ΣτΕ Ολομ. 1160/2020 Οικονομική ελευθερία – Ελευθερία παροχής υπηρεσιών – Υπηρεσίες στοιχημάτων και τυχερών παιγνίων μέσω του διαδικτύου

(Α) Η ελευθερία εγκαταστάσεως και η ελεύθερη παροχή υπηρεσιών (άρθρα 49 και 56 της ΣΛΕΕ) υπόκειται σε περιορισμούς για λόγους δημοσίας τάξεως, δημοσίας ασφαλείας και δημοσίας υγείας (ήτοι, για τους λόγους που προβλέπονται στα άρθρα 51 και 52 της ΣΛΕΕ, τα οποία, σύμφωνα με το άρθρο 62, έχουν εφαρμογή και στον τομέα της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών), καθώς και για επιτακτικούς λόγους γενικού συμφέροντος. Όπως παγίως δέχεται η νομολογία του ΔΕΕ, επιτακτικοί λόγοι γενικού συμφέροντος, οι οποίοι δικαιολογούν περιορισμούς στην επιχειρηματική δραστηριότητα των τυχερών παιγνίων, είναι η προστασία των καταναλωτών και η αποτροπή της
απάτης και της παρότρυνσης σε υπερβολική δαπάνη συνδεόμενη με τα τυχερά παίγνια. Συναφώς, γίνεται δεκτό ότι η ρύθμιση των τυχερών παιγνίων με κανόνες δικαίου περιλαμβάνεται στους τομείς, στους οποίους υπάρχουν σημαντικές διαφορές ηθικής, θρησκευτικής και πολιτιστικής φύσεως μεταξύ των κρατών μελών, ελλείψει δε ενωσιακής εναρμόνισης εναπόκειται σε κάθε κράτος μέλος να εκτιμά, με τη δική του κλίμακα αξιών, τις απαιτήσεις που συνεπάγεται η προστασία των διακυβευομένων συμφερόντων. Ως προς τα τυχερά παίγνια που οργανώνονται μέσω του διαδικτύου, ειδικότερα, γίνεται δεκτό ότι ενέχουν κινδύνους διαφορετικής φύσεως και σημαντικότερους σε σχέση με τις παραδοσιακές αγορές τυχερών παιγνίων, λόγω της έλλειψης άμεσης επαφής μεταξύ καταναλωτή και επιχειρηματικού φορέα, των ιδιαίτερων διευκολύνσεων και δυνατοτήτων για διαρκή πρόσβαση σ’ αυτά, καθώς και του τυχόν μεγάλου μεγέθους και συχνότητας της προσφοράς τους, σε περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από απομόνωση του παίκτη, ανωνυμία και απουσία κοινωνικού ελέγχου (βλ. ΔΕΕ αποφάσεις της 8.9.2009, C-42/07, Liga Portuguesa de Futebol Professional σκ. 6, 70 και 73, της 8.9.2010, C-56/08, Carmen Media Group Ltd σκ. 101-103, της 19.7.2012, C-470/11, SIA Garkalns σκ. 38, της 30.4.2014, C-390/12, R. Pfleger κ.ά. σκ. 45, της 22.1.2015, C-463/13, Stanley Int. Betting Ltd κ.α. σκ. 52, της 22.6.2017, Unibet Int. Ltd, C-49/16 σκ. 37).
(Β) Στην αιτιολογική έκθεση του σχεδίου του ν. 4002/2011 αναφέρονται τα εξής: «Η αγορά τυχερών παιγνίων δεν αποτελεί ούτε συνήθη εμπορική δραστηριότητα, ούτε συνήθη μορφή παροχής υπηρεσιών. Για το λόγο αυτό πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο αυστηρής νομοθετικής πλαισίωσης προκειμένου να διαφυλαχθούν ουσιώδεις όροι δημοσίου συμφέροντος και δημοσίας τάξεως καθώς και η ασφάλεια και η προστασία των πολιτών. Σκοπός του παρόντος κεφαλαίου είναι, επομένως, η δημιουργία κατάλληλων ρυθμιστικών, εποπτικών και ελεγκτικών μηχανισμών ώστε α) να διασφαλιστεί η διαφάνεια και η φερεγγυότητα της διεξαγωγής των παιγνίων και της στοιχηµατικής δραστηριότητας, β) να διατηρηθεί σε ανεκτά επίπεδα η συμμετοχή των πολιτών στα τυχερά παίγνια και να αποτραπεί η εκ μέρους τους υπέρμετρη σπατάλη χρημάτων, γ) να διασφαλιστεί ότι … τα παίγνια και στοιχήματα µέσω του διαδικτύου οργανώνονται και διεξάγονται σύμφωνα µε το νόμο, σύμφωνα µε τους κανόνες του υπεύθυνου παιχνιδιού, και δεν εκτρέπονται προς παράνομη εκμετάλλευση και αισχροκέρδεια, δ) να προστατευθούν οι καταναλωτές των