Ενοποίηση της διαδικασίας της προσωρινής διαταγής με τη δίκη των ασφαλιστικών μέτρων: Ένα βήμα προς τον εξορθολογισμό στην απονομή της πολιτικής δικαιοσύνης.

 

 

Γεώργιος Πλαγάκος

Πρόεδρος Πρωτοδικών 

 

Τα τελευταία χρόνια ολοένα και περισσότερο εκφράζεται σε συζητήσεις, κυρίως μεταξύ δικαστών αλλά όχι μόνο, η ιδέα ότι πρέπει να ενοποιηθούν η διαδικασία έκδοσης προσωρινής διαταγής και η δίκη των ασφαλιστικών μέτρων, με την αιτιολογία ότι πρόκειται για δύο διαφορετικές διαδοχικές διαδικασίες που εξυπηρετούν τον ίδιο σκοπό πριν από την κύρια δίκη, οι οποίες λόγω της σωρευτικής διεξαγωγής τους έχουν ως αποτέλεσμα τη σπατάλη δικαστικού χρόνου και ενέργειας εις βάρος τόσο της ίδιας υπόθεσης όσο και άλλων υποθέσεων και τελικά συμβάλλουν στην καθυστέρηση έκδοσης των δικαστικών αποφάσεων. Αυτή την ιδέα θα προσπαθήσω να παρουσιάσω πολύ σύντομα με το παρόν κείμενο.

 

 

            Είναι μάλλον κοινός τόπος ότι υποβάλλονται αιτήματα χορήγησης προσωρινής διαταγής, όχι μόνον όταν η χορήγησή της είναι πραγματικά αναγκαία, αλλά και σε πληθώρα άλλων περιπτώσεων, προκειμένου να εξασφαλισθεί ταχύτερη εξυπηρέτηση των εννόμων συμφερόντων του αιτούντος. Έτσι διατυπώνεται μία ταχύτατη δικαστική κρίση με συνοπτική ή και καθόλου αιτιολογία και έπειτα ακολουθεί η διεξαγωγή της δίκης των ασφαλιστικών μέτρων, με την οποία κρίνεται προσωρινά το ήδη κριθέν ζήτημα. Προς τούτο συντάσσεται και δημοσιεύεται μία δικαστική απόφαση προσωρινής ισχύος με όχι ευκαταφρόνητη έκταση, για να ακολουθήσει αργότερα η διεξαγωγή της κύριας δίκης.

Η χορήγηση και ενίοτε διατήρηση της ισχύος της προσωρινής διαταγής λειτουργεί ως αντικίνητρο για την ταχεία διεξαγωγή της δίκης ασφαλιστικών μέτρων, όταν ο αιτών ικανοποιηθεί με την προσωρινή διαταγή. Το ίδιο σχήμα παρατηρείται κατ’ αναλογία σε σχέση με την απόφαση των ασφαλιστικών μέτρων και τη διεξαγωγή της κύριας δίκης. Έτσι, η νομοθετική πρόβλεψη για παροχή ταχείας δικαστικής προστασίας σε δύο στάδια (προσωρινή διαταγή - απόφαση ασφαλιστικών μέτρων) έχει ως αποτέλεσμα τη στρεβλή χρήση του θεσμού με συνέπειες: α) τη μακροημέρευση της προσωρινής προστασίας, η οποία όχι σπάνια καθίσταται οιονεί οριστική, και β) την καθυστέρηση διεξαγωγής της κύριας δίκης, δηλαδή της οριστικής επίλυσης της υπόθεσης. Έτσι ο θεσμός της προσωρινής δικαστικής προστασίας εκτρέπεται από τον σκοπό του και οδηγεί στον πολλαπλασιασμό των δικών. Η εικόνα επιδεινώνεται αν συνυπολογισθούν, ιδίως στις σφοδρές αντιδικίες, οι αιτήσεις ανάκλησης-μεταρρύθμισης των προσωρινών διαταγών και των διατασσόμενων ασφαλιστικών μέτρων.

