Συγκριτική επισκόπηση διάκρισης αδικημάτων σε κράτη μέλη της ΕΕ (ιδίως καθόσον αφορά τα πταίσματα)

Για την ασφαλέστερη, κατά το δυνατόν, ανάλυση των προτάσεων του νέου ΠΚ και ΚΠΔ και ενόψει της δημόσιας διαβούλευσης στην οποία ετέθησαν, επιχειρήθηκε μια γρήγορη, συγκριτική προσέγγιση του πρώτου βαθμού ποινικής δικαιοδοσίας στην ΕΕ, επικεντρωμένη, ιδίως, στην τριχοτόμηση ή μη των αδικημάτων όπου απαντάται, οι δε πληροφορίες αντλήθηκαν, σπερματικά, από το σύγγραμα «Les jurisdictions des etats membres de l’ union europeene – Structure et organisation» του ΔΕΕ, έτους 2009, που βρίσκονται, επικαιροποιημένες και προσβάσιμες σε όλους, στο διαδικτυακό τόπο «https://e-justice.europa.eu/», ενώ, η απάντηση τελολογικά απηχεί διττή λειτουργία, αφενός στην θωράκιση του Ειρηνοδίκη – Πταισματοδίκη και αφετέρου στην εναρμόνισή του στο σύγχρονο, ενοποιημένο, ενωσιακό περιβάλλον, με βάση τις βέλτιστες δικαστηριακές πρακτικές στην ΕΕ. Ειδικότερα:

1.Γερμανία: Με την μεταρρύθμιση του ποινικού νόμου 1974/75, η τριχοτόμηση των εγκλημάτων σε παραβιάσεις (πταίσματα), εγκλήματα (πλημμελήματα) και αδικήματα (κακουργήματα) στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας αντικαταστάθηκε από διχοτόμησή τους. Έκτοτε, μόνο εγκλήματα και αδικήματα είναι αξιόποινες πράξεις. Οι παραβιάσεις καταργήθηκαν και εν μέρει μετατράπηκαν σε αδικήματα, εν μέρει αντικαταστάθηκαν από διοικητικά αδικήματα ή αποποινικοποιήθηκαν.

2.Αυστρία: Ο Ποινικός Κώδικας της Αυστρίας (StGB) γνωρίζει επιπλέον της φυλάκισης ως δεύτερη μορφή κυρώσεων το πρόστιμο, το οποίο απειλείται για λιγότερο σοβαρά αδικήματα. Το πρόστιμο αποτελεί κύρωση που μπορεί να επιβληθεί είτε από ποινικό δικαστήριο για ποινικό αδίκημα είτε από διοικητική αρχή για διοικητικό αδίκημα.

3.Βέλγιο: Στο Βέλγιο τα αδικήματα διακρίνονται αναλόγως της ποινής τους σε ποινικές κυρώσεις, που αφορούν εγκλήματα κατά του πολιτεύματος και κυρίως σε διορθωτικές ποινές, φυλάκισης 8 ημερών ή περισσότερο, ποινή ισόβιας κάθειρξης και πρόστιμο και αστυνομικές ποινές, φυλάκιση από 1 ημέρα έως 7 ημέρες, ποινή εργασίας από 20 ώρες έως 45 ώρες και πρόστιμο από 1 ευρώ σε 25 ευρώ. Τις αστυνομικές ποινές της επιβάλλει το λεγόμενο Δικαστήριο της Αστυνομίας (Πταισματοδικείο), στο οποίο μπορεί να μετέχει ο Ειρηνοδίκης.

4.Βουλγαρία: Στην Βουλγαρία υφίσταταται το πρόστιμο ως κύρια ποινή για ήσσονος σημασίας αδικήματα, η οποία επιβάλλεται απο το τοπικό πρωτοδικείο, ενώ, η φυλάκιση κυμαίνεται από 3 μήνες έως 20 έτη, πλέον της φυλάκισης εφ όρου ζωής. Πρόκειται, δηλαδή, για διχοτόμηση των εγκλημάτων.  

