ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ ΚΑΙ ΣΤΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ;

*** του Γεώργιου Μικρούδη - Πρόεδρου Πρωτοδικών Αθηνών

Στα πλαίσια των συγχωνεύσεων Οργανισμών που επιτακτικά συζητούνται και εξαγγέλλονται στο  Δημόσιο φρονώ κάτι τέτοιο θα ήταν απολύτως εφικτό και λειτουργικό στο χώρο της Δικαιοσύνης, με συγχωνεύσεις διαφόρων δικαστηρίων, που είτε έχασαν στην πάροδο του χρόνου τη σημασία τους λόγω δημογραφικού μαρασμού της περιοχής (π.χ. Πρωτοδικείο Κυπαρισσίας), είτε οι νέοι οδικοί άξονες, που κατασκευάστηκαν, υποβάθμισαν τη χωροταξική χρησιμότητα τους (π.χ. Πρωτοδικείο Λευκάδας, ύστερα από την κατασκευή της σήραγγας Ακτίου – Πρέβεζας, ή του Εφετείου Κερκύρας, ύστερα από την ολοκλήρωση της Εγνατίας Οδού), είτε ακόμη εξαρχής πιθανόν δεν είχαν σοβαρό λόγο σύστασης (πχ. Πρωτοδικείο Αμαλιάδος, που απέχει μόλις 20΄ από το Πρωτ/κειο Πύργου, από το οποίο αποσπάσθηκε).  

Η δημιουργία δικαστηρίου ήταν συχνά η εύκολη προεκλογική παροχή σε μια περιφέρεια.  Μπορούσε να τεθεί σε λειτουργία αρκετά γρήγορα, σε αντίθεση με ένα Νοσοκομείο ή Πανεπιστήμιο. Είναι ενδεικτικό της ανορθολογικής κατανομής των δικαστηρίων ότι ενώ στην Αττική (με 40% σχεδόν του πληθυσμού), υπάρχουν μόνο δυο δικαστήρια (Αθηνών, Πειραιώς), στο Νομό Αχαΐας υπάρχουν τρία (Πατρών, Καλαβρύτων, Αιγίου)!  Ή ότι ενώ όλη η Μακεδονία διαθέτει δυο Εφετεία (Θεσ/νικης – Κοζάνης), η Κρήτη ήδη δύο (Χανίων, Ηρακλείου) και η Πελοπόννησος διαθέτει τρία (Πατρών, Ναυπλίου, Καλαμάτας). 

Μια τέτοια συγχώνευση θα μπορούσε να περιορίσει κατά 10 - 25% των αριθμό των δικαστηρίων, αναλόγως της δραστικότητας των μεταβολών που θα επιθυμούσε η πολιτική ηγεσία. Αυτό θα βοηθούσε στην εξοικονόμηση δαπάνης για τη μίσθωση κτηρίων (ή τα ανήκοντα στο Δημόσιο να αξιοποιηθούν αλλιώς), την ώρα που η Πολιτεία περικόπτει συνεχώς μισθούς και συντάξεις, ισχυριζόμενη ότι αδυνατεί να βρει τα περιβόητα «ισοδύναμα» μέτρα. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο από την κατάργηση των άγονων Ειρηνοδικείων προσδοκάται εξοικονόμηση ετήσιας δαπάνης ύψους  1.000.000 ευρώ. Ανεξάρτητα όμως το δημοσιονομικό όφελος μια τέτοια συγχώνευση θα  βοηθούσε στην καλύτερη αξιοποίηση των υπηρετούντων δικαστών και γραμματέων σε Δ/ρια με αξιόλογη ύλη. Ως γνωστόν τα μικρά δικαστήρια είναι δυσλειτουργικά, διότι λόγω της μειωμένης δικαστικής τους ύλης στελεχώνονται από λίγους δικαστές και γραμματείς, με αποτέλεσμα όταν κάποιος/α αποχωρεί εκτάκτως (λόγω παραιτήσεως, αδείας κυήσεως κλπ), να επιβαρύνονται ιδιαίτερα οι λοιποί συνάδελφοί του και να γίνεται προσπάθεια, όχι πάντα επιτυχής, να καλυφθούν τα κενά με αποσπάσεις, που και καθυστερούν να υλοποιηθούν και στοιχίζουν τόσο στο Δημόσιο όσο και στον αποσπώμενο δικαστή.  Ακόμη και ένα Δ/ριο με ελάχιστη δικαστική ύλη δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς ένα minimum αριθμό δικαστών και εισαγγελέων, λόγω των γνωστών κωλυμάτων που προβλέπει η εσωτερική νομοθεσία και η ΕΣΔΑ, των αιτήσεων εξαιρέσεως που προβάλλονται από τους διαδίκους, της συγκροτήσεως πολυμελών δικαστηρίων (πενταμελή Εφετεία) κλπ.  Επιπροσθέτως έχει πρακτικώς αποδειχθεί ότι η δημιουργία νέων δικαστηρίων αυξάνει το (ήδη αυξημένο) φαινόμενο της δικομανίας.