   Από την άλλη πλευρά υπάρχει το επιχείρημα ότι οι πληρεξούσιοι δικηγόροι είναι εν τοις πράγμασι υποχρεωμένοι να εξαντλήσουν αμφότερα τα στάδια της δικαστικής προστασίας, δηλαδή να ζητήσουν τη χορήγηση προσωρινής διαταγής με την κατάθεση του δικογράφου της αίτησης ασφαλιστικών μέτρων, επειδή η αίτηση θα δικασθεί κάποιους μήνες αργότερα και η δικαστική απόφαση θα εκδοθεί ακόμη πιο αργά. Κατ’ αναλογία, θεωρείται εύλογο να ζητείται προσωρινή προστασία με την υποβολή αίτησης ασφαλιστικών μέτρων, ακόμη και αν δεν συντρέχει επείγουσα περίπτωση ούτε αποτροπή επικειμένου κινδύνου (άρθρο 682 παρ.1 ΚΠολΔ), επειδή η κύρια δίκη θα διεξαχθεί πολύ αργότερα και η έκδοση της οριστικής απόφασης του δικαστηρίου θα αργήσει ακόμη περισσότερο. Στο μεσοδιάστημα, το οποίο είναι αρκετά μεγάλο, ο αιτών την έννομη προστασία θα παραμένει απροστάτευτος. Αυτή η θέαση των πραγμάτων ερείδεται στην πραγματικότητα, η οποία όμως διαμορφώνεται ως έχει σε μεγάλο βαθμό λόγω της πληθώρας των άσκοπων δικών.

Ειδικότερα όσοι δικαστές δικάζουν αιτήσεις ασφαλιστικών μέτρων, εκ των πραγμάτων οφείλουν να συντάσσουν κατά προτεραιότητα τις αποφάσεις τους επ’ αυτών, οπότε κατ’ ανάγκη μεταθέτουν για αργότερα τη σύνταξη των υπόλοιπων αποφάσεων. Δηλαδή, η μη ταχεία έκδοση αποφάσεων οφείλεται εν μέρει στην επιταγή να εκδίδονται σύντομα οι αποφάσεις ασφαλιστικών μέτρων, ο αριθμός των οποίων ενίοτε δεν είναι ευκαταφρόνητος. Η σύνταξη και έκδοση αυτών των αποφάσεων παρεμβάλλεται στη ροή της σύνταξης και έκδοσης των λοιπών αποφάσεων, η οποία ως εκ τούτου καθυστερεί αρκετούς μήνες. Αυτό εμφανίζεται μεν ως φυσιολογικό και αναμενόμενο υπό το ισχύον δίκαιο και τις υπάρχουσες προσλαμβάνουσες παραστάσεις των δικαστών και των δικηγόρων, μόνο που οι παραστάσεις αυτές είναι σε μεγάλο βαθμό προϊόν μακροχρόνιων στρεβλώσεων και δυσλειτουργιών, οπότε δεν είναι καλός σύμβουλος, ειδικά στην εποχή μας, η οποία χαρακτηρίζεται από σημαντικές μεταβολές.

Η εκδίκαση της ίδιας υπόθεσης εις διπλούν, μία φορά στη δίκη των ασφαλιστικών μέτρων, αφού μάλιστα έχει συχνά προηγηθεί η εκδίκαση του αιτήματος χορήγησης προσωρινής διαταγής, και μία φορά στην κύρια δίκη, καθυστερεί κατά πολλούς μήνες την οριστική επίλυση πολλών υποθέσεων, χωρίς -εκτιμώ- να υπάρχει το αντίστοιχο όφελος από πλευράς ορθοκρισίας, ώστε να δικαιολογείται η καθυστέρηση. Η νομοθετική επιταγή για υποχρέωση άσκησης της αγωγής εντός ορισμένης προθεσμίας από την έκδοση της απόφασης ασφαλιστικών μέτρων, ώστε να μην διαιωνίζεται η προσωρινή προστασία, δεν είναι σταθερή αλλά καταργείται και επαναφέρεται αναλόγως των εκτιμήσεων και προτεραιοτήτων του νομοθέτη, οπότε σε βάθος χρόνου δεν προσφέρει λύση, πέραν του ότι, ακόμη και όταν ισχύει, καταστρατηγείται με την αναβολή εκδίκασης της αγωγής.

