Προγραμματικές Δηλώσεις του Υπουργού Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρώπινων Δικαιωμάτων κ. Νίκου Παρασκευόπουλου

 

Κατηγορία: Ανακοινώσεις, Αρχική Σελίδα | Ημ/νία Δημοσίευσης : 6/10/2015

Η δικαιοσύνη υπηρετεί την κοινωνική ειρήνη. Δεν προκύπτουν άστεγοι για να υπηρετούνται οι θεσμοί, προκύπτουν θεσμοί για να μην υπάρχουν άστεγοι. Εργαλεία της έχει το νόμο, τα δικαστήρια και την διοίκηση.  Αν η αποστολή της φαίνεται κάπου να ματαιώνεται, η διορθωτική πολιτική που βαραίνει την κυβέρνηση έχει ως βασικά μέσα τις προτάσεις νόμων και την αναβάθμιση των
υποδομών. Σε καμία περίπτωση το κράτος δικαίου δεν επιτρέπει κυβερνητική παρέμβαση σε κρινόμενες υποθέσεις. Καθώς όμως ο πολίτης της δημοκρατίας είναι εκείνος που μετέχει κρίσεως και αρχής, ευθύνη μας θα είναι αφενός να δημιουργήσουμε συνθήκες για την αξιοκρατική είσοδο και ανέλιξη στη δικαιοσύνη και να διευκολύνουμε την κοινωνική και επιστημονική κριτική των λειτουργιών της και αφετέρου να διασφαλίσουμε τη συνοχή διοίκησης-κοινωνίας.
Με αυτό το πνεύμα συντάχθηκε το ακόλουθο πρόγραμμα με επίγνωση, ότι ως επί μέρους στόχους η δικαιοσύνη έχει ενώπιόν της τη διασφάλιση της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου, των αρμονικών κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων, καθώς και της ασφάλειας, κατεξοχήν με την καταπολέμηση της βίας και της διαφθοράς. Ήδη, ωστόσο, στις προγραμματικές δηλώσεις της προηγούμενης κυβέρνησης είχα επισημάνει δύο ειδικότερα μακρόχρονα, γνωστά από δεκαετίες, προβλήματα της δικαιοσύνης στη χώρα μας: τη βραδύτητα στην απονομή της και τις κακές συνθήκες στις φυλακές.

• Ως προς την επιτάχυνση στην απονομή της δικαιοσύνης:

