ΚΡΑΤΟΣ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ

Ευσταθίου Κ. Βεργώνη, Αντεισαγγελέα Εφετών Αθηνών

Η διάκριση των εξουσιών δεν έχει αξία μόνο ως εξειδίκευση μαθημάτων δημοσίου δικαίου ή αντικείμενο δημοσίου διαλόγου. Έχει πρώτα από όλα σημασία για την ρύθμιση της καθημερινότητας των πολιτών, για την δημιουργία του ελεύθερου χώρου της κάθε είδους ατομικής ή συλλογικής κοινωνικής δραστηριότητας. Η δικαστική εξουσία - ας την ονομάσουμε εδώ δικαστικό σύστημα - θα πρέπει, εντός του δημοκρατικά θεσπισθέντος νομικού πλαισίου, να επεμβαίνει αυτεπάγγελτα σε κάθε περίπτωση περιορισμού του ελεύθερου αυτού χώρου.

Από τους σημαντικότερους παράγοντες περιορισμού του χώρου αυτού είναι η εγκληματική δραστηριότητα. Δηλαδή, η επίθεση στα ποινικά προστατευόμενα ατομικά και κοινωνικά αγαθά, οπότε με επέμβαση του, ανεξάρτητου από την εκτελεστική εξουσία, δικαστικού συστήματος - και χωρίς να απαιτείται η έγκριση ή η επιδοκιμασία της - αίρεται η παράνομη κατάσταση και αποκαθίσταται η λειτουργία του ελεύθερου αυτού χώρου.

Ένα κλασσικό παράδειγμα σε επίπεδο καθημερινότητας είναι ότι όταν περιορίζεται η ελευθερία κίνησης ανθρώπων ή αγαθών, όταν με πρωτοβουλία πολιτών αποκλείονται δρόμοι, λιμάνια ή σιδηροδρομικές γραμμές ή όταν κάποιος επιχειρεί να εισβάλει στην κατοικία κάποιου άλλου, χωρίς την συναίνεση του τελευταίου. Τότε το δικαστικό σύστημα παρεμβαίνει ώστε άμεσα να άρει την προσβολή, απελευθερώνοντας τον δρόμο ή αποτρέποντας την παραβίαση του οικιακού ασύλου, συλλαμβάνοντας ταυτόχρονα τον δράστη των πράξεων αυτών, ώστε να οδηγηθεί στον αρμόδιο εισαγγελέα. Στο δικαστικό σύστημα δεν περιλαμβάνονται μόνο οι δικαστές και οι εισαγγελείς, αλλά και οι λεγόμενοι ανακριτικοί υπάλληλοι. Συνήθως αυτοί είναι οι αστυνομικοί, οι οποίοι ως προς την εκτέλεση των δικαστικών τους καθηκόντων, που είναι η αποτροπή ή η άρση της παράνομης κατάστασης και η ανακάλυψη και σύλληψη των δραστών, υπάγονται στις εντολές και οδηγίες του αρμόδιου εισαγγελέα, επιλαμβάνονται δε και χωρίς προηγούμενη παραγγελία του σε περίπτωση αυτόφωρου εγκλήματος. Και χωρίς να υπάρχει δυνατότητα η παρέμβασή τους να αποτραπεί από φορέα της εκτελεστικής εξουσίας, είτε άμεσο όπως είναι ο υπουργός είτε έμμεσο, όπως μπορεί να είναι ο άμεσος διοικητικός του προϊστάμενος, όπως ο αστυνομικός διευθυντής.

Μια από τις χειρότερες εκφάνσεις της στέρησης της δημοκρατικής ελευθερίας του ατόμου, σε συντεταγμένη πολιτεία είναι η χωρίς δικαστική προστασία, προσβολή των ποινικά προστατευόμενων έννομων αγαθών του. Δηλαδή η τέλεση εγκλημάτων σε βάρος της ζωής, της τιμής, της ελευθερίας, της σωματικής του ακεραιότητας, χωρίς την άμεση επέμβαση του δικαστικού συστήματος, όπως περιγράφηκε πιο πάνω. Η προστασία δε της πολιτείας δεν αφορά μόνο τους υπηκόους του Ελληνικού κράτους αλλά εκτείνεται σε όλα τα πρόσωπα που βρίσκονται στην χώρα, καταλαμβάνει δηλαδή και τους πρόσφυγες και μετανάστες.

