Χαιρετισμος του Προεδρου της ΕΔΕ στο Συνεδριο της για τους 2 νεους Ποινικους Κωδικες

Χαιρετισμος του Προεδρου της ΕΔΕ κ. Χριστοφορου Σεβαστιδη, ΔΝ- Εφετη, στο Συνεδριο της ΕΔΕ για τους 2 νεους Ποινικους Κωδικες 

 

 

Αξιότιμε κ. Υπουργέ, κ. Πρόεδρε, κ. Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, κ. εκπρόσωποι των πολιτικών κομμάτων της Χώρας, Αξιότιμοι προσκεκλημένοι μας, Αγαπητοί συνάδελφοι, 

         Η Ένωση Δικαστών και Εισαγγελέων σας καλωσορίζει στο τριήμερο Συνέδριο που διοργανώνει με αφορμή την θέση σε ισχύ του νέου Ποινικού Κώδικα και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας. Είμαστε ιδιαίτερα ικανοποιημένοι από την μεγάλη ανταπόκριση και την συμμετοχή σας από πολλά μέρη της Ελλάδας, γεγονός που υποδηλώνει τόσο το ενδιαφέρον των συναδέλφων, του νομικού κόσμου να ενημερωθεί με επάρκεια για τις σαρωτικές αλλαγές που επήλθαν, όσο και της ποιότητας του Συνεδρίου στο οποίο συμμετέχουν όλα τα μέλη των Νομοπαρασκευαστικών Επιτροπών, διαπρεπείς καθηγητές των Νομικών Σχολών της χώρας, καταξιωμένοι Δικαστές, Εισαγγελείς και Δικηγόροι. Είναι το μεγαλύτερο Συνέδριο που έχει διοργανώσει η Ένωση και από τα πληρέστερα που έγιναν μέχρι σήμερα για τους νέους Ποινικούς Κώδικες και από τη θέση αυτή ευχαριστώ ιδιαίτερα όλους τους ομιλητές, τους παρεμβαίνοντες και τους Προέδρους των 4 Θεματικών Ενοτήτων, οι οποίοι δέχτηκαν τόσο πρόθυμα να συμμετέχουν. 

       Για πρώτη φορά μετά από 70 σχεδόν χρόνια η Πολιτεία αποφασίζει και προχωράει σε μια καθολική αναμόρφωση των δύο Ποινικών Κωδίκων, που αποτελούν την ραχοκοκαλιά της ποινικής νομοθεσίας. Προηγήθηκε η σύσταση πολλών Νομοπαρασκευαστικών Επιτροπών από διαφορετικές Κυβερνήσεις, οι αλλεπάλληλες νομοθετικές τροποποιήσεις των Κωδίκων «προκειμένου είτε να ρυθμιστούν νέα δεδομένα είτε να ασκηθεί αντεγκληματική πολιτική με βάση συγκυριακά περιστατικά» όπως αναφέρει η αιτιολογική έκθεση του ΠΚ, η ερμηνεία των διατάξεων των Κωδίκων από τα δικαστήρια και την επιστήμη και από την άποψη αυτή οι νέοι Κώδικες αποτελούν καρπό επιστημονικής μελέτης και δικανικής πράξης πολλών γενεών δικαστών και συγγραφέων. Όπως στην αιτιολογική έκθεση του ΠΚ με συνοπτική ακρίβεια αναφέρεται, σκοπός του νέου Ποινικού Κώδικα ήταν «ο εξορθολογισμός και εκσυγχρονισμός του συστήματος ποινικών κυρώσεων, η ανακαίνιση διατάξεων του Ειδικού Μέρους που με την πάροδο του χρόνου έχουν χάσει τη σημασία και τη ρυθμιστική τους εμβέλεια και η αντιμετώπιση ζητημάτων που επηρεάζονται από την επαναστατική τεχνολογική πρόοδο και τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές αλλαγές σε εθνικό και οικουμενικό επίπεδο». Παραπέρα η Νομοπαρασκευαστική Επιτροπή της Ποινικής Δικονομίας εντόπισε τις χρόνιες αγκυλώσεις του ποινικού συστήματος στη Χώρα, τις μεγάλες καθυστερήσεις στον προσδιορισμό και στην εκδίκαση ποινικών υποθέσεων, που ξεπερνούν πολλές φορές την δεκαετία και επιχείρησε αφενός την ενίσχυση του ρόλου του εισαγγελέα και αφετέρου την εισαγωγή νέων μορφών εναλλακτικής απονομής δικαιοσύνης με την ποινική συνδιαλλαγή, την ποινική διαπραγμάτευση και την ποινική διαταγή, που αποτελούν μεν ρωγμή στην παραδοσιακή μορφή της δίκης αλλά και αναγκαίο κακό στα αδιέξοδα και στην τελμάτωση της ποινικής Δικαιοσύνης.  