Ο διαθέσιμος χρόνος για νομοθετικό έργο ποικίλης ύλης κατά τη διάρκεια της προηγούμενης διακυβέρνησης ΣΥ.ΡΙ.ΖΑ. – ΑΝ.ΕΛ., όπως είναι ευνόητο, ήταν αισθητά μικρότερος των επτά μηνών. Ως εκ τούτου μόνο χειρουργικές επεμβάσεις επιτάχυνσης διαδικασιών στα δικαστήρια έγιναν δυνατές (ταχύτερες διαδικασίες πτώχευσης, διαταγή πληρωμής κατά του δημοσίου, επιτάχυνση ορισμένων δικονομικών πράξεων ενώπιον των ειρηνοδικείων).
Οι νομοθετικές αυτές ρυθμίσεις κληροδότησαν μεταξύ άλλων δύο κεφάλαια της Πολιτικής Δικονομίας, που διαμορφώθηκαν ως προαπαιτούμενα κατ’ ανάγκην, κι όχι μετά από διεξοδικό και ουσιαστικό διάλογο με φορείς και λειτουργούς. Ως εκ τούτου θα επιδιωχθεί η συντομότερη δυνατή, στο πλαίσιο των διεθνών δεσμεύσεων της χώρας, επανεξέταση των συγκεκριμένων κεφαλαίων. Αντίθετα έγκαιρα, με τήρηση των σχετικών χρονοδιαγραμμάτων, θα προχωρήσουν άλλες σχετικές με το μνημόνιο κατανόησης καινοτομίες, οι οποίες εισάγουν μεταρρυθμίσεις ευπρόσδεκτες από τον ελληνικό νομικό κόσμο (π.χ. για το νέο πτωχευτικό δίκαιο και για τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια).
Παρά τις χειρουργικές αυτές παρεμβάσεις πάντως, το γενικότερο θέμα της βραδύτητας της δικαιοσύνης μένει ανοικτό. Είναι αλήθεια ότι μόνο κατά περίπτωση αρκούν βραχυπρόθεσμες λύσεις. Κατά βάση χρειάζεται μια μακροχρόνια πολυεπίπεδη επέμβαση στη νομοθεσία, στην απονομή της δικαιοσύνης και στη διοίκηση.
Αυτή η συστημική αλλαγή βρίσκεται τώρα στο στάδιο της οργάνωσης, αφού ήδη έχουν συγκροτηθεί ομάδες εργασίας και νομοπαρασκευαστικές επιτροπές που επεξεργάζονται τα νέα εργαλεία. Η ανάπτυξη σχετικού νομοθετικού έργου θα στηριχθεί κυρίως σε κωδικοποιήσεις, ώστε να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της διάσπαρτης, δυσεύρετης και δύσχρηστης πολυνομίας. Καίρια και απαραίτητη παράμετρος της εύρυθμης και ταχείας  δικαιοσύνης φυσικά είναι η στελέχωσή της με επαρκή αριθμό δικαστών και δικαστικών υπαλλήλων, καθώς και η διευκόλυνση συμβολής των άλλων νομικών λειτουργών, όπως οι δικηγόροι, οι συμβολαιογράφοι και οι δικαστικοί επιμελητές. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης θα διεκδικήσει την ενίσχυση αυτής της στελέχωσης.
Σε ό,τι αφορά τα ειδικότερα νομοθετικά μέτρα που θα προωθηθούν το ταχύτερο, μνημονεύω τα εξής: ουσιαστικές και δικονομικές ρυθμίσεις για την καταπολέμηση της διαφθοράς (πρωτοβουλία εδώ του Αναπλ. Υπουργού κ. Δ. Παπαγγελόπουλου) και της φοροδιαφυγής, διευκόλυνση της πρόσβασης των πολιτών στη δικαιοσύνη, τόσο στην πολιτική όσο και στη διοικητική δίκη, με εξορθολογισμό των τελών και των παραβόλων ώστε να διευκολύνονται οι πιο αδύνατοι, αναβάθμιση της αυτοδιοίκησης των δικαστηρίων, αναμόρφωση του οργανωτικού πλαισίου της Εθνικής Σχολής Δικαστών, μεταρρυθμίσεις στη λειτουργία της διοικητικής δικαιοσύνης όπως η θεσμοθέτηση ενός συστήματος συμβιβαστικής επίλυσης των διαφορών καθώς και στον Κώδικα περί Δικηγόρων (πάντοτε με συμμετοχή των αρμοδίων στις νομοπαρασκευαστικές επιτροπές), και άλλα συναφή. Οπωσδήποτε θα συνεχιστούν τα έργα τα οποία με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση ενισχύουν τις υποδομές της απονομής της δικαιοσύνης, όπως η ηλεκτρονική διασύνδεση των υπηρεσιών της.
Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι εκκρεμεί η ενσωμάτωση αριθμού ευρωπαϊκών οδηγιών, έχουμε μάλιστα για ορισμένες από αυτές κυρώσεις λόγω καθυστέρησης.
Χρειάζεται τέλος να μνημονευθεί και ένα νέο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι δικαστηριακές υποδομές της χώρας μας. Μόνο κατά τα τελευταία χρόνια καταγράφεται το φαινόμενο της διεξαγωγής δικών με υπέρμετρο αριθμό κατηγορουμένων, μαρτύρων, συνηγόρων πολιτικής αγωγής και υπεράσπισης, και επίσης με ζήτηση χώρων για δημοσιογράφους. Η χώρα μας δεν ήταν έτοιμη, δεν είχε ανάλογες μεγάλες αίθουσες, ούτε είχε  δυνατότητα έγκαιρης κατασκευής νέων μέσα στις συνθήκες οικονομικής κρίσης. Αυτή τη στιγμή γίνεται μια προσπάθεια διασκευών και διαρρυθμίσεων, που προχωρεί, αλλά δεν παύει να υπάρχει ανάγκη υπομονής των θιγομένων.