5.Κύπρος: Η Κυπριακή έννομη τάξη δεν γνωρίζει πταίσματα. Τα αδικήματα που προβλέπονται στο αρ. 374 ΚυπρΠΚ «Μικρότερα Ποινικά Αδικήματα», που προσομοιάζουν στα δικά μας πταίσματα, όπως: α) παρεμπόδιση ελεύθερης διέλευσης σε δημόσια δίοδο ή δημόσιο χώρο με την τοποθέτηση σε αυτά οποιαδήποτε υλικά ή άλλα πράγματα, β) τοποθέτηση σε δημόσια δίοδο ή σε δημόσιο χώρο σκύβαλα ή απορρίματα που προκαλούν ή που είναι προορισμένα να προκαλέσουν δυσοσμίες, γ) παράληψη τοποθέτησης κατά τη διάρκεια νύχτας φανάρι ή φως πάνω σε σωρό χωμάτων, πέτρων ή άλλων υλικών ή σε αυλάκι ή οχετό ή άλλης εκσκαφής κατά τη διενέργεια νόμιμα εκτελούμενων έργων επισκευής σε δημόσια δίοδο ή σε δημόσιο χώρο, δ) ρίψη απορριμμάτων σε δημόσιο χώρο με τέτοιο τρόπο ώστε να προξενεί βλάβη ή ενόχληση σε οποιοδήποτε διαβάτη κ.ο.κ., αναφέρονται ως πλημμελήματα και τιμωρούνται με χρηματική ποινή.

6.Δανία: Στη Δανία δεν υφίστανται πταίσματα, αλλά, αντίθετα, εισάγονται στα τακτικά δικαστήρια (ενιαίος πρώτος βαθμός) αδικήματα για τα οποία απειλείται μεγαλύτερη ποινή από το πρόστιμο, ή όταν η επιχείρησή τους είναι πιθανό να έχει ιδιαίτερα σημαντικές επιπτώσεις στο πρόσωπο που διώκεται ή παρουσιάζει
δημόσιο συμφέρον, κατά το αρ. 686 παρ. 2 ΠΚΔαν.

7.Ισπανία: Στην Ισπανία υφίσταται η τριχοτόμηση των εγκλημάτων, όμως, ήδη, με τον ν. 10/23.11.2015, που τέθηκε σε ισχύ από 1.1.2015, αποποινικοποιήθηκαν διάφορα εγκλήματα μικρής ποινικής απαξίας, που τιμωρούνται με πρόστιμο έως τρείς μήνες.

8.Εσθονία: Στον ΠΚ της Εσθονίας και, δη, στο αρ. 3 παρ. 2, τα εγκλήματα διακρίνονται σε ποινικά αδικήματα, που τιμωρούνται με χρηματική ποινή ή φυλάκιση, και σε πλημμελήματα, που τιμωρούνται με φυλάκιση. Δεν υφίστανται, συνεπώς, πταίσματα, η, δε, εκδίκαση απάντων ανήκει στο Τοπικό Δικαστήριο Πρώτου Βαθμού. Aντίθετα, η διαδικασία για τα πταίσματα εφαρμόζεται αποκλειστικά από την αστυνομία είτε απευθείας στον τόπο τέλεσης του αδικήματος είτε στο αστυνομικό τμήμα.

9.Φινλανδία: Στην Φινλανδία δεν υφίσταται τριχοτόμηση των εγκλημάτων, αλλά, αντίθετα, αυτά διακρίνονται σε φυλάκιση, ορισμένης, από 14 ημέρες έως 12 έτη, ή αόριστης διάρκειας και σε πρόστιμο, κατά το αρ. 2 ΠΚΦιν, που επιβάλλεται από το Δικαστήριο Πρώτου Βαθμού, που έχει γενική αρμοδιότητα για όλα τα εγκλήματα και της αστικής φύσεως διαφορές.

10.Γαλλία: Στην Γαλλία υφίσταται η τριχοτόμηση των εγκλημάτων, συμπεριλαμβανομένων των πταισμάτων (contraventions), για τα οποία απειλείται ως κύρια ποινή το πρόστιμο. Τα πταίσματα διακρίνονται σε πέντε (5) κατηγορίες, που αφορούν, κυρίως, προσβολές κατά της τιμής και εγκλήματα αμελείας. Αναλόγως της κατηγορίας του πταίσματος απειλείται και πρόστιμο από 38 ευρώ έως 3.000 ευρώ. Η ποινική δίωξη αρχίζει με απευθείας κλήση και εκδικάζεται στο Δικαστήριο της Αστυνομίας- Πταισματοδικείο (Tribunal de Police), το οποίο αποτελείται από έναν Δικαστή, που υπηρετεί στο Περιφερειακό Δικαστήριο, το αντίστοιχο Πρωτοδικείο στην ημεδαπή, από τον Εισαγγελέα και έναν Γραμματέα, η δε διαδικασία διακρίνεται σε συνήθη, σε απλουστευμένη και κατ΄αποκοπή προστίμου. Η συνήθης εφαρμόζεται ελλείψει έτερης, η απλουστευμένη στις πρώτες τέσσερις κατηγορίες πταισμάτων, για τις οποίες εκδίδεται απόφαση χωρίς ακρόαση του κατηγορούμενου, ενώ, η διαδικασία κατ΄αποκοπή προστίμου προβλέπεται για αδικήματα του Κ.Ο.Κ., χωρίς την άσκηση ποινικής δίωξης.