        Στο μικρό διάστημα από την ψήφιση των Κωδίκων μέχρι σήμερα έγινε σφοδρή κριτική σε πολλές διατάξεις τους, διατυπώθηκαν σοβαρές επιφυλάξεις και προβληματισμοί, έγιναν αρκετές αλλαγές και επί μέρους διορθώσεις. Θεωρώ ότι πρόκειται για μια φυσιολογική διαδικασία που συνοδεύει τέτοιου μεγέθους αλλαγές σε νομοθετικό επίπεδο. Ωστόσο ενώ οι δύο Κώδικες είναι δημιουργήματα επιστημονικά και συνεπώς η κριτική θα ανέμενε κανείς να γίνει κυρίως σε επίπεδο επιστημονικό, αντίθετα μετατράπηκαν σε πολιτικό επίδικο και μάλιστα σε μια περίοδο προεκλογική για τη Χώρα. Πολύ περισσότερο που η έλλειψη πολιτικής συμφωνίας ως προς την διαδικασία και τον χρόνο ψήφισής τους οδήγησε στην απουσία σύσσωμης της αντιπολίτευσης από τη Βουλή τις ημέρες συζήτησης και ψήφισης του νόμου. Οι νέοι Κώδικες είναι συλλογικό έργο πολυετούς προσπάθειας κορυφαίων νομικών του τόπου και δεν μπορούν ούτε να χρωματιστούν κομματικά ούτε να τους οικειοποιηθεί κανένας πολιτικός χώρος. Θυμίζω ότι εισάγονται προς ψήφιση στη Βουλή με τη διαδικασία των Κωδίκων με ένα μόνο άρθρο και δεν έχει τη δυνατότητα ούτε ο Υπουργός Δικαιοσύνης, ούτε η ίδια η Βουλή να επιφέρει καμία τροποποίηση στα σχέδια που καταθέτουν οι Νομοπαρασκευαστικές Επιτροπές. Είναι βέβαια αλήθεια ότι ορισμένες διατάξεις τους αναπόφευκτα φέρουν πιο έντονα ένα ιδεολογικό- πολιτικό στίγμα καθώς συνδέονται με τις αντιλήψεις των πολιτικών κομμάτων για τον -κατά την αστική αντίληψη- διφυή ρόλο του Κράτους αφενός ως κατασταλτικού μηχανισμού και αφετέρου ως θεσμικού εγγυητή ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων ιδιαίτερα απέναντι στις καταχρήσεις της ποινικής καταστολής. Και ενώ η ανάγκη αλλαγών στον βασικό κορμό των Κωδίκων αρχίζει να γίνεται κοινά αποδεκτή, σημείο προστριβών και συγκρούσεων θα εξακολουθήσουν για αρκετό καιρό να αποτελούν ειδικές επιμέρους διατάξεις ιδιαίτερα του Ποινικού Κώδικα. Η τάση που επικρατεί το τελευταίο διάστημα, συνδυασμένη με την καλλιέργεια μιας αντίληψης περί γενικευμένης ανομίας και παραβατικότητας, απαιτεί μια σκλήρυνση της ποινικής νομοθεσίας, τέτοια που ακυρώνει τις αλλαγές που έγιναν και επαναφέρει τη λογική των καταργημένων Κωδίκων και μάλιστα σε ακόμα πιο ακραία μορφή. Δεν θα πρέπει όμως να ξεφεύγει από κανέναν –πολύ περισσότερο από κρατικούς υπαλλήλους- ότι οι βασικές αρχές που διέπουν το ποινικό δίκαιο είναι ο ουμανισμός, η αρχή της αναλογικότητας, της επιείκειας και της επικουρικότητας έναντι άλλων κυρώσεων. Η σκληρή ποινική καταστολή που συνήθως δεν έχει επανορθωτικό χαρακτήρα αλλά λειτουργεί εκδικητικά, οι βαριές ποινές τις οποίες πιο παλιά θεωρούσαν ως αναγκαίο συστατικό του ποινικού οπλοστασίου, δεν απέφεραν ποτέ σε καμία χώρα του κόσμου και δεν πρόκειται να αποφέρουν κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα, παρά μόνο μια επίπλαστη ψευδαίσθηση ασφάλειας στον πολίτη. Η ποινική καταστολή δεν μπορεί να θεραπεύσει παθογένειες που έχουν βαθιά τη ρίζα τους σε κοινωνικές αιτίες. Η εφαρμογή και ερμηνεία πολλών επίμαχων διατάξεων από την ελληνική και Κοινοτική νομολογία, οι πολιτικές επιλογές και κυρίως οι κοινωνικές διεργασίες και αντιλήψεις όπως αυτές διαμορφώνονται κάθε εποχή είναι βέβαιο ότι θα αναπροσαρμόζουν και θα μεταβάλουν το περιεχόμενο αυτών των κανόνων δικαίου. 

