Η Ελληνική Δικαιοσύνη στον Ευρωπαϊκό χάρτη

Μεσούσης της έκρυθμης κατάστασης που επικρατεί στο δικαστικό χώρο και δεδομένου ότι η ομαλοποίηση της λειτουργίας του συστήματος απονομής της δικαιοσύνης δε φαίνεται ως άμεσα εφικτή, αξίζει να ασχοληθεί κανείς με τους εκπροσώπους του δικαστικού κλάδου και τις συνθήκες άσκησης του λειτουργήματός τους όχι μόνο περιοριζόμενος στα στενά όρια της χώρας μας αλλά μέσα από μια συγκριτική θεώρηση με όσα ισχύουν στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Αρχικά, καλό θα ήταν να επισημανθεί ότι ο ρόλος του δικαστή θα πρέπει να ιδωθεί μέσα στο πλαίσιο μιας ενοποιημένης ευρωπαϊκής έννομης τάξης και υπό το πρίσμα της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και της νομολογίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα....

Μείωση του αριθμού των δικαστών / Αύξηση του όγκου των υποθέσεων

     Σ’ ένα πρώτο επίπεδο, έχουν ενδιαφέρον τα αριθμητικά δεδομένα που αποτυπώνουν το συνολικό αριθμό των δικαστών στη χώρα μας. Το 2010 λοιπόν υπηρετούσαν 2.751 δικαστικοί λειτουργοί, σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία που δόθηκαν στη δημοσιότητα από το Συμβούλιο της Ευρώπης τον περασμένο μήνα και αφορούν συγκριτική μελέτη των ευρωπαϊκών συστημάτων απονομής δικαιοσύνης για τα έτη 2006-2010. Πρέπει μάλιστα να τονιστεί ότι η Ελλάδα είναι η μοναδική ευρωπαϊκή χώρα που παρουσιάζει αξιοσημείωτη μείωση του αριθμού των δικαστών της. Μέσα στη διετία 2008-2010 παρατηρήθηκε πτώση 20%, ποσοστό εξαιρετικά υψηλό αν αναλογιστεί κανείς ότι στην πλειονότητα των ευρωπαϊκών χωρών σημειώθηκε άνοδος περίπου 2%. Ενδεικτικά, αξίζει να αναφερθεί κανείς στη περίπτωση της Βουλγαρίας που φαίνεται από το 2008 μέχρι το 2010 να παρουσιάζει αύξηση του αριθμού των δικαστών περίπου 12% ενώ άλλες χώρες, όπως η Ιταλία και η Ισπανία εμφανίζουν σχετικά σταθερά μεγέθη.
     Χαρακτηριστικό επίσης της κατάστασης που επικρατεί στο εθνικό σύστημα δικαιοσύνης είναι το γεγονός ότι η Ελλάδα συγκαταλέγεται ανάμεσα στις χώρες με το μικρότερο ποσοστό υπηρετούντων δικαστών σε πρωτοβάθμια δικαστήρια (58%) ενώ ο ευρωπαϊκός μέσος όρος κυμαίνεται στο 70%. Αν μάλιστα συνυπολογίσουμε και τον όγκο των υποθέσεων που εισρέουν καθημερινά στα πρωτοδικεία της χώρας, αντιλαμβανόμαστε πλήρως κάποιες από τις βασικές αιτίες για τις παθογένειες του ελληνικού συστήματος απονομής δικαιοσύνης.
     Καθίσταται λοιπόν απολύτως σαφές ότι οι εκκρεμείς υποθέσεις αυξάνονται με αλματώδεις ρυθμούς και η καθυστέρηση τόσο στην εκδίκαση αυτών όσο και στην έκδοση των αποφάσεων αποτελεί πλέον μάστιγα για το εθνικό σύστημα δικαιοσύνης. Σύμφωνα με στοιχεία που έχει ανακοινώσει το αρμόδιο Υπουργείο για το β’ εξάμηνο του 2012, στο Πρωτοδικείο Αθηνών υπηρετούν περίπου 370 δικαστές, οι οποίοι έχουν να διαχειριστούν συνολικά περί τις 160.000 υποθέσεις, εκ των οποίων οι 90.000 υποβλήθηκαν μέσα στο πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους ενώ οι υπόλοιπες εκκρεμούν από προηγούμενα έτη. Βελτιωμένη φαίνεται η κατάσταση στο Εφετείο Αθηνών αλλά όχι σε αρκούντως ικανοποιητικό βαθμό ώστε να μεταβάλει το αρνητικό κλίμα.

