποινικό δικονομικό δίκαιο ως τέτοιος και αντικαταστάθηκε με τον όρο «προσωρινή κράτηση». Δυστυχώς όμως δεν έπαυσε να χρησιμοποιείται και από δημοσιογράφους οι οποίοι σε κάθε ποινική υπόθεση, ίσως από άγνοια,  ίσως προς εντυπωσιασμό της κοινής γνώμης, ίσως από άγνωστο λόγο, συνεχίζουν εν έτει 2013, να χρησιμοποιούν τους όρους «προφυλάκιση», «προφυλακίστηκε», «κρίθηκε προφυλακιστέος» αντί των ορθών όρων «προσωρινή κράτηση», «κρατείται προσωρινά», «κρίθηκε προσωρινά κρατούμενος» κλπ.
Άραγε έχει διαφορά ο όρος «προφυλάκιση» από τον όρο «προσωρινή κράτηση»; Το θέμα δεν άπτεται απλώς της ορθότητας της χρήσης του όρου, αλλά ανάγεται σε  ζήτημα ανθρωπισμού και ζήτημα νομικού πολιτισμού.
Πρώτον, ο όρος προφυλάκιση παραπέμπει στο σχήμα «φυλάκιση πριν από τη φυλάκιση», άρα μία προπαρασκευαστική ποινή, σε στάδιο πριν από την κύρια ποινή. Στο προγενέστερο όμως στάδιο της προδικασίας, κατά το οποίο δεν έχει ακόμη κριθεί η ενοχή ή αθωότητα του κατηγορουμένου και κατά το οποίο οι αποδείξεις είναι τόσο ισχνές, είναι δυνατόν να γίνεται λόγος, έστω και εμμέσως, για ποινή; Για στιγματισμό; Για τιμωρία;
Η προσωρινή κράτηση έχει σκοπούς τελείως διαφορετικούς από αυτούς της ποινής, οι οποίοι και θα πρέπει να καταστούν αντιληπτοί και από τα ΜΜΕ, αλλά και από το τηλεοπτικό και αναγνωστικό κοινό. Και ο σκοποί αυτοί δεν είναι άλλοι από α) το να παραμείνει ο κατηγορούμενος υπό τον έλεγχο της κρατικής εξουσίας, ώστε να εξασφαλιστεί τόσο η εμφάνιση και παραμονή του στο δικαστήριο (εάν παραπεμφθεί βεβαίως) όσο και η μεταγενέστερη έκτιση της ποινής (εάν και εφόσον κριθεί ένοχος και του επιβληθεί ποινή) και β) το να αποτραπεί ο κατηγορούμενος από την τέλεση νέων αδικημάτων. Πρόκειται για σκοπούς διαφορετικούς εκείνων της ποινής (ήτοι ανταπόδοση, γενική πρόληψη, ειδική πρόληψη[4]).
Δεύτερον, η χρήση του όρου «προφυλάκιση» δεν συνάδει ούτε με το αναγνωρισμένο στο άρ. 6 παρ. 2 ΕΣΔΑ τεκμήριο αθωότητας του κατηγορουμένου. Όταν ο τηλεθεατής, ο ακροατής ή ο αναγνώστης ως δέκτης ακούει ή βλέπει τη λέξη «προφυλάκιση», δηλαδή προ-ποινή, δημιουργείται σε αυτόν η εντύπωση ότι ο «προφυλακισθείς» είναι οπωσδήποτε και ένοχος. Για την επιβολή της προσωρινής κράτησης όμως δεν προϋποτίθεται η πλήρης βεβαιότητα περί της ενοχής, αλλά κάτι λιγότερο από την πλήρη βεβαιότητα περί της ενοχής[5] που συντρέχει επί καταδικαστικής απόφασης[6]. Και αυτό το κάτι λιγότερο από την βέβαιη ενοχή είναι το κρίσιμο στοιχείο «που κάνει τη διαφορά».
Πολλοί είναι οι λόγοι που ακόμη και αν εντοπιστεί κάποιος επ’ αυτοφώρω να τελεί την αντικειμενική υπόσταση κάποιου κακουργήματος, συνηγορούν υπέρ της αθώωσής του. Και αυτοί οι λόγοι μπορεί αποδεικτικά να προκύψουν κατά τη διαδικασία στο ακροατήριο και να μην ήταν γνωστοί (για οποιονδήποτε λόγο) στο αρμόδιο (κατά περίπτωση[7]) όργανο που επέβαλλε την προσωρινή κράτηση. Δεν είναι διόλου απίθανο ο κατηγορούμενος να βρισκόταν σε άμυνα, σε κατάσταση ανάγκης ή σε εκπλήρωση καθήκοντος. Ενδεχομένως να μην είχε υποκειμενικά τον απαιτούμενο δόλο, ή να βρισκόταν σε πλήρη κατάσταση διατάραξης των πνευματικών του λειτουργιών ή σε κατάσταση που δεν του έδινε τα περιθώρια επιλογής να πράξει κάτι διαφορετικό από αυτό που πράγματι έπραξε.
 Με ποιο δικαίωμα λοιπόν όσοι κάνουν χρήση του όρου «προ-φυλάκιση», δημιουργούν την εντύπωση της ενοχής; Σε ένα στάδιο που το τεκμήριο αθωότητας ουδόλως έχει τρωθεί; Αντίθετα ο όρος προσωρινή κράτηση δηλώνει ακριβώς αυτό: Kρατήθηκε προσωρινά προκειμένου να εξασφαλιστεί η εμφάνισή του στο δικαστήριο και προκειμένου να μην φύγει και να μην κρυφτεί ή να μην τελέσει και άλλα αδικήματα. Μπορεί όμως να είναι και αθώος. Και αυτή η  (έστω μικρή) πιθανότητα αθώωσης είναι στοιχείο κρίσιμο το οποίο θα πρέπει να υπολογίζεται και να προβληματίσει τους πάντες. Και τα ΜΜΕ και τους δέκτες αυτών.