σχετικών υπηρεσιών, ιδιαίτερα δε οι ανήλικοι και άλλες ευαίσθητες ομάδες του πληθυσμού από τον εθισμό που μπορεί να υποστούν, ε) να αποτραπεί η μετατροπή των ψυχαγωγικών-τεχνικών παιγνίων σε παράνομα τυχερά παίγνια, και στ) να κατευθυνθεί η στοιχηµατική δραστηριότητα σε νόμιμους και ελέγξιμους παρόχους, ώστε να περιοριστεί και προοπτικά να εξαλειφθεί ο παράνομος στοιχηµατισµός και τα ποινικά αδικήματα που υποθάλπει (απάτη, φοροδιαφυγή, νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές πράξεις, κ.λπ.). Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι ειδικά για την Ελλάδα η ανάγκη ρύθμισης των παιγνίων και του στοιχηµατισµού καθίσταται έτι περαιτέρω επείγουσα από το γεγονός ότι η χώρα µας έχει ήδη καταδικαστεί από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την απαγόρευση των πάσης φύσεως παιγνίων, ότι καταβάλλει υπέρογκο πρόστιμο που ανέρχεται σε 31.536 ευρώ ηµερησίως, και ότι εξακολουθούν να λειτουργούν, παρά ταύτα, παράνομα πολλά παίγνια και ιστοσελίδες στοιχηµατισµού µε όλες τις σχετικές αρνητικές παρενέργειες, στερώντας συγχρόνως το ελληνικό δημόσιο από σημαντικότατα πρόσθετα έσοδα. Με το παρόν κεφάλαιο ρυθμίζονται παράμετροι και διαδικασίες που διέπουν τα παίγνια και στοιχήματα πάσης φύσεως που διενεργούνται είτε µε παιγνιοµηχανήµατα είτε µέσω του διαδικτύου µε τελικό στόχο να μεταφερθεί στο πεδίο ελεγχόμενης νομιμότητας μια δραστηριότητα που ασκείται, έτσι κι αλλιώς, ανεξέλεγκτη παράνομα, προς όφελος των πολιτών, της κοινωνίας γενικότερα και του κράτους …». Σύμφωνα με τα εκτεθέντα στην προηγούμενη σκέψη, η επίκληση αυτών των λόγων από τον νομοθέτη καθιστά συμβατή με την ελευθερία εγκαταστάσεως και την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών, όπως κατοχυρώνονται στα άρθρα 49 και 56 της ΣΛΕΕ, την προβλεπόμενη στις πάγιες διατάξεις του ν. 4002/2011 χορήγηση, από ελληνική αρχή, ειδικής άδειας για την παροχή υπηρεσιών τυχερών παιγνίων μέσω του διαδικτύου εντός της Ελληνικής Επικράτειας.
(Γ) Το γεγονός ότι μία επαγγελματική δραστηριότητα δεν ρυθμιζόταν νομοθετικά μέχρι ορισμένο χρονικό σημείο ή ακόμη και απαγορευόταν, ουδόλως σημαίνει ότι αποκλείεται από οποιαδήποτε συνταγματική διάταξη ή αρχή η δυνατότητα του νομοθέτη, εναρμονιζόμενου, κατά τούτο, με το άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος, να την καταστήσει εφεξής νόμιμη, θεσπίζοντας και εκείνους τους κανόνες λειτουργίας της, τους οποίους θεωρεί προς τούτο πρόσφορους. Αυτό ισχύει και όταν, μέχρι τούδε, η οικεία δραστηριότητα ασκείτο εν τοις πράγμασι παρανόμως, δεδομένου ότι και τότε ο νομοθέτης ευλόγως αποβλέπει, με την εφεξής πρόβλεψη νόμιμης άσκησής της, να οριοθετήσει τη λειτουργία της, αποκλείοντας ενδεχομένως πτυχές της, για τις οποίες εξακολουθεί να εκτιμά ότι δεν πρέπει να επιτραπούν, αλλά προβλέποντας, κατά τα λοιπά, κατά τρόπο γενικό ή ειδικό, και τους κανόνες της νόμιμης άσκησής της. Περαιτέρω, οι κανόνες αυτοί ουδόλως αποκλείεται να θεσπίζονται και τμηματικά, πολλώ μάλλον διότι, από τη φύση του πράγματος, δεν είναι πάντοτε ευχερής η εξ αρχής πλήρης ρύθμιση επαγγελματικού φαινομένου, που πρώτη φορά εισάγεται στην εθνική έννομη τάξη. Εξ άλλου, μεταξύ των πλεονεκτημάτων σχετικής ρυθμίσεως, το οποίο, επιτρεπτώς κατά το Σύνταγμα, επιτρέπεται να λαμβάνεται υπ’ όψιν και να εκτιμάται από το νομοθέτη, είναι, κατ’ εξοχήν μάλιστα, και η εφεξής καθυπαγωγή σε φόρο των δραστηριοποιουμένων στον εν λόγω τομέα επαγγελματικής δραστηριότητας, δεδομένου ότι, με τον τρόπο αυτό, η Πολιτεία και οι πολίτες απολαμβάνουν έσοδα που πριν αδικαιολόγητα δεν εισπράττονταν. Οι ανωτέρω κανόνες ισχύουν, κατά μείζονα λόγο, όταν η οικεία δραστηριότητα ασκείτο μεν παρανόμως στην Ελλάδα, από φορείς, όμως, που ήσαν νομίμως προς τούτο αδειοδοτημένοι από άλλο κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεδομένου ότι η εν λόγω αδειοδότηση, εν όψει και της θεμελιώδους για την Ευρωπαϊκή Ένωση αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης (πρβλ. ήδη ΔΕΚ, C-120/78, Rewe Zentral της 20.2.1979), προϋποθέτει ευλόγως ότι οι αδειοδοτικές αρχές έχουν ήδη ελέγξει, έστω και στα βασικά τους στοιχεία, τους όρους ασκήσεως της οικείας δραστηριότητας κατά τους αντίστοιχους κανόνες της δημόσιας τάξης, κατά τρόπο ώστε η, έστω μερική, ρύθμιση των όρων αυτών από τον έλληνα νομοθέτη να μη καταλείπει απροστάτευτη την έννομη τάξη από τρόπους λειτουργίας. που θα ήσαν καταδήλως βλαπτικοί για τους καταναλωτές. Όλα τα ανωτέρω ισχύουν για την επίμαχη ρύθμιση του άρθρου 50 παρ. 12 του ν. 4002/2011 (σύμφωνα με την οποία «Εταιρείες παροχής υπηρεσιών στοιχημάτων και τυχερών παιγνίων μέσω του διαδικτύου που είναι νόμιμα εγκατεστημένες σε κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου και κατέχουν σχετική νόμιμη άδεια λειτουργίας και παροχής τέτοιων υπηρεσιών, μπορούν να συνεχίσουν την παροχή υπηρεσιών στη μεταβατική περίοδο μέχρι την εφαρμογή των διατάξεων του νόμου αυτού που διέπουν το διαδικτυακό στοίχημα και τη χορήγηση των σχετικών αδειών μόνον εφόσον υπαχθούν αμέσως και οικειοθελώς στο φορολογικό καθεστώς των άρθρων 45 έως 50 του νόμου αυτού, αναδρομικά στο πλαίσιο του άρθρου 78 παρ. 2 του Συντάγματος.»). Ειδικότερα, ο νομοθέτης είχε την ευχέρεια να εκτιμήσει ότι οι άδειες των οικείων επιχειρήσεων (άδειες που είχαν χορηγηθεί από αρχές κρατών μελών της Ε.Ε. και του Ε.Ο.Χ) αποτελούσαν βάση για τη διασφάλιση του δημοσίου συμφέροντος και της δημόσιας τάξης έναντι του κινδύνου για τη διάπραξη απάτης και άλλων ποινικών αδικημάτων (και, συναφώς, εγγύηση για την προστασία των καταναλωτών έναντι αυτού του κινδύνου), ώστε να καταστήσει εφεξής νόμιμη, βάσει αυτής της εκτιμήσεώς του, την επιχειρηματική δραστηριότητά τους εντός της Ελληνικής Επικράτειας κατά ένα μεταβατικό στάδιο, επιτυγχάνοντας παράλληλα αύξηση των δημοσίων εσόδων. Περαιτέρω, με την παράγραφο 5 του άρθρου 54 εξουσιοδοτήθηκε η Ε.Ε.Ε.Π. (που είχε ήδη αρμοδιότητα καταστολής του παράνομου διαδικτύου παιγνίου και στοιχήματος δυνάμει του άρθρου 17 παρ. 1 β΄ του ν. 3229/2004) να θεσπίσει εν καιρώ πλήρες κανονιστικό πλαίσιο για την άσκηση της επιχειρηματικής δραστηριότητας των εν λόγω εταιρειών, ήτοι κανονιστικές διατάξεις με περιεχόμενο α) κανονισμού διεξαγωγής και ελέγχου παιγνίων και β) κώδικα δεοντολογίας παιγνίων. Επομένως, σε κάθε περίπτωση ο νομοθέτης δεν κατέλιπε ανεξέλεγκτη αυτή την επιχειρηματική δραστηριότητα κατά παράβαση των αρχών του κράτους δικαίου και της ισότητας έναντι των επιχειρήσεων καζίνο (ως προς τις οποίες διετήρησε τις προϋπάρχουσες διατάξεις δυνάμει της παραγράφου 2 του άρθρου 26), όπως η αιτούσα εταιρεία.
[με μειοψηφία εννέα μελών του Δικαστηρίου]

ΠΗΓΗ http://www.humanrightscaselaw.gr/