Δυστυχώς, παρά το σαρωτικό κύμα συγχωνεύσεων που εξαγγέλλεται στο Δημόσιο, τα δικαστήρια (πλην ίσως των Ειρηνοδικείων) φαίνεται ότι εξαιρούνται,  αφού, μεσούσης της πρωτοφανούς οικονομικής κρίσεως, αποφασίσθηκε η δημιουργία τεσσάρων νέων Εφετείων (Χαλκίδος, Αγρινίου, Χανίων, Λέσβου), τα περισσότερα μάλιστα σε απόσταση μιας ώρας από τα ήδη υπάρχοντα (π.χ. το νέο Εφετείο Αγρινίου σε σχέση με το Εφετείο Πατρών ή το Εφετείο Χαλκίδος σε σχέση με των Αθηνών), με αντίστοιχη δαπάνη μίσθωσης κτηρίων και  προμήθειας εξοπλισμού. Με εξαίρεση ίσως το Εφετείο Λέσβου (λόγω γεωγραφικής απομόνωσης), φρονώ ότι τα άλλα δεν έχουν κανένα λόγο ύπαρξης.  Εάν π.χ. η Πολιτεία θεωρεί δυσλειτουργική την ύπαρξη της έδρας του Εφετείου Κρήτης στα Χανιά, δεν έχει παρά να αποφασίσει τη μεταφορά της έδρας για το Ηράκλειο ή το Ρέθυμνο και όχι να δημιουργήσει δυο μικρά και προβληματικά Εφετεία, που κάθε άλλο παρά συμβάλλουν στην ομογενοποίηση της νομολογίας. Είναι ενδεικτικό ότι η Ελλάδα (των 10.000.000 κατοίκων), ενώ το 1995 διέθετε 12 Εφετεία, πλέον διαθέτει 19, αντί 24 της Γερμανίας (των 82.000.000 κατοίκων) και 5 της Ολλανδίας (των 16.000.000  κατοίκων), η οποία διαθέτει μόλις 19 Πρωτοδικεία, αντί 63 της Ελλάδας(!). Χωρίς να παραγνωρίζεται η ιδιαιτερότητα της χώρας μας ως κατ΄ εξοχήν νησιωτικής και ορεινής είναι εμφανές ότι ο αριθμός των Δ/ρίων είναι υπερβολικός. Το πρόβλημα επιτείνεται με τη δημιουργία μεταβατικών εδρών, όχι μόνο σε νησιωτικές ή δυσπρόσιτες περιοχές, αλλά και σε περιοχές που απέχουν μόλις 1 ώρα από την έδρα του Εφετείου (π.χ. η μεταβατική έδρα του Εφετείου Λαμίας στη Λειβαδιά), παραπέμποντας μάλλον σε εικόνες περιοδευόντων θιάσων, παρά σε δικαστήρια σύγχρονης ευρωπαϊκής χώρας.

Για το λόγο αυτό νομίζω ότι πρέπει: α) να ανασταλεί η λειτουργία  των  νέων Εφετείων, αν και αληθές είναι ότι θα δημιουργούσε αρνητική εντύπωση σε σχέση με την έννοια της συνέχειας που πρέπει να έχει ένα Κράτος, β) να απορροφηθεί τα Εφετείο Κερκύρας στο Ιωαννίνων, αφού με την κατασκευή της Εγνατίας Οδού η χερσαία διαδρομή έχει ελαχιστοποιηθεί χρονικά, γ) να συγχωνευθούν τα Εφετεία Ναύπλιου-Καλαμάτας σε νέο με έδρα την Τρίπολη (που βρίσκεται στο μέσον της Πελοποννήσου σε απόσταση περίπου μιας ώρας από τις λοιπές πρωτεύουσες νομών). Το κτηριακό πρόβλημα μπορεί να λυθεί σε εύλογο χρόνο, ιδίως με την απελευθέρωση χώρων κατά τη συγχώνευση άλλων δημοσίων υπηρεσιών. δ) Να μεταφερθεί το Εφετείο Λαμίας στη Θήβα ή στη Λειβαδιά και αυτό να καλύψει όλη την Ανατολική Στερεά Ελλάδα (Θήβα, Λειβαδιά, Λαμία, Ευρυτανία, ενδεχομένως και Χαλκίδα), ώστε και το πνεύμα της αποκέντρωσης να επιτευχθεί, αλλά και να μη λειτουργεί άλλο ένα μικρό, δυσλειτουργικό και δαπανηρό Εφετείο στη Χαλκίδα.  ε) Να καταργηθούν τα μικρά (μη νησιωτικά) Πρωτοδικεία, όπως Γυθείου, Κυπαρισσίας, Αμαλιάδος, Καλαβρύτων και  Λευκάδας, ε) να συγχωνευθούν τα Πρωτοδικεία Γιαννιτσών-Έδεσσας, Λιβαδειάς – Άμφισσας (άλλως Λειβαδιάς – Θήβας). Αυτές είναι συγχωνεύσεις "καποδιστριακού" και όχι "καλλικρατικού" πνεύματος, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μεγαλύτερες ακόμη συγχωνεύσεις (π.χ. Ξάνθης–Ροδόπης, Αλεξ/πολης – Ορεστιάδας, Λαμίας-Καρπενησίου, Αγρινίου – Μεσολογγίου). Εξυπακούεται ότι η Πολιτεία θα μπορούσε να επιλέξει, για λόγους τοπικής αποκέντρωσης ή για άλλους λόγους (π.χ. ύπαρξη καλύτερου κτηρίου), να μη δημιουργηθεί απαραίτητα η έδρα του νέου Πρωτοδικείου στη μεγαλύτερη πόλη του (τέως) Νομού. Η΄ η κατάργηση ενός Πρωτ/κειου (π.χ. Κυπαρισσίας), να εξισορροπηθεί εν μέρει με την μεταφορά εκεί του Διοικητικού Πρωτοδικείου ή (έστω) με τη διατήρηση του ως Μονομελούς Πρωτ/κειου, που πλέον διατηρεί το μεγαλύτερο μέρος της παλιάς αρμοδιότητας του Πολυμελούς.

Στα Ειρηνοδικεία οι συγχωνεύσεις μπορούν να είναι πραγματικά δραστικές. Σύμφωνα με το σχέδιο διατάγματος, που κατέθεσε στο ΣτΕ το Υπουργείο Δικαιοσύνης, ύστερα από μια διαδικασία  δύο και πλέον ετών, ο αριθμός των υπό κατάργηση/συγχώνευση Ειρηνοδικείων της Χώρας αγγίζει το 50% (http://dikastis.blogspot.gr/2012/09/50.html#more).

Συγχωνεύσεις θα μπορούσαν να γίνουν και στα Διοικητικά Δικαστήρια, αν και σαφώς σε μικρότερο βαθμό (π.χ. Διοικ. Πρωτοδικεία Αγρινίου και Μεσολογγίου ή Λάρισας – Τρικάλων). Στα Διοικητικά Δικαστήρια ευτυχώς δεν αντιστοιχεί πάντα η λογική «κάθε Νομός και ένα (ή δυο) δικαστήρια’, αν και τελευταία παρατηρείται τέτοια τάση αν και τελευταία παρατηρείται τέτοια τάση (π.χ. σχετικά πρόσφατα επαρχιακός Δικηγορικός Σύλλογος πραγματοποίησε αποχή διαρκείας, ζητώντας τη δημιουργία Διοικ. Πρωτοδικείου, αν και η έδρα του υπάρχοντος  δεν απέχει πλέον πάνω από 40΄).

