Μεταθέσεις δικαστών και ηλεκτρονική διακυβέρνηση.

Γεώργιος Πλαγάκος

Πρόεδρος Πρωτοδικών

                Σε λίγες μέρες οι δικαστές και εισαγγελείς, που μετατέθηκαν ή που τοποθετήθηκαν λόγω προαγωγής σε άλλη δικαστική υπηρεσία κατ’ άρθρο 50 παρ.1 ΚΟΔΚΔΛ, πρέπει να μεταβούν στην έδρα της μέχρι τώρα υπηρεσίας τους, για να τους κοινοποιηθεί το έγγραφο της μετάθεσής τους, να υπογράψουν την έκθεση αναχώρησής τους και έπειτα να μεταβούν στη νέα

υπηρεσία τους, όπου θα υπογράψουν την έκθεση εμφάνισής τους, προκειμένου να αναλάβουν καθήκοντα.  Αυτές οι ενέργειες είναι αναγκαίες για την υλοποίηση της μετάθεσης ή της τοποθέτησής τους. Αυτή η διαδικασία είναι η νόμιμη και η σύμφωνη με την υπηρεσιακή τάξη, η οποία διέπει ανέκαθεν όλες τις δημόσιες υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένων και των δικαστικών υπηρεσιών. Πλέον όμως, κατά την άποψη του γράφοντος, η διαδικασία αυτή είναι περιττή, δεδομένης της χρήσης της πληροφορικής για τη διακίνηση εγγράφων μεταξύ των δημοσίων υπηρεσιών και γενικώς των αντιλήψεων και πρακτικών που έχουν εισαχθεί στις δημόσιες υπηρεσίες, έστω και με ορισμένη καθυστέρηση σε σχέση με τους άλλους τομείς του βίου μας.

                 Αφετηρία του προβληματισμού αποτελεί η μάλλον κοινή παραδοχή, ότι η μετάβαση των προαχθέντων και μεταταθέντων δικαστών και εισαγγελέων στην υπηρεσία τους, με σκοπό την υπογραφή της έκθεσης αναχώρησης, και η άμεση αναχώρηση τους για τον τόπο της νέας υπηρεσίας τους, με σκοπό την υπογραφή της έκθεσης εμφάνισης και την ανάληψη καθηκόντων, αποτελεί συχνά χρονοβόρα και δαπανηρή διαδικασία, καθ’ όσον ενίοτε απαιτεί μακρινές μετακινήσεις (εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά, νησιωτική χώρα) για τη διενέργεια απλώς και μόνον μιας τυπικού χαρακτήρα πράξης. Είναι μάλλον γενικώς παραδεκτό ότι στις αρχές και τα μέσα του μηνός Σεπτεμβρίου οι περισσότεροι δικαστικοί λειτουργοί απουσιάζουν νομίμως από την έδρα της υπηρεσίας τους λόγω διακοπών, εάν έχουν ήδη υπηρετήσει σε προηγούμενο τμήμα διακοπών, και είτε βρίσκονται στον τόπο της μόνιμης κατοικίας τους είτε ήδη έχουν μεταβεί προς εγκατάσταση στην έδρα της νέας υπηρεσίας τους. Δηλαδή, νομίμως απουσιάζουν κατ’ άρθρο 40 παρ.4 ΚΟΔΚΔΛ από την έδρα της υπηρεσίας, από την οποία πρόκειται να αποχωρήσουν, οφείλουν όμως να επιστρέψουν σε αυτήν για μία ημέρα ή για μερικές ώρες προς διεκπεραίωση της ανωτέρω τυπικής διαδικασίας. 