Οι ποινικές διατάξεις που τιμωρούν σε βαθμό κακουργήματος όλες τις πράξεις που κατατείνουν στην διασυνοριακή προώθηση ή διευκόλυνση  προώθησης υπηκόων τρίτων χωρών (πρόσφυγες-μετανάστες), έχουν τεθεί και για την προστασία εννόμων αγαθών των προσώπων αυτών. Δηλαδή της ζωής τους (ναυάγια στο Αιγαίο), της περιουσίας τους (υπέρογκες αμοιβές διακινητών), της ελευθερίας και της τιμής τους. Συνεπώς η μη δίωξη των εγκλημάτων αυτών, αλλά και η διευκόλυνση της τέλεσής τους, μέσω της μη αποτροπής δημιουργίας ανεξέλεγκτης συγκέντρωσης προσφύγων και μεταναστών, σε διάφορα σημεία της επικράτειας, είναι πρακτικές που στερούν τα πρόσωπα αυτά από την δημοκρατική προστασία, που αποτελεί κρατική υποχρέωση. Κοντολογίς : Μέριμνα για τον αδύναμο άνθρωπο είναι κυρίως η εξασφάλιση περιβάλλοντος ευνομίας.

Αφορμή για τις σκέψεις αυτές υπήρξε η ανακοίνωση του επαγγελματικού μας σωματείου με τα περισσότερα μέλη, δηλαδή της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων, για την διοργάνωση ‘’συνεδρίου’’ με θέμα «Μεταναστευτικό  -  Προσφυγικό:   Ευρωπαϊκό  πρόβλημα   ή  αφορμή   για επανακαθορισμό της σχέσης αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών – μελών - Νομική  διάσταση στην εσωτερική νομοθεσία».

Η ανακοίνωση διεξαγωγής της εκδήλωσης αυτής, συνοδεύτηκε και από εκτενές κείμενο, με το οποίο το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΔΕ, εντοπίζει ως αποκλειστικό αίτιο δημιουργίας του οξύτατου προβλήματος, την γεωγραφική θέση της χώρας αλλά και ως αποκλειστικό αίτιο της μη λύσης του, την μη τήρηση της αρχής της αλληλεγγύης από τις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το τελευταίο εξειδικεύεται στην αναλογική κατανομή των μετακινούμενων, χωρίς να διευκρινίζεται αν αυτή αφορά σε όλους τους μετακινούμενους ή σε αυτούς που κρίνονται ότι χρήζουν προστασίας ως πρόσφυγες ή δικαιούμενοι πολιτικού ασύλου.

Βέβαια η Ελληνική Πολιτεία με τον πλέον πρόσφατο νόμο της τον ν. 4375/2016 (ημερομηνία δημοσίευσης η 3.4.2016) προχωρεί στον διαχωρισμό αυτό, καθορίζοντας λεπτομερώς και την διαδικασία μέσα από την οποία διακρίνονται οι δικαιούμενοι διεθνούς προστασίας, που θα κατανέμονται στις ευρωπαϊκές χώρες από τους μη δικαιούμενους, οι οποίοι θα φυλάσσονται σε κλειστά κέντρα, μέχρι την απέλασή τους.