        Κι’ αν σε επίπεδο πολιτικό θα μπορούσε κανείς να αντιληφθεί πιο εύκολα τις αιτίες μιας αντιπαράθεσης, δεν δικαιολογείται η ισοπεδωτική επιστημονική κριτική που ακολούθησε μετά την ψήφιση των Κωδίκων χωρίς επιμέρους επισημάνσεις, αλλά με γενικούς αφορισμούς και αιτήματα απόσυρσης και μη ψήφισής τους, που εν τέλει ισοδυναμούν με απαίτηση στασιμότητας σε έναν κόσμο που συνεχώς κινείται. Θεωρώ αδιανόητο για επιστημονικές ενώσεις, για νομικούς επιστήμονες, να εκφράζουν γενική άρνηση και δισταγμό σε κάθε καινούριο νομοθέτημα χωρίς να κάνουν συνολική αποτίμησή του, χωρίς να εντοπίζουν τις διαφωνίες τους και χωρίς να αντιπροτείνουν λύσεις ενώ την ίδια στιγμή διαπιστώνουν την ανάγκη αλλαγών.  Κάθε αρχή και δύσκολη. Επιστήμη σημαίνει πρόοδος. Όπως σοφά έχει λεχθεί «Δεν υπάρχει καμία βασιλική οδός για την επιστήμη και μόνο εκείνοι που δεν φοβούνται να μοχθήσουν για να σκαρφαλώσουν στα απόκρημνα μονοπάτια της έχουν την προοπτική να φτάσουν στις κορυφές της». 

       Στον αντίποδα των αρνητικών επισημάνσεων και της κριτικής που κυριάρχησε το προηγούμενο διάστημα, θα μπορούσαν ενδεικτικά να απαριθμηθούν ως θετικές και αναγκαίες αλλαγές: ο εξορθολογισμός  των ποινών ώστε να αντιστοιχούν στην αναγκαία αναλογία πράξης και ποινής, η κατάργηση του ν. 1608/50 και οι δρακόντειες ποινές που προκάλεσαν πολλές φορές κοινωνικές αντιδράσεις, η αναγνώριση της κοινωφελούς εργασίας ως κύριας ποινής, ο εκσυγχρονισμός του θεσμού της αναστολής εκτέλεσης της ποινής, η αλλαγή της ποινικής μεταχείρισης των ανηλίκων δραστών, η κατάργηση του αναχρονιστικού θεσμού των πταισμάτων ως αδικημάτων και η μετατροπή τους σε διοικητικές παραβάσεις, η κατάργηση πολλών απαρχαιωμένων διατάξεων στα κεφάλαια για την πολιτειακή εξουσία, την επιβουλή της θρησκευτικής ειρήνης, την προσωπική ελευθερία, εγκλήματα που ανάγονται στην στρατιωτική υπηρεσία και τα οποία δεν συναντώνται σε κανέναν από τους σύγχρονους Ποινικούς Κώδικες, η διεύρυνση του αξιοποίνου στα εγκλήματα σχετικά με το νόμισμα ώστε να περιλαμβάνει πράξεις που θίγουν άλλα αντίστοιχης σημασίας για τη σύγχρονη οικονομική ζωή μέσα, η υπό όρους αποχή από την ποινική δίωξη για πλημμελήματα μικρής απαξίας, η αποσύνδεση της πολιτικής αγωγής από την ανάγκη εισαγωγής αστικής αξίωσης στο ποινικό δικαστήριο και η κατάργηση του κεφαλαίου περί αστικώς υπευθύνων, ο σαφέστερος επαναπροσδιορισμός ορισμένων πτυχών της άσκησης των δικαιωμάτων των διαδίκων. 