                Η διαδικασία αυτή και η συνακόλουθη ανούσια μετακίνηση των δικαστικών λειτουργών θα μπορούσε να αποφεύγεται, εάν η αρκούσε η διαγραφή τους από το προσωπικό της προηγούμενης υπηρεσίας, η κοινοποίηση της διαγραφής στην ηλεκτρονική διεύθυνση των ενδιαφερομένων δικαστικών λειτουργών, η ηλεκτρονική διαβίβαση των σχετικών υπηρεσιακών εγγράφων από τη μία υπηρεσία στην άλλη και στους ιδίους τους δικαστικούς λειτουργούς και η εγγραφή τους στο προσωπικό της επόμενης υπηρεσίας. Αυτό επιτυγχάνεται με τη χρήση των υπαρχόντων πληροφοριακών συστημάτων από τους αρμόδιους για το χειρισμό αυτών των ζητημάτων δικαστικούς γραμματείς έπειτα από εντολή του διευθύνοντος την κάθε μία από τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες. Για τη διενέργεια των ανωτέρω μάλλον δεν είναι απαραίτητη η ύπαρξη προηγμένης ηλεκτρονικής υπογραφής. Εφ’ όσον, παρά ταύτα θεωρείται απαραίτητη η σύμπραξη του μετατεθέντος δικαστικού λειτουργού στη διαδικασία, είναι εφικτή η εκ μέρους του υπογραφή των εκθέσεων αναχώρησης και εμφάνισης και ιδίως της πρώτης εξ αυτών, επίσης ηλεκτρονικά. Κατά την άποψη του γράφοντος, ούτε σε αυτή τη δεύτερη περίπτωση απαιτείται, οπωσδήποτε, η ύπαρξη προηγμένης ηλεκτρονικής υπογραφής, πλην όμως θα μπορούσε ενδεχομένως να υποστηριχθεί και το αντίθετο, προκειμένου να διασφαλισθεί η πλέον αξιόπιστη ταυτοποίηση του μετέχοντος στη διαδικασία δικαστικού λειτουργού.

                Η έλλειψη της φυσικής παρουσίας των ενδιαφερόμενων δικαστικών λειτουργών δεν θα δημιουργεί πρόβλημα ως προς τη συμμόρφωσή τους με την  προθεσμία του άρθρου 52 παρ.1 ΚΟΔΚΔΛ, εντός της οποίας οφείλουν να εμφανισθούν στη νέα υπηρεσία τους, διότι οι έννομες συνέπειες από την παραβίαση της προθεσμίας και τη μη έγκαιρη εμφάνισή τους (παρ. 2 του ανωτέρω άρθρου) θα επέρχονται και πάλι από το χρόνο, ο οποίος θα ορίζεται νομοθετικά. Το προσφορότερο χρονικό σημείο για την έναρξη της προθεσμίας του άρθρου 52 παρ.1 ΚΟΔΚΔΛ στην προτεινόμενη διαδικασία είναι η ημερομηνία κοινοποίησης του γεγονότος της διαγραφής από την προηγούμενη υπηρεσία στην ηλεκτρονική διεύθυνση των ενδιαφερόμενων δικαστικών λειτουργών. Έτσι, από αυτό το χρονικό σημείο θα αφετηριάζεται η προθεσμία εμφάνισής τους στη νέα υπηρεσία. Βεβαίως, πλέον η εμφάνιση δεν θα έχει την έννοια της τυπικής ενέργειας προς υπογραφή εγγράφου με την ονομασία έκθεσης εμφάνισης ενώπιον του αρμοδίου γραμματέα αλλά την έννοια ότι από τη λήξη της ανωτέρω προθεσμίας ο δικαστικός λειτουργός θα τελεί στη διάθεση της νέας υπηρεσίας του, δηλαδή πρακτικά θα πρέπει να αρχίσει να εκτελεί τα καθήκοντά του σύμφωνα με το πρόγραμμα υπηρεσιών, το οποίο θα εκδίδεται στη νέα υπηρεσία του. Υπό μια πιο προωθημένη αλλά επίσης ρεαλιστική θεώρηση, η ανωτέρω προτεινόμενη ηλεκτρονική διαδικασία θα μπορούσε να λάβει χώρα και σε πιο πρώιμο χρονικό σημείο και ειδικότερα, οποτεδήποτε μετά από τη δημοσίευση του σχετικού ΦΕΚ, οι δε μετακινούμενοι δικαστικοί λειτουργοί θα τίθενται στη διάθεση της νέας υπηρεσίας τους από την έναρξη του νέου δικαστικού έτους (16η Σεπτεμβρίου), ανεξαρτήτως του χρόνου διεκπεραίωσης της ηλεκτρονικής διαδικασίας. Δηλαδή, εφ’ όσον καταργηθεί η υποχρέωση μετακίνησης των δικαστικών λειτουργών προς διεκπεραίωση της όλης διαδικασίας, η οποία θα διεξάγεται πλέον ηλεκτρονικά, δεν θα έχει νόημα η ύπαρξη της πενθήμερης προθεσμίας του άρθρου 52 παρ.1 ΚΟΔΚΔΛ, η οποία εξυπηρετεί τη μετάβασή τους στην έδρα της νέας υπηρεσίας τους και ως εκ τούτου θα καταστεί σε μεγάλο βαθμό άνευ ουσιαστικού αντικειμένου. Η προθεσμία αυτή θα διατηρεί το νόημά της μόνο για όσους υπηρετούν στο τελευταίο τμήμα διακοπών και παραμένουν μέχρι και τις τελευταίες ημέρες του δικαστικού έτους στην έδρα της υπηρεσίας, από την οποία αποχωρούν. Πέραν τούτων, η νομοθετική απαίτηση για αποστολή αντιγράφου της έκθεσης εμφάνισης στο Υπουργείο Δικαιοσύνης και στον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου ή στον Γενικό Επίτροπο της Επικρατείας των τακτικών διοικητικών δικαστηρίων (άρθρο 52 παρ.3 ΚΟΔΚΔΛ) μπορεί και θα πρέπει να υλοποιείται επίσης με την ηλεκτρονική αποστολή της εγγραφής των δικαστικών λειτουργών στο προσωπικό της νέας τους υπηρεσίας ή την ηλεκτρονική αποστολή όποιων άλλων εγγράφων κρίνει απαραίτητα ο νομοθέτης.