Επομένως, η δικηγορική επιλογή να κατατίθενται πολλά αιτήματα χορήγησης προσωρινής διαταγής και πολλές αιτήσεις ασφαλιστικών μέτρων ναι μεν είναι ρεαλιστική πρακτική με κριτήριο την ταχεία επίτευξη της δικαστικής προστασίας, αλλά καθίσταται συστημικά ατελέσφορη, διότι η καθυστέρηση έκδοσης των δικαστικών αποφάσεων, την οποία επιθυμούν να αποφύγουν οι δικηγόροι (και δι’ αυτών οι εντολείς τους) και γι’ αυτό υπερβάλλουν ως προς τα ένδικα βοηθήματα χορήγησης προσωρινής δικαστικής προστασίας, οφείλεται και στον μεγάλο αριθμό των δικογράφων που καταθέτουν. Δηλαδή, πρόκειται για μια ανατροφοδοτούμενη κατάσταση. Η βούληση αποφυγής σημαντικής χρονικής καθυστέρησης ως προς τη λήψη της έννομης δικαστικής προστασίας οδηγεί στην κατάθεση πολλών δικογράφων ασφαλιστικών μέτρων και πολλών αιτημάτων χορήγησης προσωρινών διαταγών. Έτσι μεγεθύνεται το πρόβλημα, αφού αυξάνεται ο συνολικός αριθμός των δικογράφων και οι αποφάσεις επί των αιτήσεων ασφαλιστικών μέτρων συντάσσονται κατά προτεραιότητα εις βάρος των λοιπών αποφάσεων, την βραδεία έκδοση των οποίων υποτίθεται ότι επιθυμούν να αποφύγουν οι πληρεξούσιοι δικηγόροι και οι εντολείς τους. Έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος, ο οποίος ενισχύει το φαινόμενο της αργοπορημένης έκδοσης των δικαστικών αποφάσεων.

Υπό τα ανωτέρω, αξίζει να αναλογισθούμε την προοπτική της ενοποίησης των δύο διαδικασιών της παροχής προσωρινής δικαστικής προστασίας (προσωρινή διαταγή-ασφαλιστικά μέτρα) σε μία. Πρόκειται για μία ιδέα, η οποία αναφέρεται  σε επίπεδο καθημερινών συζητήσεων πλην όμως δεν έχει μορφοποιηθεί. Στο κείμενο αυτό επιχειρώ απλώς να αναδείξω την ιδέα και δεν φιλοδοξώ να παρουσιάσω το πώς αυτή θα μπορούσε να υλοποιηθεί νομοτεχνικά, δηλαδή με την τροποποίηση ποιών άρθρων από τα 682 επ. ΚΠολΔ και ποιό θα πρέπει να είναι το νέο τους περιεχόμενο. Ο αιτών θα δικαιούται να ασκεί ένα ένδικο βοήθημα παροχής προσωρινής δικαστικής προστασίας, την ονομασία του οποίου (αίτηση ασφαλιστικών μέτρων / χορήγησης προσωρινής διαταγής / χορήγησης προσωρινής δικαστικής προστασίας)  θα διαλέξει ο νομοθέτης. Η διαδικασία που θα ακολουθείται ως προς τον ορισμό της δικασίμου θα είναι πολύ σύντομη, ώστε να επιτυγχάνει τον σκοπό της, δηλαδή από άποψη ταχύτητας της διαδικασίας θα τείνει προς τη διαδικασία συζήτησης της αίτησης χορήγησης προσωρινής διαταγής (εκδίκαση εντός λίγων ημερών από την κατάθεση και επίδοση).

Από άποψη δομής και μεγέθους της διαταγής ή απόφασης (όποια ονομασία επιλέξει ο νομοθέτης), αυτή δεν θα ακολουθεί το πρότυπο των τωρινών αποφάσεων επί αιτήσεων ασφαλιστικών μέτρων (π.χ. όχι απόδοση του περιεχομένου του δικογράφου), οι οποίες συχνά είναι πολυσέλιδες, διερευνούν πολλά ζητήματα και σε ορισμένες περιπτώσεις επιλύουν την ένδικη διαφορά με μεγάλη πληρότητα, σαν να επρόκειτο για την οριστική εκδίκαση της υπόθεσης. Αντίθετα, θα πρέπει να περιέχει πολύ σύντομη αιτιολογία, δηλαδή μόνο την καίρια σκέψη, στην οποία θα στηρίζεται το διατακτικό και πιθανόν ολιγόλογη αντιμετώπιση τυχόν ενστάσεων νομικού περιεχομένου (όχι πραγματικών ισχυρισμών). Μπορεί η πρόταση αυτή να ξενίζει αλλά ήδη μερικοί δικαστές συντάσσουν προσωρινές διαταγές όχι με μονολεκτικό ή ολιγόλογο αλλά με επαρκές περιεχόμενο, το οποίο αποδίδει την ουσία της προσωρινής εκδίκασης και θα μπορούσε να αξιοποιηθεί ως οδηγός για την ενοποίηση των δύο διαδικασιών (βλ. ενδεικτικά τις προσωρινές διαταγές του Μονομελούς Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης υπ’ αρ. 12256/2019, 136/2021 και 6972/2021 στην ΕλλΔνη 2022.293-298). Δηλαδή, θα πρόκειται για ένα κείμενο π.χ. μίας έως δύο σελίδων στις συνηθισμένες περιπτώσεις ή και λίγο μεγαλύτερο, εάν αυτό απαιτείται, χωρίς μνεία στα στοιχεία των διαδίκων και στο περιεχόμενο της αίτησης, διότι όλα αυτά προκύπτουν από το δικόγραφο, και ασφαλώς χωρίς την παράθεση νομικών σκέψεων. Θα πρέπει να παρατίθεται μόνο ο πυρήνας της σκέψης του δικαστηρίου, που οδηγεί στη συγκεκριμένη κρίση (απόρριψη ή αποδοχή της αίτησης), και το διατακτικό με ημερομηνία και υπογραφή του δικαστή.

