Μερικές σκέψεις σχετικά με το άρθρο για τη συνεπιμέλεια

Ο κοινωνιολογικός όρος «συνεπιμέλεια» είναι συνώνυμος του νομικού όρου «γονικές ευθύνες»[1] που είναι κοινές στους δύο γονείς και αδιάσπαστες

Ο νομικός όρος συναντάται σε όλους τους, ανώτερης τυπικής ισχύος, μεταγενέστερους και ειδικότερους νόμους, κυρωτικούς διεθνών συνθηκών, που ισχύουν στην Ελλάδα.[2].

Το τυπικό του γάμου, τη συγγένεια, την αναδοχή κα ρυθμίζονται από το οικογενειακό δίκαιο του αστικού κώδικα. Όμως την ανατροφή του παιδιού τη ρυθμίζει το δίκαιο δικαιωμάτων

του παιδιού και του ανθρώπου.

Η έντονη ανησυχία που διέπει το άρθρο οφείλεται αποκλειστικά στην αποσύνδεση της ελληνικής νομικής σκέψης από τις κοσμοϊστορικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί στη παγκόσμια κοινότητα.[3] Και δεν αναφέρομαι μόνο στη κύρωση διεθνών συμβάσεων.

Το περιεχόμενο του όρου «συμφέρον του παιδιού» και «κοινές γονικές ευθύνες» έχει ερμηνευθεί αυθεντικά και έχει προσδιοριστεί από τα όργανα των διεθνών οργανισμών (ΟΗΕ, Συμβούλιο της Ευρώπης, Ε.Ε.). