Η ΕΝΣΤΑΣΗ ΔΟΛΟΥ ΣΤΟ ΝΟΜΟ 3869/2010

Σύντομη ανάλυση των στοιχείων της ένστασης δόλου βάσει των με αριθμούς: 65/2017, 286/2017, 153/2017 αποφάσεων του Αρείου Πάγου και της δικαστηριακής πρακτικής.

Μείζονα σκέψη αποφάσεων Αρείου Πάγου: «…από τη διατύπωση της παρ. 1 εδάφ. α’ του άρθρου 1 του ν. 3869/2010 προκύπτει ότι το στοιχείο του δόλου αναφέρεται στην "περιέλευση" του οφειλέτη σε κατάσταση μόνιμης αδυναμίας πληρωμών. Επομένως, το στοιχείο του δόλου δύναται να συντρέχει τόσο κατά το χρόνο ανάληψης της οφειλής όσο και κατά το χρόνο μετά την ανάληψη της τελευταίας. Ο δόλος πρέπει να αντιμετωπίζεται κατά τον ίδιο τρόπο είτε είναι αρχικός είτε είναι μεταγενέστερος. Το κρίσιμο ζήτημα είναι το περιεχόμενο του δόλου και όχι ο χρόνος που αυτός εκδηλώθηκε. Στην περίπτωση της παρ. 1 του άρθρου 1 του ν. 3869/2010, ο οφειλέτης ενεργεί δολίως όταν με τις πράξεις ή παραλείψεις του επιδιώκει την αδυναμία των πληρωμών του ή προβλέπει ότι οδηγείται σε αδυναμία πληρωμών και δεν αλλάζει συμπεριφορά, αποδεχόμενος το αποτέλεσμα αυτό. Ειδικότερα, πρόκειται για τον οφειλέτη εκείνον ο οποίος καρπούται οφέλη από την υπερχρέωσή του με την απόκτηση κινητών ή ακινήτων, πλην όμως είτε γνώριζε κατά την ανάληψη των χρεών ότι είναι αμφίβολη η εξυπηρέτησή τους είτε από δική του υπαιτιότητα βρέθηκε μεταγενέστερα σε κατάσταση αδυναμίας πληρωμών. Συνεπώς, η εξαιτίας του δόλου μόνιμη αδυναμία του οφειλέτη δεν είναι αναγκαίο να εμφανιστεί μετά την ανάληψη του χρέους αλλά μπορεί να υπάρχει και κατά την ανάληψη αυτού, όταν δηλαδή ο οφειλέτης ήδη από την αρχή, αναλαμβάνοντας το χρέος, γνωρίζει ότι με βάση τα εισοδήματά του και τις εν γένει ανάγκες του δεν μπορεί να το εξυπηρετήσει. Περίπτωση ενδεχόμενου δόλου συντρέχει και όταν ο οφειλέτης συμφωνεί με ικανό αριθμό πιστωτικών ιδρυμάτων την απόλαυση μεγάλου αριθμού τραπεζικών προϊόντων, προβλέποντας ως ενδεχόμενο ότι ο υπερδανεισμός του με βάση τις υφιστάμενες ή ευλόγως αναμενόμενες μελλοντικές οικονομικές του δυνατότητες, σε συνδυασμό με το ύψος των οφειλών του, θα τον οδηγήσει σε κατάσταση αδυναμίας πληρωμών και όμως αποδέχεται το αποτέλεσμα αυτό. Αξίωση πρόσθετων στοιχείων για τη συγκρότηση του δόλου στο πρόσωπο του οφειλέτη κατά την ανάληψη του χρέους, όπως είναι η εξαπάτηση των υπαλλήλων του πιστωτικού ιδρύματος ή η παράλειψη του πιστωτικού ιδρύματος να προβεί στις αναγκαίες έρευνες της πιστοληπτικής ικανότητας του δανειολήπτη, δεν ανταποκρίνεται στο πνεύμα του νόμου. Ο δόλος του οφειλέτη στη μόνιμη αδυναμία πληρωμής ληξιπρόθεσμων χρηματικών χρεών του περιορίζεται στην πρόθεσή του και μόνο, δηλαδή σε ένα υποκειμενικό στοιχείο, χωρίς να είναι ανάγκη προσθήκης και άλλων αντικειμενικών στοιχείων όπως είναι η εξαπάτηση των υπαλλήλων του πιστωτικού ιδρύματος και η παράλειψη, από την πλευρά των τελευταίων, να ενεργήσουν την αναγκαία έρευνα, πριν χορηγήσουν την πίστωση, της πιστοληπτικής ικανότητας του δανειολήπτη, πράγμα το οποίο, άλλωστε, δεν ανταποκρίνεται στο πνεύμα του νόμου…»