Καθυστέρηση απονομής της δικαιοσύνης

     Η ως άνω αναφερθείσα κατάσταση έχει οδηγήσει σε επανειλημμένες καταδίκες της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για παραβίαση του άρθρου 6 της ΕΣΔΑ και συγκεκριμένα για καθυστέρηση στην απονομή της δικαιοσύνης.
     Πιο συγκεκριμένα, μόνο μέσα στο προηγούμενο έτος (2011) η χώρα μας καταδικάστηκε συνολικά σε πενήντα (50) υποθέσεις για υπερβολική διάρκεια της δικαστικής διαδικασίας. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι πρόκειται για ένα από τα υψηλότερα μεγέθη σε ευρωπαϊκό επίπεδο καθώς μεγαλύτερο αριθμό καταδικαστικών αποφάσεων αναφορικά με την επίμαχη διάταξη του άρθρου 6 ΕΣΔΑ εμφανίζουν μόνο η Ουκρανία (66) και η Τουρκία (53).
Η κατάσταση γίνεται ακόμα πιο τραγική αν εξετάσει κανείς τα διαχρονικά στατιστικά στοιχεία από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που αφορούν την παραβίαση του συγκεκριμένου άρθρου. Μέσα στα 52 χρόνια λειτουργίας του ΕΔΑΔ, η χώρα μας μετρά συνολικά 403 καταδίκες∙ αριθμός που μεταφράζεται σε ποσοστό 48% επί του συνόλου των καταδικαστικών αποφάσεων, όταν ο ευρωπαϊκός μέσος όρος κυμαίνεται σε ποσοστό περίπου 26%.
Η υπέρβαση λοιπόν της εύλογης διάρκειας μιας δίκης αποτελεί ένα από τα μείζονα προβλήματα, αν όχι ένα συστηματικό πρόβλημα, των ελληνικών δικαστηρίων, το οποίο ευθύνεται για την αναποτελεσματικότητα του εθνικού συστήματος δικαιοσύνης. Η παρέλευση συχνά χρονικού διαστήματος άνω της δεκαετίας μέχρι την έκδοση τελεσίδικης δικαστικής κρίσης απομειώνει σημαντικά την αξία της δημοσιευθείσας απόφασης και κινδυνεύει να οδηγήσει σε φαινόμενα αρνησιδικίας.
Τέλος, να σημειωθεί ότι δε φαίνεται άμεσα να υπάρχουν προοπτικές βελτίωσης καθώς η χώρα μας δεν αναπτύσσει δράσεις και πολιτικές που θα μπορούσαν να μεταβάλουν την υπάρχουσα κατάσταση. Συγκεκριμένα, η Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση της κατάταξης των ευρωπαϊκών χωρών για το 2010 αναφορικά με τη χρήση συστημάτων ηλεκτρονικής δικαιοσύνης. Φαίνεται λοιπόν να μένει σημαντικά πίσω σ’ έναν τομέα που θα μπορούσε να συμβάλει στον εκσυγχρονισμό της απονομής δικαίου. Ακόμα, μολονότι η ελληνική νομοθεσία προβλέπει εναλλακτικές μορφές επίλυσης των διαφορών, στην πράξη αυτές φαίνεται να είναι ουσιαστικά ανύπαρκτες καθώς η συντριπτική πλειονότητα των πολιτών επιδεικνύει μια σταθερή εμμονή προσφυγής στα δικαστήρια έχοντας την πεποίθηση ότι, παρ’ όλα τα προβλήματα που πρόκειται να αντιμετωπίσει, μόνο μέσω της δικαστικής οδού θα μπορέσει τελικά να δικαιωθεί.

