H ΠΑΝΔΗΜΙΑ ΚΑΙ Η «ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ».

ΑΝΤΩΝΗΣ Π.ΑΡΓΥΡΟΣ

Δικηγόρος παρ' Αρείω Πάγω

5/4/2020 

1.1.- Σε κοινή δήλωση που υπογράφηκε την 1η Απριλίου 2020, 14 κράτη μέλη της ΕΕ[1], εκ των οποίων και η Ελλάδα, υπογράμμισαν πως σε αυτήν την άνευ προηγούμενου κατάσταση, είναι ορθό τα κράτη μέλη να υιοθετούν μέτρα έκτακτης ανάγκης για να προστατεύσουν τους πολίτες τους και ξεπεράσουν την κρίση.

«Σε αυτήν την άνευ προηγουμένου κατάσταση, είναι θεμιτό τα κράτη μέλη να λάβουν έκτακτα μέτρα για την προστασία των πολιτών τους και την αντιμετώπιση της κρίσης. είμαστε, ωστόσο, βαθιά προβληματισμένοι για τον κίνδυνο παραβίασης των αρχών του κράτους δικαίου, της δημοκρατίας και των θεμελιωδών δικαιωμάτων που απορρέουν από την έγκριση ορισμένων επειγόντων μέτρων. τα μέτρα έκτακτης ανάγκης πρέπει να περιορίζονται στα απολύτως απαραίτητα, να είναι αναλογικά και προσωρινά, να υπόκεινται σε τακτικό έλεγχο και να τηρούν τις προαναφερόμενες αρχές και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από το διεθνές δίκαιο. δεν πρέπει να περιορίζουν την ελευθερία έκφρασης ή την ελευθερία του τύπου. συνεπώς, υποστηρίζουμε την πρωτοβουλία της ευρωπαϊκής επιτροπής για την παρακολούθηση της εφαρμογής των έκτακτων μέτρων για την εξασφάλιση των θεμελιωδών αξιών της ένωσης και καλούμε το συμβούλιο γενικών υποθέσεων να εξετάσει το ζήτημα, όταν αυτό είναι απαραίτητο.  »

Η αρχή του κράτους δικαίου ανάγεται σε βασική αρχή διασφαλίσεως της νομιμότητας, δηλαδή της τηρήσεως όχι μόνο των νόμων, αλλά και της επιδιώξεως αυτής της ιδέας του δικαίου υπό ουσιαστική πλέον έννοια και περιεχόμενο, και ενέχει αντίστοιχη θεσμική-συνταγματική εγγύηση. Η αρχή  του κράτους δικαίου περιλαμβάνεται  στην έννομη τάξη της ένωσης. το δίκαιο της ανάγκης στηρίζεται στην αρχή που λέει ότι η σωτηρία του κράτους αποτελεί τον υπέρτατο νόμο. Τα μέτρα για την «κατάσταση υγειονομικής έκτακτης ανάγκης» πρέπει να μην ξεπερνούν το αναγκαίο μέτρο και να είναι αυστηρά αναλογικά. Δεν μπορούν να διαρκούν επ’ αόριστο και να υπερβαίνουν την αρχή της αναλογικότητος.

1.2.  Η πανδημία που έχει παραλύσει την κοινωνική, πολιτική ,οικονομική ζωής του κόσμου υποχρεώνει την διεθνή κοινότητα σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Η επιβολή  εξαιρετικών και κατεπειγόντων  μέτρων(άρθρο 44παρ1Σ) έγινε με την ΠΝΠ από 25.2.2020 στο προοίμιο της  οποίας αναφέρεται ως λόγος εκδόσεως της : «για τον περιορισμό της διασποράς του κορωνοϊού covid-19 και την λήψη των αναγκαίων μέτρων, προκειμένου να διασφαλισθεί η στήριξη της κοινωνίας και της επιχειρηματικότητας και η ομαλή λειτουργία της αγοράς και της δημόσιας διοίκησης, καθώς και για την προστασία των εθνικών και ενωσιακών συνόρων».  Στην πράξης νομοθετικού περιεχομένου   (ΦΕΚ a' 42/25.02.2020) γίνεται περαιτέρω  επίκληση: 1) της εξαιρετικά επείγουσας απρόβλεπτης  ανάγκης για να αντιμετωπισθούν οι άμεσοι κίνδυνοι από την εμφάνιση και διάδοση κορωνοϊού,  2)   του άρθρου 5, παραγράφος 5  Σ: «καθένας έχει δικαίωμα στην προστασία της υγείας και της γενετικής του ταυτότητας..». 3) του άρθρου 21, παράγραφος 3 Σ: «το κράτος μεριμνά για την υγεία των πολιτών και παίρνει ειδικά μέτρα για την προστασία της νεότητας, του γήρατος, της αναπηρίας και για την περίθαλψη των απόρων.»

 Η έκτακτη κατάσταση οδήγησε ώστε επιβλήθηκαν περιορισμοί στα ατομικά δικαιώματα των πολιτών, τέτοια μέτρα που ούτε σε πολεμικές περιόδους έχουν πολλές φορές επιβληθεί.

 Οι ελευθερίες της οικονομικής δραστηριότητας (άρθρο 5 παρ. 1 Συντ.), της κίνησης (άρθρο 5 παρ. 4 Συντ.), της συνάθροισης (άρθρο 11 Συντ.) και της θρησκευτικής λατρείας (άρθρο 13 Συντ.) υπέστησαν σημαντικούς περιορισμούς.

Ηδη  με τον ν. 4682/3-4-2020 ΦΕΚ 76 τα  κυρώθηκαν : α) η από 25.2.2020 Π.Ν.Π. «κατεπείγοντα μέτρα αποφυγής και περιορισμού της διάδοσης κορωνοϊού» (Α΄ 42), β) η από 11.3.2020 Π.Ν.Π. «κατεπείγοντα μέτρα αντιμετώπισης των αρνητικών συνεπειών της εμφάνισης του κορωνοϊού covid-19 και της ανάγκης περιορισμού της διάδοσής του» (A΄ 55) και γ) η  από 14.3.2020 Π.Ν.Π. «κατεπείγοντα μέτρα αντιμετώπισης της ανάγκης περιορισμού της διασποράς του κορωνοϊού covid-19» (Α΄ 64) και άλλες διατάξεις. συνεπώς ακολουθήθηκε μια εξαιρετική διαδικασία, στην οποία το υπουργικό συμβούλιο κατέφυγε με φειδώ κι εφόσον συντρέχουν οι αυστηρές προϋποθέσεις που ορίζει το Σύνταγμα, η Βουλή λίγες μέρες μετά την έκδοση των ΠΝΠ προέβη στην κύρωση τους με νόμο. Το κοινοβούλιο σε χρόνο ταχύτατο υιοθέτησε τις ΠΝΠ «προκειμένου να αντιμετωπιστεί η επιδημία covid-19» και έτσι δεν υπάρχει πλέον έκτακτη νομοθεσία. Ήδη εκκρεμούν για τα ζητήματα που έχουν ανακύψει από την εφαρμογή της έκτακτης νομοθεσία αιτήσεις ακυρώσεως ενώπιον του ΣτΕ οπότε θα υποστούν τα μέτρα τον αναγκαίο δικαστικό έλεγχο συνταγματικότητας ,όπως και τον έλεγχο του ΕΣΔΑ. Με αυτόν τον τρόπο η διαχείριση της κρίσης δεν εκφεύγει  κατά την γνώμη μας από το ισχύον συνταγματικό πλαίσιο, δηλαδή την εφαρμογή της  παραγράφου 1 του άρθρου 44 Σ,  που συνίσταται στην άμεση αντιμετώπιση μιας έκτακτης περίπτωσης εξαιρετικά επείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης. από την νομολογία  αποκλείεται κάθε δικαστικός έλεγχος της συνδρομής ή μη των προϋποθέσεων της εξαιρετικά επείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης. σε κάθε περίπτωση  οι πράξεις νομοθετικού περιεχομένου υπόκεινται παρεμπιπτόντως σε έλεγχο συνταγματικότητας όσον αφορά το ίδιο το περιεχόμενό τους, όπως κάθε άλλος κανόνας δικαίου (ΣτΕ ΕΑ (Ολ.) 136/2013, ΕΑ (Ολ.) 56/2013, ΣτΕ 1250/2003).

Σε κάθε περίπτωση σε διεθνές επίπεδο λαμβάνονται παρόμοια μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας από την πανδημία, όπως φαίνεται και από την κοινή δήλωση 14 κράτη μέλη της ΕΕ, εκ των οποίων και η Ελλάδα για  την  «διατήρηση του κράτους δικαίου και των θεμελιωδών ελευθεριών».-

ΥΓ: «Η Ευρωπαϊκή Ένωση βασίζεται στις αξίες της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτές είναι οι κοινές αξίες όλων μας. Πρέπει να τις διαφυλάξουμε και να τις υπερασπιστούμε ακόμη και σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς.» Δήλωση της Προέδρου von der Leyen σχετικά με τα μέτρα έκτακτης ανάγκης στα κράτη μέλη (31/03/2020).

---

[1] Κοινή δήλωση της Γερμανίας, του Βελγίου, της Δανίας, της Ισπανίας, της Φινλανδίας, της Γαλλίας, της Ελλάδας, της Ιρλανδίας, της Ιταλίας, της Λετονίας, του Λουξεμβούργου, των Κάτω Χωρών, της Πορτογαλίας και της Σουηδίας (2 Απριλίου 2020)