• Ως προς το σωφρονιστικό σύστημα:

Η δικαιοσύνη δεν εκδικείται. Ίσα-ίσα εξευμενίζει τις Ερινύες, ώστε να εκλείψει η βία και να καλλιεργείται ο ανθρωπισμός. Εν προκειμένω: σε ό,τι αφορά τα ζητήματα του σωφρονιστικού συστήματος, τα πράγματα έχουν γίνει τώρα πιο συγκεκριμένα. Παρά τις συγκρουσιακές αντιλήψεις, στην πραγματικότητα η ασφάλεια και ο ανθρωπισμός διασφαλίζονται συμπληρωματικά και όχι ανταγωνιστικά. Οι ασπίδες κατά της υποτροπής του εγκλήματος μετά την αποφυλάκιση είναι η κατάρτιση του κρατουμένου, η εκπαίδευσή του, η διατήρηση δεσμών με την οικογένεια και στη συνέχεια η μέριμνα για την επανένταξή του. Η πολιτική αποσυμφόρησης των φυλακών που ολοκληρώθηκε πλέον με την εφαρμογή του Ν.  4322/2015, δεν ήταν μόνο ένα δικαιοκρατικό αίτημα και μια προσαρμογή στις διεθνείς επιταγές ανθρώπινων δικαιωμάτων και στη νομολογία του Ε.Δ.Δ.Α., (Υπενθυμίζω εδώ ότι η χώρα μας έχει πληρώσει ήδη πρόστιμα αξίας συνολικά άνω του ενός εκατομμυρίου ευρώ κατά τα τελευταία χρόνια, ενώ οι επανειλημμένες στο μέλλον καταδίκες θα οδηγήσουν σε πολλαπλάσιο ύψος χρηματικών ποινών).  Είναι σαφές ότι η αποσυμφόρηση αποτέλεσε το αναγκαίο πρώτο βήμα, την αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη, ώστε τώρα να αναπτυχθούν δομές που θα καταπολεμούν τη φθοροποιό απραξία και θα μεθοδεύουν την επανένταξη, ενώ επίσης θα παρέχουν φροντίδα προς τις πιο ευάλωτες ομάδες κρατουμένων. Στην κατεύθυνση αυτή τα νέα μέτρα δεν θα είναι μόνο νομοθετικά, αλλά και πρακτικά.
Γνωρίζω βέβαια ότι υπάρχουν πρόσωπα και οργανωμένα συμφέροντα που ακούγοντας από μακριά τις επισημάνσεις αυτές, θα αναθερμάνουν την πολεμική κατά της πολιτικής της αποσυμφόρησης, ανακυκλώνοντας όσα φοβικά και αντιεπιστημονικά ισχυρίζονται εδώ και μήνες. Θα επαναλάβω εδώ απλώς ότι η πρόσφατη νομοθεσία καινοτόμησε μόνο σε ό,τι αφορά τις απολύσεις ειδικών κατηγοριών κρατουμένων (αναπήρων, υπερηλίκων, ανηλίκων, «φιλοξενούμενων» αλλοδαπών). Απολύσεις που αποδόθηκαν ηχηρά και ψευδώς στο πρόσφατο νομοθέτημα θα είχαν λάβει χώρα και με τη νομοθεσία που ίσχυε προηγουμένως.
Άξια μνείας είναι και η εξής εξέλιξη: προ ετών η CPT (Επιτροπή για την πρόληψη των βασανιστηρίων του ΣτΕ) κοινοποίησε επικριτική Δημόσια δήλωση κατά της χώρας μας για τις συνθήκες στις φυλακές της. Πρόκειται για στιγματισμό πανευρωπαϊκής παγκόσμιας εμβέλειας (ανάλογες δηλώσεις έχουν γίνει μόνο κατά Ρωσίας και Τουρκίας), ο οποίος λαμβάνεται υπόψη από τη νομολογία του Ε.Δ.Δ.Α.. Ήδη όμως η ίδια Επιτροπή κατά μήνα Απρίλιο 2015 πραγματοποίησε νέα επιθεώρηση στις φυλακές της χώρας μας και το πρόσημο γίνεται θετικό: όχι μόνο δεν επαναλαμβάνεται η δημόσια δήλωση, αλλά αναγνωρίζονται σοβαρές προσπάθειες της χώρας μας για βελτιώσεις.
Σε ό,τι αφορά ειδικά την υγειονομική περίθαλψη των κρατουμένων, σε συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας ήδη επιχειρείται η αναβάθμισή της.
Χάρη στην προεργασία που προηγήθηκε, σε έναν περίπου μήνα θα είναι έτοιμη να λειτουργήσει μια μονάδα απεξάρτησης στη φυλακή Διαβατών, κατά την εκτίμησή μου με αρτιότητα μοναδική στον ευρωπαϊκό χώρο. Μια μεταρρύθμιση μεγάλης εκτάσεως που θα προωθηθεί πλέον με ταχύτατους ρυθμούς είναι η εξής: ο Ν. 4135/2013 προβλέπει έναν εναλλακτικό δρόμο απεξάρτησης αντί του κοινού εγκλεισμού για κατηγορίες εξαρτημένων κρατουμένων. Είναι γνωστό ότι η ολοκληρωμένη (σωματική – ψυχολογική) απεξάρτηση των κρατουμένων αποτρέπει την εγκληματική υποτροπή τους, ενώ η ωμή φυλάκιση αντίθετα αναπαράγει την εγκληματικότητα. Η ανάπτυξη του συστήματος απεξάρτησης εντός (αρχικά) κι εκτός φυλακών ήδη έχει αρχίσει: σχετικές προπαρασκευαστικές μονάδες σωματικής και ψυχολογικής απεξάρτησης οργανώνονται σε 20 φυλακές της χώρας, ενώ οι αναγνωρισμένοι οργανισμοί (ΚΕ.ΘΕΑ., Ο.ΚΑ.ΝΑ., 18 ΑΝΩ, ΨΥΧ. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ) διαθέτουν δομές υποδοχής για επανένταξη. Το δίκτυο αυτό θα ολοκληρωθεί σύντομα.
Εξάλλου πρόκειται να τεθούν σε λειτουργία τρία νέα σχολεία δεύτερης ευκαιρίας εντός των φυλακών (Χανιά, Δομοκό, Νιγρίτα).
Χρήσιμα συμπεράσματα για τη διαμόρφωση της σωφρονιστικής πολιτικής θα μπορέσουν να εξαχθούν από ειδική μελέτη των οικονομικών στοιχείων της λειτουργίας τους.