Αποδοχές δικαστών / Μέσο εξασφάλισης της ανεξαρτησίας

Ένα ακόμα «ευαίσθητο» ζήτημα για την ελληνική δικαιοσύνη, το οποίο αποτελεί το βασικό σημείο τριβής των δικαστικών λειτουργών με την Κυβέρνηση στην παρούσα συγκυρία και έχει πυροδοτήσει την τρέχουσα σφοδρή αντιπαράθεση μεταξύ τους είναι η μισθολογική κατάσταση των δικαστών και το πώς αυτή έχει μεταβληθεί μέσα στο περιβάλλον της οικονομικής κρίσης.
Σ’ ένα πρώτο επίπεδο, είναι κοινώς αποδεκτό ότι οι αποδοχές των δικαστικών θα πρέπει να κινούνται σε επίπεδα ανάλογα του λειτουργήματός τους, όπως άλλωστε προβλέπει και η συνταγματική διάταξη του άρθρου 88 παρ.2. Επίσης, θα πρέπει να συνυπολογίζονται οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένα δικαστής στο πλαίσιο άσκησης των καθηκόντων του ενώ καλείται να διατηρήσει την ανεξαρτησία και την αμεροληψία του, παραμένοντας ανεπηρέαστος από πιθανές προκλήσεις.
Υπό αυτό το πρίσμα, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η έρευνα της μισθολογικής κατάστασης των ελλήνων δικαστών σε συγκριτική μάλιστα αντιπαράθεση με τα μισθολόγια των ευρωπαίων συναδέλφων τους.
Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία από έρευνα του Συμβουλίου της Ευρώπης, οι καθαρές ετήσιες αποδοχές του Πρωτοδίκη για το έτος 2010 ανέρχονταν σε 24.300 ευρώ. Αντιπαραβάλλοντας δε το μισθολογικό αυτό δεδομένο με τα αντίστοιχα στοιχεία για τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, παρατηρούμε ότι οι αποδοχές του Έλληνα Πρωτοδίκη κινούνταν στην ίδια κλίμακα μόνο με τις αντίστοιχες του Εσθονού (25.632 ευρώ) καθώς η υπόλοιπη Ευρώπη εμφάνιζε σημαντικές αποκλίσεις με κατώτατη αμοιβή τα 2.572 ευρώ του Μολδαβού δικαστή και ανώτατη τα 100.965 ευρώ με τα οποία αμειβόταν ετησίως ο Ελβετός Πρωτοδίκης. Οι δικαστικές αποδοχές δε στην πλειονότητα των αναπτυγμένων ευρωπαϊκών χωρών κυμαινόντουσαν στα 30.000 ευρώ. (Αυστρία: 30.499, Γαλλία: 31.599, Ιταλία: 31.729)
Ακολούθως, όσον αφορά τις ετήσιες αποδοχές του ανωτάτου δικαστικού λειτουργού, αξίζει να σημειωθεί ότι τα μισθολογικά στοιχεία που προκύπτουν για τους Έλληνες για το 2010, τους κατέτασσαν αρκετά υψηλά σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο καθώς οι αποδοχές τους άγγιζαν τα 54.600 ευρώ. Παρατηρείται λοιπόν μια αύξηση της τάξης των 30.000 ευρώ περίπου ενώ στην υπόλοιπη Ευρώπη δε σημειώνεται ανάλογη μισθολογική πρόοδος. Στην Εσθονία, οι καθαρές ετήσιες αποδοχές του ανωτάτου δικαστή παρουσίασαν άνοδο μόλις 9.500 ευρώ ενώ από τις ευρωπαϊκές χώρες, τη μεγαλύτερη μισθολογική απόκλιση εμφάνιζαν η Ιταλία(από 31.729 σε 95.965 ευρώ), η Γαλλία (από 31.599 σε 92.961) και η Ρωσία(από 13.098 σε 38.720 ευρώ).
Φυσικά πρέπει να διευκρινιστεί ότι οι μισθοί στη χώρα μας σήμερα έχουν υποστεί σημαντικές μειώσεις ως αποτέλεσμα της δημοσιονομικής πολιτικής που ακολουθείται από τις κυβερνήσεις των τελευταίων ετών εν μέσω οικονομικής κρίσης.
Καταλήγοντας, αξίζει να εστιάσουμε στη δικαιοσύνη, ως καθολική αρετή, ως υψηλό ιδανικό που συμβάλλει στην κοινωνική ισορροπία και στην ομαλή λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος και στους δικαστικούς λειτουργούς ως εκφραστές αυτής της ιδανικής μορφής, οι οποίοι ειδικά σε κρίσιμες περιόδους, όπως η παρούσα, αποτελούν ελπίδα για το λαό και καλούνται να λειτουργήσουν ως θεματοφύλακες της νομιμότητας και της ευταξίας, διαφυλάττοντας παράλληλα το κύρος και την αξιοπιστία τους.

Μαρία Καραχάλιου, Δικηγόρος

http://www.lawnet.gr/index.php?id=50&nid=27741