[1] βλ. Ανδρουλάκη, Θεμελιώδεις έννοιες της ποινικής δίκης, 2007, 346 επ., Κουράκη, Προσωρινή κράτηση: oι δυσλειτουργίες ενός θεσμού, ΠοινΧρ 1986, 625 επ.
[2] Επρόκειτο για μία προϋπόθεση που όχι μόνο δεν υπερτερούσε στη βαθμίδα των ενδείξεων, όπως θα έπρεπε (βλ. σχετικά Ανδρουλάκη, ό.π., σελ. 350), αλλά αντίθετα υστερούσε σε σχέση με τις «αποχρώσες ενδείξεις» που τότε απαιτούνταν ως προϋπόθεση παραπομπής στο ακροατήριο κατ’ άρθ. 313 ΚΠΔ (βλ. Μαργαρίτη, Προσωρινή κράτηση και περιοριστικού όροι (παρελθόν – παρόν – μέλλον), 2012, σελ. 81)
[3] βλ. Μαργαρίτη, ό.π., σελ. 2 σημ. 2
[4] Για τους σκοπούς της ποινής βλ. Μπιτζιλέκη, σε Καϊάφα-Γκμπάντι/Μπιτζιλέκη/Συμεωνίδου-Καστανίδου, Δίκαιο των ποινικών κυρώσεων, 2008, σελ. 5 επ.
[5] Και κάτι περισσότερο από την παραπομπή του κατηγορουμένου στο ακροατήριο (βλ.  Μαργαρίτη, ό.π., σελ. 83 σημ. 128 όπου και περαιτέρω παραπομπές σε θεωρία και νομολογία)
[6] βλ. Μαργαρίτη, Εφαρμογές Ποινικής Δικονομίας, τομ. 2ος , σελ. 288, Παπαδαμάκη, Ποινική Δικονομία, 2006, σελ. 459, οι οποίοι αναφέρουν ότι η καταδικαστική απόφαση προϋποθέτει να έχει πεισθεί το δικαστήριο περί της ενοχής του και να μην αμφιβάλλει, διότι αλλιώς πρέπει να αχθεί σε έκδοση αθωωτικής απόφασης
[7] βλ. ενδεικτικά άρ. 283 παρ. 1, άρ. 29 παρ. 2- 4 σε συνδ. με 283, άρ. 315 παρ. 3, άρ. 318 σε συνδ. με 315 παρ. 3, άρ. 120 παρ. 2 σε συνδ. με 315 παρ. 3 ΚΠΔ.