        Θα μου επιτρέψετε να αναφερθώ σύντομα στον τρόπο που η Ένωση Δικαστών και Εισαγγελέων χειρίστηκε το θέμα από την στιγμή που τέθηκε το νομοσχέδιο σε ανοιχτή διαβούλευση από το Υπουργείο Δικαιοσύνης. Μέχρι τις 12 Απριλίου 2019 οπότε και έληξε η προθεσμία διαβούλευσης κατατέθηκαν από τα μέλη του ΔΣ της Ένωσης έξι (6) διαφορετικά σχέδια – υπομνήματα προς τις Νομοπαρασκευαστικές Επιτροπές με επί μέρους παρατηρήσεις και σχολιασμούς. Η κατάθεση διαφορετικών σχεδίων από τα μέλη του ΔΣ εκκινούσε από την διαφορετική οπτική που αντιμετωπίζονταν ίδια άρθρα, εξέλιξη αναμενόμενη σε ένα συλλογικό όργανο που καταπιάνεται με ένα τόσο δύσκολο επιστημονικό εγχείρημα. Η διαφορετικότητα των αντιλήψεων δεν μείωσε την αποτελεσματικότητα του τρόπου που ενεργήσαμε αφού αρκετές από τις προτάσεις μας τελικά υιοθετήθηκαν από τις Νομοπαρασκευαστικές Επιτροπές. Δύο ημέρες μετά την ψήφιση των Κωδίκων, στις 10 Ιουνίου, εκδώσαμε ανακοίνωση προβάλλοντας ως επιτακτικό αίτημα την ανάγκη στήριξης των κρατικών δομών μεταξύ των οποίων και η αύξηση των οργανικών θέσεων δικαστικών και εισαγγελικών λειτουργών. Αποφύγαμε να διατυπώσουμε θέση περί της αναστολής η μη της εφαρμογής των Κωδίκων την τελευταία εβδομάδα πριν την ψήφισή τους, αφού ο χρόνος κατάθεσης ενός νομοσχεδίου και η ακολουθούμενη διαδικασία αρχικά εκφεύγει των αρμοδιοτήτων μιας Δικαστικής Ένωσης και εμπίπτει στην αποκλειστική δικαιοδοσία της εκτελεστικής και νομοθετικής εξουσίας, συγχρόνως δε θα μας ενέπλεκε στην τότε πολιτική και προεκλογική αντιπαράθεση μεταξύ Κυβέρνησης και αντιπολίτευσης για το ζήτημα αυτό. Μετά τη συνάντησή μας με τον κ. Υπουργό Δικαιοσύνης στις 30 Ιουλίου και την εκπεφρασμένη θέση του για ανασύσταση των Νομοπαρασκευαστικών Επιτροπών, προτείναμε έναν εκπρόσωπό μας για κάθε Επιτροπή και στις 8 Αυγούστου μετά από ψηφοφορία μεταξύ των μελών του ΔΣ καταλήξαμε στις θέσεις που οι εκπρόσωποί μας θα υποστηρίξουν ενώπιον των Επιτροπών. Παράλληλα στο ΔΣ της 25ης Ιουνίου αποφασίσαμε την διοργάνωση αυτού του τριήμερου Συνεδρίου που σκοπό έχει την ενημέρωση των μελών μας αλλά και του ευρύτερου νομικού κόσμου για τις ψηφισθείσες αλλαγές. Με τη χρήση του live streaming  δίνεται η δυνατότητα να παρακολουθήσουν το Συνέδριο και συνάδελφοι που δεν μπόρεσαν να βρεθούν απόψε κοντά μας, ενώ θα επιχειρήσουμε με την συνεργασία και των ομιλητών να διανείμουμε σε έντυπη μορφή τις εισηγήσεις του τριημέρου. Τέλος από τις 2 Αυγούστου θέσαμε σε λειτουργία μια νέα ηλεκτρονική πλατφόρμα απευθυνόμενη στα μέλη της Ένωσής μας, η οποία καλύπτει την ανάγκη άμεσης λύσης σε ένα νομικό ζήτημα αξιοποιώντας την εμπειρία και τις γνώσεις των συναδέλφων μας που το έχουν ήδη αντιμετωπίσει. Πιστεύουμε ότι η εφαρμογή αυτή θα αποδειχθεί ιδιαίτερα χρήσιμη στη μεταβατική εποχή ισχύος των νέων Ποινικών Κωδίκων. 