11.Ουγγαρία: Ο Ουγγρικός ΠΚ δεν γνωρίζει πταίσματα, αντίθετα, τα αδικήματα απειλούνται με ποινή φυλάκισης από 3 μήνες έως 20 χρόνια και τον ισόβιο εγκλεισμό, ενώ, το πρόστιμο, ως παρεπόμενη ποινή, ορίζεται από 30 έως 540 ημέρες φυλάκισης. Αρμόδια για τα ήσσονος σημασίας αδικήματα είναι τα Τοπικά Δικαστήρια (Πρωτοδικεία).

12.Ιρλανδία: Το Σύνταγμα της Ιρλανδίας δεν ορίζει την ύπαρξη ήσσονος σημασίας αδικημάτων, τα οποία έχουν νομολογιακά διαπλαστεί ως τα αδικήματα για τα οποία απειλείται ποινή φυλάκισης εως 12 μήνες και πρόστιμο έως 2.000,00 ευρώ. Τα αδικήματα αυτά εκδικάζονται από το Επαρχιακό Δικαστήριο, ενώ, η επιβολή απευθείας προστίμου ανήκει στη δικαιοδοσία της αστυνομίας.

13.Ιταλία: Στην Ιταλία υφίσταται η τριχοτόμηση των εγκλημάτων, για τα δε πταίσματα, τα οποία απαριθμούνται στον ΙτΠΚ, αρμόδιο είναι το Ειρηνοδικείο. Η προκαταρκτική έρευνα, όμως, διεξάγεται αποκλειστικά από την Δικαστική Αστυνομία, η οποία αποστέλλει το πόρισμά της στον αρμόδιο Εισαγγελέα, που, αν κρίνει ότι πρόκειται για πταίσμα, παραπέμπει απευθείας τον κατηγορούμενο σε ακρόαση ενώπιον του αρμόδιου Ειρηνοδίκη. Σε «διοικητικά αδικήματα», ήτοι σε αποποινικοποιημένα πταίσματα, όπως οι παραβάσεις του Κ.Ο.Κ., υπάρχει η δυνατότητα απευθείας επιβολής προστίμου από την αρμόδια Αρχή, ο δε καθ΄ου μπορεί να προσφύγει κατά αυτού στην ιδία Αρχή και, εναλλακτικά, στον αρμόδιο Ειρηνοδίκη.

14.Λετονία: Σύμφωνα με το αρ. 7 του ΛετΠΚ, η παραβατική συμπεριφορά διακρίνεται σε δύο κατηγορίες, σε αδικήματα και εγκλήματα, τα δε τελευταία σε περαιτέρω τρείς κατηγορίες, σε εγκλήματα ιδιαίτερα σοβαρά, σοβαρά και ήσσονα. Τα ιδιαίτερα σοβαρά και σοβαρά εκδικάζονται από Τριμελή Σύνθεση στα Τοπικά Πρωτοδικεία, με ένα Δικαστή και δύο Βοηθούς, τα δε ήσσονος σημασίας από Μονομελή Σύνθεση, με ένα Δικαστή, ο οποίος και στις δύο περιπτώσεις υπηρετεί στο Περιφερειακό Δικαστήριο της Λετονίας. Η επιβολή απευθείας προστίμου ανήκει στην αρμοδιότητα της οικείας Αρχής.

15.Λιθουανία: Στην Λιθουανία δεν υφίσταται τριχοτόμηση των εγκλημάτων, για τα δε ήσσσονος σημασίας αρμόδιο είναι το τοπικό Πρωτοδικείο, που έχει γενική, αστική και ποινική, αρμοδιότητα.

16.Λουξεμβούργο: Στο Λουξεμβούργο υφίσταται η τριχοτόμηση των εγκλημάτων, για τα δε πταίσματα αρμόδιο είναι το Ειρηνοδικείο, το οποίο, όμως, έχει ευρείες αρμοδιότητες, καθόσον αφορά στα τροχαία αδικήματα λχ, από την ανθρωποκτονία που προκαλείται από τέτοιο, έως και τις αιτήσεις αποζημίωσης εξαιτίας του. Επίσης, είναι αρμόδιο για προσφυγές κατά αποφάσεων επιβολής προστίμου από τις Αρχές για «διοικητικά αδικήματα».

17.Μάλτα: Στην Μάλτα υφίσταται η τριχοτόμηση των εγκλημάτων, για τα δε πταίσματα, όπως και για πλημμελήματα με ανώτερη ποινή έως δέκα έτη φυλάκισης, αρμόδιο είναι ένα, εκ των δύο, κατώτερων Δικαστηρίων της.