12 σχόλια:

  1. ΠΡΟΦΥΛΑΚΙΣΗ-ΠΡΟΣ.ΚΡΑΤΗΣΗ:

    Το ζητούμενο είναι παράγουν τα ίδια αποτελέσματα είτε προφυλάκιση είτε προσ.κράτηση;
    Δεν είναι και τόσο μεγάλης σημασίας η χρήση του κατηργημένου όρου ΄΄προφυλάκιση΄΄ από τα ΜΜΕ,άλλωστε δεν και το μόνο τους ατόπημα...όπως έγκλημε ονομάζουν μόνο την ανθρωποκτονία,μπερδεύουν την κλοπή δια ρήξεως με την ληστεία και πολλά άλλα....άρα......

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. απλώς φοβάμαι ότι με την επίκληση από τη θεωρία κλείνουμε τα μάτια τας στην πρακτική η προφυλάκιση να υφίσταται ακόμη κανονικά
    και να επιβάλλονται πλημμελήματίκες ποινές για να την καλύψουν!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ψιλά γράμματα για τη συντριπτική πλειοψηφία των δημοσιογράφων.Εδω αναφέρουν για απολογία ενώπιον του εισαγγελέα ...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Εξαιρετικό κείμενο. Μακάρι να το διαβάσουν και να το υιοθετήσουν οι δημοσιογράφοι.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Η πλειοψηφία των δημοσιογράφων είναι τόσο σχετική με τα δικαστήρια ώστε αναφέρει ότι η απολογία του κατηγορουμένου γίνεται ενώπιον του εισαγγελέα...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Καλά εσύ τώρα ψάχνεις ψύλλους στ' άχυρα. Οι άνθρωποι είναι άσχετοι. Τους αφιερώνω για μια ακόμη φορά το τραγούδι που λέει "ρίξε κόκκινο στη νύχτα, ρίξε λάδι στη φωτιά". Αλλά, όταν το ξανασκέφτομαι, λέω. Ο κατηγορούμενος σήμερα μπορεί να εκπροσωπηθεί στο ακροατήριο από συνήγορο, ακόμη και αν παραπέμφθηκε για κακούργημα. Ποιό είναι το νόημα συνεπώς της προσωρινής κράτησης; Μήπως πράγματι είναι "προ-φυλάκιση", "προ-κάθειρξη" και σίγουρα "προ-ποινή"; Και σκεφτείτε ότι πολλοί από τους "προφυλακισμένους" στο τέλος αθωώνονται...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Ορθά ομιλούν οι δημοσιογράφοι εφόσον οι εισαγγελείς και οι ανακριτές, έχοντας υπόψιν τις όποιες δυνατότητες αναστολής υπάρχουν, επιβάλλουν προ-ποινή, "έτσι για να κάτσει το κάθαρμα και λίγο στη φυλακή".
    Όποιος αντιλέξει στο σχόλιο αυτό απλά δεν έχει κάνει ανακριτής.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Πάντως το Σύνταγμα, στο άρθρο 6 § 4, αναφέρει ρητώς περί "προφυλάκισης", ορίζοντας, επί λέξει, ότι "4. Νόμος ορίζει το ανώτατο όριο διάρκειας της προφυλάκισης..." και, στο τρίτο εδάφιο διαλαμβάνει, ομοίως, "Απαγορεύεται η υπέρβαση των ανώτατων ορίων της προφυλάκισης με τη διαδοχική επιβολή του μέτρου αυτού για επί μέρους πράξεις της ίδιας υπόθεσης". Ε. Παπαδάκης

