Social Μedia, GDPR και παιδιά: Η απαγόρευση άργησε μία ημέρα...

 

Σπυριδούλα Καρύδα

Αναπληρώτρια Πρόεδρος της Ειδικής Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής GDPR

LL.M. University of Luxembourg

Στις 25 Μαΐου 2018 ο ΓΚΠΔ τέθηκε σε πλήρη εφαρμογή. Ο ΓΚΠΔ -που περιέχει περισσότερες από 50 «ρήτρες ανοίγματος» (δηλαδή ρήτρες που επιτρέπουν παρεκκλίσεις βάσει του δικαίου της Ένωσης ή των κρατών μελών)- αποτελεί εναργές παράδειγμα της θέσπισης νομοθετικών μέτρων από την ΕΕ που αποσκοπούν στην εναρμόνιση, δηλαδή στην προσέγγιση των νομοθεσιών, επιτρέποντας ταυτόχρονα τη δημιουργία διαφορών μεταξύ των νομοθεσιών των κρατών μελών. Συγκεκριμένα, «ρήτρες ανοίγματος»· ή, με άλλα λόγια, οι «ρυθμιστικές επιλογές» επιτρέπουν στα κράτη μέλη, μέσω της δικής τους νομοθεσίας, να εξειδικεύουν, να συμπληρώνουν και να τροποποιούν διατάξεις του ΓΚΠΔ.

Στο πλαίσιο αυτό, τα κράτη μέλη είχαν το δικαίωμα να εξειδικεύσουν περαιτέρω την εφαρμογή των κανόνων προστασίας των δεδομένων σε συγκεκριμένους τομείς , μεταξύ άλλων, σύμφωνα και με το άρθρο 8 του ΓΚΠΔ, που επιτρέπει στα κράτη μέλη να επιλέγουν το όριο ηλικίας όσον αφορά τη συγκατάθεση των ανηλίκων για την επεξεργασία των δεδομένων τους, στο πλαίσιο προσφοράς υπηρεσίας στην κοινωνία της πληροφορίας απευθείας σε αυτούς. Είναι αληθές ότι της ευχέρειας αυτής δεν έκαναν χρήση όλα τα κ.μ. της ΕΕ και χώρες όπως π.χ. η Γερμανία δεν περιέλαβαν σχετική πρόβλεψη στους εφαρμοστικούς τους νόμους. Ωστόσο, η χώρα μας με το άρθρο 21 του ν. 4624/2019 και υπό τον τίτλο ‘Συγκατάθεση ανηλίκου’ περιλαμβάνει ρητή πρόβλεψη. ¹

Τις τελευταίες ημέρες στη χώρα μας γίνεται έντονη συζήτηση για τη λήψη μέτρων που θα εμποδίζουν/απαγορεύουν την πρόσβαση παιδιών στα social media.² Αποσιωπάται όμως ή ίσως δεν είναι και σε γνώση των αρμόδιων υπουργείων ότι η πρόταση αυτή δεν είναι καινοφανής για την ελληνική νομική πραγματικότητα και εξηγούμαι: Αν ανατρέξει κανείς στην αιτιολογική έκθεση του άρθρου 21 του ν. 4624/2019 θα διαπιστώσει ότι η απαγόρευση είχε προταθεί ήδη από το έτος 2019, για λόγους όμως που αφορούσαν την έντονη κριτική που υπέστη ο ν. 4624/2019 από κύκλους που δεν επιθυμούσαν την ψήφισή του, δεν προχώρησε ως αρχικώς κατατέθηκε στη διαβούλευση. Επισημαίνω επίσης ότι την καθολική απαγόρευση πρόσβασης στα social media παιδιών κάτω της ηλικίας των 13 ετών είχε υποστηρίξει και η τότε πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Δικαιοσύνης αλλά και η προηγούμενη πολιτική ηγεσία είχε αφήσει στη νομοπαρασκευαστική επιτροπή απόλυτη ελευθερία στη διαμόρφωση των διατάξεων.

Σύμφωνα λοιπόν με την αιτιολογική έκθεση υπό το άρθρο 21 του ΣχΝ (ήδη άρθρο 21 ν.4624/2019), ο Έλληνας νομοθέτης κάνοντας χρήση της ευχέρειας που δίνει ο ΓΚΠΔ (άρθρο 8 ΓΚΠΔ) στον εθνικό νομοθέτη ως προς το όριο ηλικίας με τη συμπλήρωση του οποίου ο ανήλικος (παιδί κατά τη διατύπωση του σχετικού άρθρου) μπορεί να παρέχει έγκυρη συγκατάθεση για την επεξεργασία των δεδομένων του, στο πλαίσιο προσφοράς υπηρεσίας στην κοινωνία της πληροφορίας απευθείας σε αυτόν (π.χ. δημιουργία λογαριασμού από ανήλικο σε υπηρεσία κοινωνικής δικτύωσης), έθεσε ως όριο την ηλικία των δέκα πέντε (15) ετών. Η επιλογή αυτή αντιστοιχούσε σε αρκετές ρυθμίσεις του ελληνικού δικαίου, σύμφωνα με τις οποίες αναγνωρίζεται σε πρόσωπα δεκαπέντε (15) ετών περιορισμένη δικαιοπρακτική ικανότητα (βλ. άρθρο 136 ΑΚ). Σε κάθε περίπτωση, η συγκατάθεση του ανηλίκου ορίσθηκε ότι πρέπει να πληροί κατά μείζονα λόγο τους όρους που περιλαμβάνονται στον ορισμό της συγκατάθεσης και στους ειδικότερους όρους που περιλαμβάνονται στο άρθρο 7 του ΓΚΠΔ. Περαιτέρω, ειδική μέριμνα ελήφθη για τον ορισμό των νoμίμων αντιπροσώπων του παιδιού. Έτσι, ως νόμιμοι αντιπρόσωποι του ανηλίκου ορίσθηκε ότι θα θεωρούνται τα πρόσωπα που ασκούν κατά περίπτωση τη γονική μέριμνα αυτού (βλ. άρθρ. 1510 ΑΚ επ.) ή ο επίτροπος (γενικός, ειδικός, προσωρινός ή μη) (βλ. άρθρ. 1589 ΑΚ επ.). Ωστόσο, με την παράγραφο 2 είχε τεθεί η πρόβλεψη ότι η επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα ανηλίκου κάτω των 13 ετών, στο πλαίσιο προσφοράς υπηρεσίας στην κοινωνία της πληροφορίας απευθείας σε αυτόν (λ.χ. η κατά τα ανωτέρω δημιουργία λογαριασμού από ανήλικο σε υπηρεσία κοινωνικής δικτύωσης), δεν είναι επιτρεπτή. Τέλος, με την παρ. 3 είχε προταθεί ο εκάστοτε υπεύθυνος επεξεργασίας να φέρει το βάρος να επαληθεύσει ότι η συγκατάθεση στην περίπτωση ανηλίκου μεταξύ 13 και 15 ετών παρασχέθηκε από το νόμιμο αντιπρόσωπό του. Μία τέτοια πρόβλεψη είχε κριθεί ότι υπαγορεύεται από την αναγκαιότητα για προστασία της προσωπικότητας του ιδιαίτερα ευαίσθητου και ευάλωτου εν προκειμένω υποκειμένου των δεδομένων και στοιχούσε σε μία risk-based προσέγγιση εμπνεόμενη από την νομοθεσία των ΗΠΑ (COPPA) σχετικά με την προστασία των παιδιών στο διαδίκτυο. ³

Η νομοπαρασκευαστική επιτροπή, αποτελούμενη κατά πλειοψηφία από δικαστικούς λειτουργούς, προβληματίστηκε και εμπνεύστηκε από πρακτικές άλλων χωρών όπως η νομοθεσία COPPA σχετικά με την προστασία των παιδιών στο διαδίκτυο και είχε προτείνει αφενός μεν την απαγόρευση πρόσβασης παιδιών κάτω των 13 ετών στις υπηρεσίες κοινωνίας της πληροφορίας⁴ αφετέρου δε το βάρος της συμμόρφωσης να επιρριφθεί στον υπεύθυνο επεξεργασίας και όχι στους γονείς των παιδιών. Περαιτέρω, και ο ΓΚΠΔ στην Αιτ.Σκ. 38 αναγνωρίζει ότι τα παιδιά απαιτούν ειδική προστασία όσον αφορά τα δεδομένα τους προσωπικού χαρακτήρα, καθώς τα παιδιά μπορεί να έχουν μικρότερη επίγνωση των σχετικών κινδύνων, συνεπειών και εγγυήσεων και των δικαιωμάτων τους σε σχέση με την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Αυτή η ειδική προστασία θα πρέπει να ισχύει ιδίως στη χρήση των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα με σκοπό την εμπορία ή τη δημιουργία προφίλ προσωπικότητας ή προφίλ χρήστη και τη συλλογή δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα όσον αφορά παιδιά κατά τη χρήση υπηρεσιών που προσφέρονται άμεσα σε ένα παιδί.

Είναι θετικό ότι η συζήτηση αυτή επανέρχεται, έστω και με καθυστέρηση. H πρόταση της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής ήταν στη σωστή κατεύθυνση και θα μπορούσε ήδη από το έτος 2019 υπηρεσίες που αποσκοπούσαν π.χ. στη δημιουργία προφίλ προσωπικότητας ή προφίλ χρήστη όπως αναφέρονται και στην Αιτ.Σκ. του ΓΚΠΔ να είχαν απαγορευθεί.⁵ Οι τεχνικές δυσκολίες στην εφαρμογή του εγχειρήματος είναι ορατές και κατανοητές, όπως και οι τυχόν αντιρρήσεις των εμπλεκόμενων εταιρειών παροχής τέτοιου είδους υπηρεσιών στο διαδίκτυο. Επίσης, το άρθρο 8 του ΓΚΠΔ και το άρθρο 21 του ν.4624/2019 επιβάλλεται να ληφθούν υπόψη και να εξετασθεί εάν, όπως μετ’ επιτάσεως προβλήθηκε στη διαβούλευση,⁶ μία τέτοια απαγόρευση αντιβαίνει στον ΓΚΠΔ. Σε αυτή την συζήτηση είναι χρήσιμη και η πρόβλεψη του άρθρου 8 παρ. 3 του ΓΚΠΔ, σύμφωνα με την οποία η παρ. 1 του άρθρου 8 δεν επηρεάζει το γενικό ενοχικό δίκαιο των κρατών μελών, όπως τους κανόνες περί ισχύος, κατάρτισης ή συνεπειών μιας σύμβασης σε σχέση με παιδί, αλλά και οι νομικές βάσεις στις οποίες ερείδεται μία τέτοια επεξεργασία όταν αφορά παιδιά.

Ο επιστημονικός διάλογος πάντοτε ωφελεί όταν διενεργείται με ψυχραιμία και χωρίς εμπάθειες. Είναι όμως πραγματικά λυπηρό ότι το ζήτημα αυτό, αν και τέθηκε, δεν έτυχε της απαραίτητης προσοχής .

Η απαγόρευση…άργησε μία ημέρα…αλλά και από την άλλη…κάλλιο αργά, παρά ποτέ!

Σπυριδούλα Καρύδα

 

1^ Το άρθρο 21 του ν. 4624/2019 ‘ Συγκατάθεση ανηλίκου’ ορίζει τα ακόλουθα: «1. Όταν εφαρμόζεται το άρθρο 6 παράγραφος 1 στοιχείο α) του ΓΚΠΔ, η επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα ανηλίκου, κατά την προσφορά υπηρεσιών της κοινωνίας των πληροφοριών απευθείας σε αυτόν, είναι σύννομη, εφόσον ο ανήλικος έχει συμπληρώσει το 15ο έτος της ηλικίας του και παρέχει τη συγκατάθεσή του.2. Εάν ο ανήλικος είναι κάτω των 15 ετών η επεξεργασία της παραγράφου 1 είναι σύννομη μόνο μετά την παροχή συγκατάθεσης του νομίμου αντιπροσώπου του».

2^<https://www.lifo.gr/now/greece/apagoreysi-ton-social-media-se-paidia-kato-ton-15-eton-kai-stin-ellada>.

3^ COPPA : <https://www.ftc.gov/legal-library/browse/rules/childrens-online-privacy-protection-rule-coppa>.

4^ Όπως αυτή ορίζεται στο άρθρο 4 στοιχείο 25 του ΓΚΠΔ δια παραπομπής στην Οδηγία (ΕΕ) 2015/1535 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου.

5^ Milda Macenaite & Eleni Kosta (2017) Consent for processing children’s personal data in the EU: following in US footsteps?, Information & Communications Technology Law, 26:2, 146 (187).

6^ <http://www.opengov.gr/ministryofjustice/?p=10627#comments>.