Τέλος θα ήθελα να κάνω μια ειδική παρατήρηση για το Πρωτοδικείο Αθηνών. Πρόκειται για ένα πραγματικό υδροκέφαλο τέρας, με οργανικές θέσεις 428 δικαστών και 767 γραμματέων (κι επιμελητών). Προτάσεις για τη διάσπαση του Πρωτοδικείου Αθηνών υπάρχουν ήδη από τη δεκαετία του 1970, με πληθυσμό πολύ λιγότερο από τον σημερινό. Είναι προφανές ότι το Δικαστήριο αυτό είναι πρακτικώς αδύνατον να διοικηθεί αποτελεσματικά, ακόμη και υπό την ηγεσία αξίων προϊσταμένων (και τέτοιοι υπήρξαν πολλοί), όταν οι τελευταίοι μόνο περί το τέλος της θητείας τους γνωρίζουν το ποιόν του συνόλου των υπηρετούντων δικαστών και ευλόγως αγνοούν το αντίστοιχο των περισσοτέρων Γραμματέων. Πέραν τούτου η κτηριακή ανεπάρκεια της τέως Σχολής Ευελπίδων έχει οδηγήσει τη μετεγκατάσταση μεγάλου μέρους των υπηρεσιών στο κτήριο της οδού Δέγλερη (πίσω από το Εφετείο), δημιουργώντας δυσλειτουργικά προβλήματα σε δικαστές, γραμματείς και δικηγόρους, που ενίοτε φτάνουν στα όρια του τραγέλαφου (π.χ. το ποινικό δικαστήριο υποχρεωτικά αναβάλλει για κρείσσονας αποδείξεις, για να λάβει γνώση πολιτικής απόφασης που βρίσκεται στο αρχείο του Πρωτοδικείου, όταν για κάτι αντίστοιχο στο Πρωτοδικείο Πειραιώς αρκεί μια διακοπή μόλις 5’). Ιδανική  λύση θα ήταν η δημιουργία άλλων 2 Πρωτοδικείων, ένα στην Ανατολική και ένα στη Δυτική Αττική, όπως επανειλημμένως έχει προτείνει και η Ε.Δ.Ε. Μια τέτοια προοπτική όμως δεν φαντάζει εύκολα υλοποιήσιμη. Πρώτον, λογω της οικονομικής στενότητας που αντιμετωπίζει το ελληνικό κράτος. Δεύτερον –και κυριότερο-, λογω της έντονης αντιδράσεως του πολυπληθούς δικηγορικού σώματος, το οποίο, καλώς ή κακώς, προτιμά τη  διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης.  Μια «συμβιβαστική» και πρακτικώς άμεσα εφικτή λύση θα ήταν η διεύρυνση της κατά τόπον αρμοδιότητας του Πρωτοδικείου Πειραιώς, με την ένταξη όμορων Δήμων, όπως του Μοσχάτου, της Καλλιθέας, του Π. Φαλήρου και ενδεχομένως της Ν. Σμύρνης και του Αιγάλεω. Με τον τρόπο αυτό θα υπάρξει μεταφορά, μικρού αλλά όχι αμελητέου, μέρους της αρμοδιότητας του Πρωτοδικείου Αθηνών προς το αντίστοιχο του Πειραιά, αλλά και διευκόλυνση των κατοίκων των παραπάνω Δήμων, που σαφώς έχουν ευκολότερη πρόσβαση στον Πειραιά από το χώρο της τ. Σχολής Ευελπίδων. Η δικαστηριακή κατανομή των Δήμων της Αττικής με βάση κριτήρια άλλων εποχών (τ. Νομαρχία Πειραιώς) δεν φαίνεται να έχει νόημα, ιδίως μετά την κατάργηση των πρώην νομαρχιών, ενώ έξαλλου είναι σύνηθες το φαινόμενο μια περιοχή να υπάγεται δικαστηριακά σε Πρωτοδικείο διαφορετικού Νομού ή ακόμη και Περιφερείας.  Π.χ. οι Ερυθρές της Αττικής υπάγονται στο Πρωτ/κειο Θηβών, ενώ η Κοντοβάζαινα Αρκαδίας [περιφέρεια Πελοποννήσου] στο Πρωτ/κειο Πύργου [περιφέρεια Δυτ. Ελλάδος]) . Η κτηριακή επιβάρυνση του (ούτως ή άλλως παντελώς ακατάλληλου κτηριακώς) Πρωτοδικείου Πειραιώς που θα προκύψει ενδεχομένως μετά πάροδο 2-3 ετών (με την «ωρίμανση των σχετικών υποθέσεων) μπορεί να καλυφθεί εύκολα με τη μεταστέγαση του Εφετείου Πειραιώς, λύση που οικονομικά θα επιβαρύνει ελάχιστα το ελληνικό Δημόσιο και πάντως πολύ λιγότερο από την πρόσφατη (εν καιρώ «Μνημονίου» μάλιστα) ίδρυση τεσσάρων νέων Εφετείων.

Νομίζω ότι οι παραπάνω λύσεις και τη λειτουργία της Δικαιοσύνης θα καταστήσουν πιο εύρυθμη κι αποτελεσματική και το κράτος θα βοηθήσουν στο να μειώσει τις σχετικές δαπάνες, κάτι που πλέον είναι πρωτεύον και όχι τριτεύον, όπως ήταν κάποτε. Και ίσως αυτή πρέπει να είναι η δική μας αντιπρόταση στις συνεχείς μειώσεις αποδοχών που υφιστάμεθα υπό την προσχηματική ή μη επίκληση της άμεσης ανάγκης για εξοικονόμηση δαπανών.

Γεώργιος Μικρούδης

Πρόεδρος Πρωτοδικών Αθηνών