Ι) Ενδείξεις δόλιας περιέλευσης σε αδυναμία πληρωμής:

Ø  Εισοδήματα του αιτούντος κατά το χρόνο ανάληψης των δανείων: εφόσον επαρκούσαν για την κάλυψη των βιοτικών του αναγκών και την εξυπηρέτηση των μηνιαίων του δόσεων δεν υπάρχει δόλος αλλά μπορεί να χαρακτηριστεί ως βαριά αμέλεια. Αν δεν επαρκούσαν είναι σαφέστατη ένδειξη δόλου-δεν απαιτείται πλέον ο οφειλέτης να είχε εξαπατήσει τα πιστωτικά ιδρύματα, όπως υποστήριζε παλαιότερα μερίδα της νομολογίας και θεωρίας-(ο Αθανάσιος Κρητικός-βλ. βιβλίο του, Εκδόσεις Σάκκουλα 2016, σελ. 51 επ., υποστήριζε την παρούσα άποψη της νομολογίας). Προβλήματα: 1) δεν προσκομίζονται τα εκκαθαριστικά από το χρόνο ανάληψης των δανείων-μπορούν να ζητηθούν είτε από τις πιστώτριες ως αίτημα επίδειξης εγγράφων (άρθρο 451 ΚΠολΔ), είτε από το Δικαστήριο στα πλαίσια του ανακριτικού συστήματος (άρθρο 744 ΚΠολΔ), 2) δεν αναφέρονται οι συνολικές μηνιαίες δόσεις του οφειλέτη: θα πρέπει να ζητείται από τον οφειλέτη ή τους πιστωτές να τις προσδιορίσουν- μπορούν να συναχθούν από το 10 % της τελευταίας ενήμερης δόσης-ΠΡΟΣΟΧΗ: κάποιες φορές οι δόσεις είναι τριμηνιαίες ή εξαμηνιαίες οπότε το 10 % της τελευταίας ενήμερης δόσης αναφέρεται σε αυτές και είναι μεγάλο ποσό.

Ø  Μεγάλος αριθμός δανείων: Παίζει ρόλο ο αριθμός πιστωτικών ιδρυμάτων προς τα οποία οφείλει, το συνολικό ποσό δανείων και το είδος δανείων (στεγαστικά ή καταναλωτικά-πιστωτικές κάρτες). Π.χ. εάν ο οφειλέτης έχει πολλά δάνεια προς πολλά πιστωτικά ιδρύματα και κυρίως καταναλωτικά-πιστωτικές κάρτες είναι ένδειξη ύπαρξης ενδεχόμενου δόλου. Παίζει σημαντικό ρόλο και ο χρόνος ανάληψης των δανείων: Π.χ. εάν ο οφειλέτης ανέλαβε  δάνεια αφότου είχαν μειωθεί τα εισοδήματά του είναι σημαντική ένδειξη δόλου. Το ίδιο συμβαίνει εάν ο οφειλέτης ανέλαβε δάνεια λίγο καιρό πριν από την κατάθεση της αίτησης. Πρόβλημα: πολλές φορές από την αναλυτική κατάσταση χρεών φαίνεται ότι ο οφειλέτης ανέλαβε δάνεια σε πρόσφατο χρόνο πριν από την κατάθεση της αίτησης, αλλά τα δάνεια αυτά ενδέχεται να είναι «δάνεια ρύθμισης», δηλαδή για αποπληρωμή παλαιότερων χρεών και όχι νέα δάνεια Ο ανακυκλούμενος δανεισμός κατά την άποψη του γράφοντος είναι ένδειξη δόλου, καθώς ο οφειλέτης δανείζεται για να εξοφλήσει παλαιότερα δάνεια, τα οποία προφανώς δεν μπορεί ήδη να εξυπηρετήσει. Εάν όμως έλαβε «δάνεια ρύθμισης» και συγκέντρωσε τις οφειλές του σε ένα, το οποίο εξυπηρετούσε για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά τη λήψη του δεν κρίνεται ως ενδεχόμενος δόλος. Η αιτία της λήψης των δανείων είναι επίσης σημαντική. Συνήθως γίνεται επίκληση λόγων υγείας, αντιμετώπιση σπουδών των παιδιών, έκτακτων εξόδων κλπ. Θα πρέπει να αποδεικνύονται με την προσκόμιση σχετικών εγγράφων. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να διαπιστωθεί εάν ο οφειλέτης μπορούσε κατά τη λήψη των δανείων και για ικανό χρονικό διάστημα μετά από αυτή να εξυπηρετεί όλες τις μηνιαίες δόσεις του, καθώς διαφορετικά καταφάσκεται ο ενδεχόμενος δόλος του.