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Τα προβλήματα της επιβολής προσωρινής κράτησης είναι γνωστά σε όλους. Χρησιμοποιώντας όμως τέτοιον όρο θέτουμε ακόμα ένα πρόβλημα στα ήδη υπάρχοντα. Ποιος άνθρωπος όταν ακούει τον όρο προφυλάκιση δεν του προκαλείται συνειρμικά και υποσυνείδητα έστω η εντύπωση της ενοχής, ενάντια στο τεκμήριο αθωότητας; Εξάλλου, ακόμα κι αν στην πράξη εσφαλμένα η προσωρινή κράτηση παίζει τον ρόλο προ-ποινής, η χρήση του όρου προφυλάκιση νομιμοποιεί εμμέσως μια εσφαλμένη κατάσταση-αντίληψη και αποτελεί ένδειξη ανεκτικότητας ως προς την ύπαρξή της.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Οταν οι ανακριτες πάψουν να την αντιμετωπίζουν ως προκαταβολη ποινής και περιορίσουν την προσωρινη κράτηση στο ρόλο για τον οποίο της επιφυλάσσει το Σύνταγμα, η ΕΣΔΑ και ο νομοθέτης.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. Το γεγονός πάντως ότι το Σύνταγμα χρησιμοποιεί τον όρο προφυλάκιση, θεωρώ πως δεν «δικαιώνει» τους δημοσιογράφους, διότι όταν το αρμόδιο όργανο επιβάλλει το θεσμό αυτό, το ένταλμα ή το βούλευμα ή η απόφαση αναγράφει ότι επιβάλλεται προσωρινή κράτηση. Δεν αναγράφει ότι επιβάλλεται προφυλάκιση. Οι δημοσιογράφοι βέβαια στις κάμερες αργότερα θα πούνε «προφυλάκιση». Δηλαδή διορθώνουν την πράξη που επέβαλε το όργανο της δικαστικής εξουσίας; Εξάλλου, ο γράφων υποστήριξα τα ως άνω εν γνώσει του Συνταγματικού κειμένου (γι’ αυτό και ανέφερα ότι έπαυσε να υπάρχει στο ποινικό δικονομικό δίκαιο/ όχι στο δίκαιο της Ελλάδας). Πάντως, κατά την άποψή μου ο αναθεωρητικός νομοθέτης απλώς λησμόνησε να κάνει διόρθωση και του άρθρου αυτού και δεν το διατήρησε εσκεμμένα. Εξάλλου, μία ανάγνωση του γράμματος του Συντάγματος εν προκειμένω υπό το φως του τεκμηρίου αθωότητας της ΕΣΔΑ, αλλά και υπό το φως της θεμελιώδους συνταγματικής αρχής της αξίας του ανθρώπου η οποία δεν θα ανεχόταν τον σχηματισμό της εντύπωσης της ενοχής για κάποιον που μπορεί (έστω και κατ’ ελάχιστον) να είναι και αθώος, νομίζω πως θα ήταν η ιδανική λύση.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. Παναγιώτη μπράβο!! Να στο στείλεις οπωσδήποτε και σε ημερήσια εφημερίδα!! Μην σε πτοεί τίποτα και κανένας φελλός!! φίλος σου

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Θα θέλαμε να σας ενημερώσουμε, αναφορικά με τα σχόλια που δημοσιεύονται ότι:
1) Δε θα δημοσιεύονται δυσφημιστικά και εξυβριστικά σχόλια
2) Δε θα δημοσιεύονται ΑΣΧΕΤΑ σχόλια σε ΑΣΧΕΤΕΣ αναρτήσεις
3) Δε θα δημοσιεύονται επαναλαμβανόμενα σχόλια στην ίδια ανάρτηση
4) Δε θα δημοσιεύονται σχόλια σε Greeklish


5) Σχόλια σε ενυπόγραφα άρθρα θα δημοσιεύονται μόνον εφόσον και αυτά είναι ενυπόγραφα.
6) Σχόλια σε ενυπόγραφο σχόλιο θα δημοσιεύονται μόνον εφόσον και αυτά είναι ενυπόγραφα.

7) ΤΑ ΣΧΟΛΙΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΟΝΤΑΙ ΜΟΝΟ ΣΤΙΣ ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ ΠΟΥ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΧΕΤΙΚΗ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ "ΕΠΙΤΡΕΠΟΝΤΑΙ ΣΧΟΛΙΑ"


Η ΑΝΑΡΤΗΣΗ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΩΝ ΔΕ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΟΤΙ ΥΙΟΘΕΤΟΥΝΤΑΙ ΑΠΌ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