Η διαταγή ή απόφαση (όπως και αν ονομασθεί) επί της αίτησης παροχής προσωρινής προστασίας θα πρέπει επίσης να εκδίδεται εντός λίγων ημερών. Αυτό είναι εφικτό, εφ’ όσον το δικαστήριο θα αποδεσμευθεί από όσα ισχύουν ως προς τη δομή και το περιεχόμενο που πρέπει να διαθέτει σήμερα μια δικαστική απόφαση και το περιεχόμενο της κρίσης του θα προσομοιάζει με μια εκτεταμένη προσωρινή διαταγή. Υπό την προοπτική του πολύ μικρού μεγέθους της διαταγής/απόφασης θα μπορεί να υλοποιηθεί η διαχρονική βούληση του νομοθέτη για ταχύτατη έκδοση των αποφάσεων επί των αιτήσεων ασφαλιστικών μέτρων. Τότε θα έχει νόημα η θέσπιση της υποχρέωσης έκδοσης της γραπτής δικαστικής κρίσης (διαταγής ή απόφασης) εντός λίγων ημερών, κατά το πρότυπο των σαράντα οκτώ ωρών του προϊσχύσαντος άρθρου 691 ΚΠολΔ. Έτσι θα είναι εφικτή η σύνταξη αρκετών διαταγών/αποφάσεων προσωρινής ισχύος από τον αρμόδιο δικαστή εντός λίγων ημερών. Προς τούτο είναι αναγκαία η μέριμνα, ώστε ο δικαστής που θα δικάζει τις αιτήσεις παροχής προσωρινής δικαστικής προστασίας να μην έχει άλλη υπηρεσιακή υποχρέωση για λίγες ημέρες μετά τη δικάσιμο, όπως γίνεται σήμερα με τον πρόεδρο πρωτοδικών που εκδικάζει τις ανακοπές και αιτήσεις των άρθρων 954, 966, 973 παρ.6 και 1000 ΚΠολΔ με επικείμενους πλειστηριασμούς εντός λίγων ημερών.

 Αν και είναι μάλλον ευνόητο, ας επισημανθεί ρητά ότι η πρόταση αυτή ισχύει μόνο για τις υποθέσεις των γνήσιων ασφαλιστικών μέτρων, αυτών δηλαδή στις οποίες ζητείται προσωρινή προστασία, και όχι όσων δικάζονται οριστικά κατά τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων. Επίσης, η πρόταση αυτή δεν θίγει τα ισχύοντα για την επανεξέταση της ορθότητας της προσωρινής κρίσης του δικαστηρίου (ανάκληση - μεταρρύθμιση), εφαρμόζεται δε και επί πολυμελούς δικαστηρίου. Αντίθετα, η εφαρμογή της είναι προβληματική στα ασφαλιστικά μέτρα προσωρινής ρύθμισης της νομής υπό το ισχύον νομοθετικό καθεστώς της.

Η υλοποίηση της πρότασης ενοποίησης των σταδίων-διαδικασιών της παροχής προσωρινής δικαστικής προστασίας είναι εφικτή και θα οδηγήσει στην εξοικονόμηση σημαντικού δικαστικού χρόνου και ενέργειας προς όφελος των υπόλοιπων υποθέσεων, οι οποίες δικάζονται αλλά μετατίθεται για αργότερα η σύνταξη και έκδοση της απόφασης λόγω της παρεμβολής και προτεραιότητας των υποθέσεων ασφαλιστικών μέτρων, όπως αυτές δικάζονται μέχρι σήμερα. Με την υλοποίηση της πρότασης αυτής μάλλον θα σημειωθεί εμφανής μείωση της δικηγορικής ύλης. Η διατύπωση αυτής της επιφύλαξης παραπέμπει στη συζήτηση για τον καταμερισμό των ευθυνών για τη βραδυπορία στην απονομή της δικαιοσύνης. Πάντως, η παραπάνω πρόταση αξίζει να εξετασθεί.