Προξενεί εντύπωση η απουσία από το εκτεταμένο κείμενο της ανακοίνωσης της ΕΔΕ κάποιας αναφοράς στην αναγκαιότητα της προστατευτικής για τα πρόσωπα αυτά ευνομίας καθώς και κάποιας διαπιστωτικής αναφοράς στη διαμορφωθείσα από το καλοκαίρι του 2015 κατάσταση, μέχρι την δημιουργία των ανεξέλεγκτων από το κράτος χώρων συγκέντρωσης (Ειδομένη, λιμάνι Πειραιά, Ελληνικό). Μάλιστα στο κείμενο της ίδιας ανακοίνωσης η Ειδομένη χαρακτηρίζεται ως ‘’ κέντρο υποδοχής – άφιξης (hot spot)’’, ενώ η πολιτεία με τα όργανά της (υπουργικές ανακοινώσεις κλπ.) δεν το αναγνωρίζει αυτό και δηλώνει την επιθυμία της να σταματήσει η ανεξέλεγκτη συγκέντρωση προσφύγων μεταναστών.

Κι όμως, η νομιμότητα σε σχέση με το ζήτημα και οι υποχρεώσεις του ελληνικού κρατικού μηχανισμού καθορίζονταν από το 2011 μέχρι την 3.4.2016, δηλαδή σε όλο το χρονικό διάστημα δημιουργίας του προβλήματος και της πραγματικά απάνθρωπης κατάστασης, από τον ν. 3907/2011, ο οποίος είχε παρόμοιες ρυθμίσεις με τον νέο νόμο, σχετικά με την αντιμετώπιση των εισερχομένων χωρίς συνοριακό έλεγχο υπηκόων τρίτων χωρών ή ανιθαγενών.

Αυτό σημαίνει ότι και τότε η Πολιτεία είχε την υποχρέωση να ελέγχει τα αιτήματα για ένταξη σε καθεστώς προστασίας και την απέλαση ή επαναπροώθηση όσων δεν ζητούσαν την προστασία αυτή ή απορριπτόταν η αίτησή τους. Μέχρι τις ενέργειες αυτές δεν επιτρέπονταν - αλλά ούτε και τώρα, με το νέο νόμο  επιτρέπεται- η ελεύθερη κυκλοφορία τους, η δε αξιοπρεπής διαβίωσή τους μέχρι την υπαγωγή σε καθεστώς προστασίας ή την επαναπροώθηση, εξασφαλίζονταν σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους. Η ανεξέλεγκτη κίνηση, καθοριζόμενη όχι από την ατομική βούληση, αλλά από άλλους παράγοντες, κυρίως τους σκοπούς και τις επιλογές των διακινητών, διαμορφώνει χώρους συγκέντρωσης (‘’πιάτσες’’, όπως πλ. Βικτωρίας, Ειδομένη) με αυξημένη δράση εγκληματικών κυκλωμάτων.

Πρέπει επομένως να είναι κατανοητό ότι η τήρηση της νομιμότητας, όπως διαμορφώνεται από τους νόμους της πατρίδας μας, είναι το πρώτο μέτρο που θα ανακουφίσει τους προσερχόμενους στην Ελλάδα και θα προστατέψει τα δικαιώματά τους, ενώ από την άλλη θα καταστήσει υποχρεωτική για τους εταίρους μας την αποδοχή των αναλογούντων προσφύγων και μεταναστών. Στην έννοια της νομιμότητας περιλαμβάνεται οπωσδήποτε και η ποινική καταστολή, και με την αυτόφωρη διαδικασία, των προσώπων εκείνων που με οποιοδήποτε κίνητρο, οικονομικό ή άλλο, επιδιώκουν την παράνομη διασυνοριακή μετακίνηση των μεταναστών και προσφύγων στις χώρες του ενιαίου Ευρωπαϊκού χώρου, στον οποίο ανήκει και η Ελλάδα.

Και  ως εκ τούτου πρέπει να είναι αυτονόητο ότι το κύριο ζήτημα που θα έπρεπε να διέπει την θέση της Ένωσης των εφαρμοστών του δικαίου, είναι η τήρηση της νομιμότητας. Αυτή που η ίδια η Πολιτεία έχει καθορίσει, ώστε να προστατευτούν αποτελεσματικά τα δικαιώματα των προσώπων αυτών, αλλά και τα συμφέροντα της χώρας, με την αποτροπή της σημερινής δεινής κατάστασης.