18.Ολλανδία: Στην Ολλανδία δεν υφίσταται τριχοτόμηση των εγκλημάτων, για τα δε ήσσονος σημασίας, που περιλαμβάνουν ακόμα και απάτες μικρής αξίας, αρμόδιο είναι το Δικαστήριο της Αστυνομίας, που υπάγεται λειτουργικά στο Πρωτοδικείο, και επιβάλλει μέγιστες ποινές γι αυτά φυλάκισης έως 12 μήνες, η δε επιβολή προστίμου ανήκει στις αρμόδιες Αρχές.

19. Πολωνία: Στην Πολωνία, επίσης, δεν υφίσταται η τριχοτόμηση των εγκλημάτων, αλλά, αντίθετα για τα ήσσονος σημασίας αρμόδια είναι τα Τοπικά Δικαστήρια της χώρας, στα οποία λειτουργεί ενδουπηρεσιακά τμήμα απλουστευμένης διαδικασίας για την εκδίκασή τους.        

20.Πορτογαλία: Στην Πορτογαλία, ομοίως, δεν υφίσταται η τριχοτόμηση των εγκλημάτων, αλλά, αντίθετα για τα ήσσονος σημασίας αρμόδια είναι τα Καντονικά Δικαστήρια της χώρας, στο δε Ειρηνοδικείο απόκεινται, κυρίως, διαφορές αστικής φύσης.

21.Τσεχία: Στην Τσεχία δεν υφίσταται τριχοτόμηση των εγκλημάτων, για τα δε ήσσονος σημασίας αρμόδια είναι τα Περιφερειακά Δικαστήρια.                 

22.Ρουμανία: Επίσης, στην Ρουμανία δεν υφίσταται τριχοτόμηση των εγκλημάτων. Αντίθετα, από τον πρώτο βαθμό δικαιοδοσίας, που διαιρείται σε Δικαστήρια πρώτου βαθμού και Ανώτερου πρώτου βαθμού, το μεν πρώτο ασχολείται με υποθέσεις ήσσονος σημασίας απευθείας, το δε δεύτερο με αυξημένης ποινικής απαξίας, όπως ληστεία κ.ο.κ..

23. Σλοβακία:  Στην Σλοβακία δεν υφίσταται τριχοτόμηση των εγκλημάτων, για τα δε ήσσονος σημασίας αρμόδια είναι τα Περιφερειακά Δικαστήρια.    

24.Σλοβενία: Στην Σλοβενία υφίσταται η τριχοτόμηση των εγκλημάτων, τα δε πταίσματα, μαζί με τα λοιπά εγκλήματα που απειλείται ποινή φυλάκισης έως τριά έτη, εκδικάζονται από τα Τοπικά Πρωτοδικεία.

25. Σουηδία: Στην Σουηδία δεν υφίσταται η τριχοτόμηση των εγκλημάτων. Αντίθετα, τα τοπικά δικαστήρια λειτουργούν ως πρωτοβάθμια δικαστήρια σε
κάθε, αστική ή ποινική, υπόθεση, ανεξάρτητα από την αξία της διαφοράς ή
τη σοβαρότητα του αδικήματος, το οποίο και δεν προορίζεται για «διοικητικό πρόστιμο».        

Συμπέρασματα: Από τα 25 κράτη μέλη που, ακροθιγώς, αναλύθηκαν στα 18 δεν υφίστανται πταίσματα ως ειδική κατηγορία αδικημάτων, ενώ, αντίθετα υφίστανται στα 7 εξ αυτών. Συνεπώς, ο κανόνας είναι η διχοτόμησή τους. Σε όσα κράτη μέλη τριχοτομούνται και, δη, στο Βέλγιο, στην Ισπανία, στην Γαλλία, από όπου και ξεκίνησε η διάκρισή τους κατά τον Ναπολεόντειο Κώδικα, στην Ιταλία, στο Λουξεμβούργο, στην Μάλτα και στην Σλοβενία παρατηρείται ότι, πέραν της εν γένει τάσης αποποινικοποίησης των πταισμάτων και αντικατάστασής τους από «διοικητικά αδικήματα», προβλέπονται είτε ταχείες διαδικασίες εκκαθάρισής τους, που, συχνά, γίνονται και χωρίς ακρόαση του κατηγορούμενου σε πρώτο στάδιο, είτε τα Δικαστήρια στα οποία απόκειται και η εκδίκασή τους με παρόμοια, κατά το δυνατόν, διαδικασία με την ημεδαπή, είναι επιφορτισμένα με ευρείες εξουσίες στην απονομή της ποινικής δικαιοσύνης.

                                                                 Αθήνα, 14.3.2019

                                                 Γεώργιος Β. Δελής, Ειρηνοδίκης Αθηνών