                Αναμφισβήτητα, με βάση τα κρατούντα, υπάρχει στενή σύνδεση των υπηρεσιακών μετακινήσεων των δικαστικών λειτουργών (μεταθέσεων, αποσπάσεων κλπ) με τη φυσική παρουσία τους, προκειμένου να κοινοποιηθεί το έγγραφο της υπηρεσιακής μετακίνησης και να υπογραφούν οι σχετικές εκθέσεις και ιδίως η έκθεση αναχώρησης. Αυτή η στενή σύνδεση (τοπική σχέση) απηχεί το πρότυπο λειτουργίας των δημοσίων υπηρεσιών στην εποχή προ της θεαματικής εισαγωγής του διαδικτύου στην καθημερινό βίο των δημοσίων υπηρεσιών αλλά δεν συνάδει με τη σημερινή πραγματικότητα. Επειδή, ακριβώς η τυπική διαδικασία δεν συνάδει με την πραγματικότητα, αναπτύσσονται πρακτικές στο όριο του νόμου προς αποφυγή των άσκοπων μετακινήσεων και διευκόλυνση των ενδιαφερομένων. Αυτές οι πρακτικές, είναι ανεπίσημες και εξαρτώνται από την πρωτοβουλία και τη συναίνεση όλων των εμπλεκομένων προσώπων. Γι’ αυτό δεν είναι δυνατό να θεωρούνται μόνιμες και δεν υποκαθιστούν επαρκώς την ύπαρξη μίας σύγχρονης και απλοποιημένης διαδικασίας.

                Αφ’ ενός, ένα από τα εμφανέστερα σε όλους χαρακτηριστικά της χρήσης του διαδικτύου είναι η αποδέσμευση των συνεπειών των ενεργειών των χρηστών από τη φυσική παρουσία τους. Αφ’ ετέρου, η απλούστευση των διαδικασιών στις δημόσιες υπηρεσίες με σκοπό την εξοικονόμηση χρόνου, χρήματος και ενέργειας συνιστά μέρος της λεγόμενης ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και αποτελεί εξαγγελία πλειόνων κυβερνήσεων. Η απλοποίηση των διαδικασιών στο πλαίσιο της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης πρέπει να συμπεριλάβει και τη διαδικασία των μεταθέσεων των δικαστικών λειτουργών, έτσι ώστε να εκσυγχρονισθεί η υλοποίησή τους και πλέον να πραγματοποιούνται, χωρίς να είναι αναγκαία η μετάβαση των μετατιθέμενων από τη μία υπηρεσία στην άλλη και συνακόλουθα η υποβολή τους σε δαπάνες και χρονοτριβή, προς εκτέλεση μίας σειράς τυπικών ενεργειών, η οποία θα μπορούσε να εκτελεσθεί με τη χρήση του διαδικτύου χωρίς να απαιτείται η ουσιαστικά άσκοπη μετακίνηση των ενδιαφερομένων προσώπων. Η προτεινόμενη μεταβολή θα μπορούσε, κατά την άποψη του γράφοντος, να επιτευχθεί και η αποτελεσματικότητά της να αξιολογηθεί σύντομα και ευχερώς λόγω του σχετικά μικρού αριθμού των δικαστικών υπηρεσιών που υπάρχουν στη χώρα και του μικρού αριθμού των δικαστικών λειτουργών που μετατίθενται κάθε χρόνο, σε σύγκριση με τους υπόλοιπους υπηρεσιακούς κλάδους του δημοσίου τομέα. Επίσης, η μεταβολή αυτή θα μπορούσε να αποτελέσει ένα πρώτο, ίσως πιλοτικό βήμα, έτσι ώστε να εκσυγχρονισθεί η υλοποίηση των υπηρεσιακών μετακινήσεων και σε άλλους κλάδους του δημοσίου τομέα. Σημειωτέον, ότι αν και στο παρόν κείμενο γίνεται λόγος για τις μεταθέσεις των δικαστικών λειτουργών, στην πραγματικότητα αναφερόμαστε και στις αποσπάσεις. Δηλαδή, με το παρόν κείμενο προτείνεται ο εκσυγχρονισμός-απλοποίηση με τη χρήση του διαδικτύου των κάθε είδους και ανεξαρτήτως ονομασίας υπηρεσιακών μετακινήσεων των δικαστικών λειτουργών. 

                Ασφαλώς, η πρόταση που διατυπώνεται σε αυτό το κείμενο δεν διεκδικεί την αναγνώριση της τελειότητας. Αντιθέτως, είναι δεκτική τροποποιήσεων και γενικώς βελτιώσεων προς την ίδια κατεύθυνση, δηλαδή την αποσύνδεση των μεταθέσεων των δικαστικών λειτουργών από την ανάγκη μετάβασής τους στην έδρα της υπηρεσίας, από την οποία αποχωρούν, προκειμένου με τη φυσική παρουσία τους να κοινοποιηθεί σε αυτούς το έγγραφο της μετάθεσής τους και να υπογράψουν την έκθεση αναχώρησης. Η υπάρχουσα διαδικασία μπορεί και πρέπει σύμφωνα με το πνεύμα και τις τεχνολογικές δυνατότητες της εποχής μας να αντικατασταθεί από τις ανωτέρω αναγραφόμενες ενέργειες ή από άλλες λειτουργικά ισοδύναμες, οι οποίες ενδεχομένως θα προταθούν και θα κριθούν ορθότερες, εάν η πρόταση αυτή μελετηθεί με σκοπό την εφαρμογή της, και οι οποίες θα εκτελούνται με τη χρήση του διαδικτύου από τα εμπλεκόμενα πρόσωπα. Πάντως, στο ανακοινωθέν σχέδιο του νέου ΚΟΔΚΔΛ που καταρτίσθηκε από τη νομοπαρασκευαστική επιτροπή, η οποία συγκροτήθηκε με την υπ’ αρ.11063/20.2.2017 απόφαση του Υπουργού Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΦΕΚ Υ.Ο.Δ.Δ. 86/24.2.2017) και ολοκλήρωσε τις εργασίες της το μήνα Δεκέμβριο του έτους 2018, δεν περιλαμβάνεται οποιαδήποτε μεταβολή στο άρθρο 52 ΚΟΔΚΔΛ. Επομένως, ακόμη και αν το σχέδιο αυτό καταστεί νόμος, δεν θα μεταβληθεί οτιδήποτε σε σχέση με το ζήτημα, που πραγματευθήκαμε με αυτό το κείμενο.

                Εάν οι σκέψεις αυτές είχαν γραφεί πριν από πολλά χρόνια, θα μπορούσαν ενδεχομένως να θεωρηθούν τολμηρές και εκτός πραγματικότητας, με την αιτιολογία ότι επιχειρείται να προκληθεί ρήγμα σε μία υπηρεσιακή τάξη, η οποία στηρίζεται στη λογική και χρονολογείται από αμνημονεύτων ετών. Σήμερα, όμως, οι σκέψεις αυτές δεν είναι ούτε τολμηρές ούτε εκτός πραγματικότητας. Αντιθέτως, α) αποτελούν επιθυμία πολλών δικαστικών λειτουργών, οι οποίοι ταλαιπωρούνται με τις άσκοπες μετακινήσεις που προαναφέρθηκαν, αλλά δεν μορφοποιήθηκαν μέχρι στιγμής σε δημόσιο λόγο, β) ερείδονται στις υφιστάμενες τεχνολογικές δυνατότητες, τις οποίες χρησιμοποιούν καθημερινά τόσο το Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων όσο και οι δικαστικές υπηρεσίες της χώρας σε άλλα υπηρεσιακά ζητήματα και γ) συνάδουν με το πνεύμα που διακατέχει επί σειρά ετών την εκτελεστική λειτουργία της χώρας σχετικά με την προώθηση της λεγόμενης ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Καταληκτικά, η έγκαιρη υλοποίηση των υπηρεσιακών μετακινήσεων πριν από την έναρξη κάθε δικαστικού έτους και δη με τη χρήση του διαδικτύου είναι εφικτή και επιβάλλεται από τις σύγχρονες δυνατότητες και αντιλήψεις σχετικά με τη διοίκηση της δικαιοσύνης.