        Κύριε Υπουργέ, όσο πρωτοποριακοί και αναγκαίοι κι’ αν ήταν οι νέοι Κώδικες, όση προσπάθεια κι’ αν καταβληθεί από τους εφαρμοστές του δικαίου, δικαστές και εισαγγελείς, για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της νέας εποχής που ξεκίνησε, καμιά πραγματική πρόοδος δεν μπορεί να γίνει εάν το Κράτος δεν στηρίξει τις δομές, που θα σηκώσουν το βάρος εφαρμογής των νέων Κωδίκων. Διαπιστώσατε ήδη τις δυσκολίες να εφαρμοστεί ο θεσμός της παροχής κοινωφελούς εργασίας ως αυτοτελούς ποινής, εάν δεν οργανωθούν κατάλληλα οι ΟΤΑ και άλλοι φορείς στους οποίους θα παρέχεται η κοινωφελής εργασία. Σας επισημάναμε από την πρώτη μας συνάντηση ότι πολλές από τις εισαχθείσες αλλαγές ακόμα κι’ αν γίνει δεκτό ότι κινούνται σε θετική κατεύθυνση δεν μπορούν να υλοποιηθούν, εάν δεν συνοδευτούν από σημαντική αύξηση των οργανικών θέσεων δικαστικών και εισαγγελικών λειτουργών αλλά και δικαστικών υπαλλήλων. Θα υποχρεωθεί η Πολιτεία σύντομα να ακυρώσει μεταρρυθμίσεις που έγιναν, καθώς τα Δικαστήρια και οι Εισαγγελίες δεν θα μπορέσουν να λειτουργήσουν ακόμα και με υπερένταση της εργασίας των λειτουργών τους. Σας ζητούμε άλλη μια φορά να προχωρήσετε άμεσα στην αύξηση των οργανικών θέσεων δικαστών και εισαγγελέων τουλάχιστον στον αριθμό που προέβλεπε η ΠΝΠ 106/2019, η οποία τελικά δεν κυρώθηκε από τη Βουλή. Στον κρατικό προϋπολογισμό του 2009, τον τελευταίο πριν τα Μνημόνια, οι συνολικές δαπάνες του Υπουργείου Δικαιοσύνης ανήλθαν σε 914 εκ. ευρώ και έκτοτε βαίνουν διαρκώς μειούμενες έχοντας φτάσει το 2018 στα 622 εκ. ευρώ. Η αύξηση των κονδυλίων για τη Δικαιοσύνη δεν είναι πολυτέλεια αλλά έμπρακτη αναγνώριση του ύψιστου θεσμικού της ρόλου στο Δημοκρατικό Πολίτευμα. 

        Κλείνοντας θα ήθελα να εκφράσω τα συγχαρητήρια της Ένωσής μας στους Προέδρους και στα μέλη των Νομοπαρασκευαστικών Επιτροπών για την ολοκλήρωση του τιτάνιου επιστημονικού έργου που ανέλαβαν να εκπονήσουν πριν από 4 χρόνια και για το οποίο χρειάστηκαν ατέλειωτες ώρες διασκέψεων και συζητήσεων. Ευχαριστώ άλλη μία φορά τους ομιλητές και τους παρεμβαίνοντες για την πρόθυμη συμμετοχή τους και εύχομαι καλή επιτυχία στο Συνέδριό μας.