• Ως προς τα ανθρώπινα δικαιώματα:

Θα ρυθμιστούν νομοθετικά ορισμένα θέματα κράτους δικαίου και ισονομίας, όπως η νέα μορφή Συμφώνου Κοινωνικής συμβίωσης, οι νέες εγγυήσεις ελευθερίας του Τύπου ώστε να διασφαλίζονται οι πολίτες από το γνωστό φαινόμενο κιτρινισμού, αλλά από την άλλη να αποθαρρύνονται οι υπέρογκες και καταχρηστικές αποζημιώσεις που μπορούν να λειτουργήσουν σαν άτυπη λογοκρισία, καθώς και θέματα που αφορούν την αντιρατσιστική νομοθεσία, η οποία δεν καλύπτει ισομερώς το ζήτημα ρατσιστικού λόγου αφενός, ρατσιστικών πράξεων αφετέρου.
Άλλες οργανωτικές παρεμβάσεις θα αφορούν τα εξής:

• Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Παρακολούθηση της εφαρμογής, αξιολόγηση, επικαιροποίηση και αναπροσαρμογή του.
• Εθνικό Σχέδιο δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Έχουν ήδη σχεδιασθεί οι βασικοί άξονες σε συνεργασία με το Συνήγορο του Πολίτη. Θα τεθεί σε διαβούλευση με τα συναρμόδια όργανα και στη συνέχεια με την κοινωνία των πολιτών.
• Εθνικό Σχέδιο Δράσης κατά του Ρατσισμού και της Μισαλλοδοξίας. Αποτελεί μια εκ των αρμοδιοτήτων του Εθνικού Συμβουλίου κατά του Ρατσισμού και της Μισαλλοδοξίας.
• Εκπαίδευση στα δικαιώματα του ανθρώπου στην τυπική εκπαίδευση και στην επαγγελματική κατάρτιση δικαστών, σωφρονιστικών.
• Λήψη μέτρων για την εντατικότερη συμμόρφωση στις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, που αφορούν την Ελλάδα.

Συνοψίζοντας: κατά το πρώτο επτάμηνο του έτους, έγιναν κάποιες επείγουσες διορθωτικές παρεμβάσεις στη νομοθεσία. Τώρα είναι πλέον ο κατάλληλος χρόνος για κτίσιμο, για τη δημιουργία νέων δομών που θα υπηρετούν τη Δικαιοσύνη.

ΥΠΔΙΚ