Ø  Μεταβίβαση περιουσιακών στοιχείων πριν από την κατάθεση της αίτησης.

ΙΙ) Διερεύνηση της ύπαρξης δόλου από τους δικηγόρους των πιστωτών και από το Δικαστήριο:

Ø  Αίτημα επίδειξης εγγράφων από τους πιστωτές για τα εκκαθαριστικά των ετών ανάληψης των δανείων, ή υπόδειξη για προσκομιδή τους ακόμα και μετά τη δικάσιμο από το Δικαστήριο στα πλαίσια του ανακριτικού συστήματος. Παρατηρούμε τα καθαρά δηλωθέντα εισοδήματα του οφειλέτη, αλλά και τα αυτοτελή φορολογούμενα. Ζητήματα: 1) αδήλωτα εισοδήματα κατά το χρόνο ανάληψης των δανείων- πρέπει να δηλωθούν από τον οφειλέτη, σε απάντηση της ένστασης δόλου του πιστωτή και να αναφερθούν στο πόσο ανέρχονταν κατά μήνα και από ποιές δραστηριότητες, 2) Συνδρομή του οφειλέτη στην αποπληρωμή των δανείων του από συγγενικά πρόσωπα (γονείς, σύζυγο). Θα πρέπει να δηλωθεί σε τι ποσό ανέρχονταν κατά μήνα και εάν σταμάτησε στο παρόν, ώστε να κριθεί εάν ο οφειλέτης προέβλεψε ότι αυτή θα συνεχιστεί ή όχι. Περιπτωσιολογία από υποθέσεις: 1) οφειλέτρια η οποία επικαλείται ότι τη δόση για το στεγαστικό την κατέβαλε με τη βοήθεια των υπερήλικων γονέων της από την ανάληψη μέχρι που αυτοί πέθαναν: κρίθηκε ως ενδεχόμενος δόλος, καθώς προέβλεψε ότι οι γονείς της κάποια στιγμή δεν θα μπορούσαν να συμβάλουν και το αποδέχτηκε, 2) οφειλέτης ο οποίος είχε αναλάβει δάνεια, τα οποία δήλωσε ότι εξυπηρετούσε επί έτη με τη συνδρομή των παιδιών του, αλλά αργότερα τα παιδιά του μεγάλωσαν και έφυγαν από το σπίτι-κρίθηκε ως έλλειψη ενδεχόμενου δόλου. Απρόοπτη αύξηση των βιοτικών αναγκών του οφειλέτη λόγω μεταβολής της προσωπικής του κατάστασης: π.χ. γέννηση παιδιών-κρίνεται συνήθως ως έλλειψη δόλου. Απρόοπτη μεταβολή του εισοδήματος του οφειλέτη: θα πρέπει να αποδεικνύεται με την προσκόμιση των εκκαθαριστικών από την ανάληψη των δανείων μέχρι την εκδίκαση της υπόθεσης. Ζητήματα: 1) αδήλωτη εργασία και αδήλωτα εισοδήματα-πολύ δύσκολο να εντοπιστεί και να αποδειχθεί από τις τράπεζες-κυρίως ελεύθεροι επαγγελματίες, αγρότες, κτηνοτρόφοι κλπ, 2) εισοδήματα αγροτών: στο παρελθόν λάμβαναν επιδοτήσεις, οι οποίες δεν δηλώνονταν στο Ε1 και στα εκκαθαριστικά τους- θα πρέπει να ερωτηθούν σχετικά και να τις προσδιορίσουν, 3) Εγγυητές: θα πρέπει να ερευνηθεί για ποιο λόγο παρείχαν την εγγύηση, εάν πίστευαν ότι ο πρωτοφειλέτης θα αποπληρώνει και μπορούσε να αποπληρώνει, εάν είχαν όφελος από τα δάνεια του πρωτοφειλέτη, 4) Αποδοχή κληρονομιάς: επικαλούνται συνήθως συναισθηματικούς λόγους για τους οποίους δεν προέβησαν σε αποποίηση ή άγνοια των συνεπειών της σιωπηρής αποδοχής: συνήθως απορρίπτεται ως ισχυρισμός καθώς αποτελεί περίπτωση επιγενόμενου της λήψης των δανείων ενδεχόμενου δόλου.

Δημήτριος Δημητριάδης

Ειρηνοδίκης Γ’ Τάξης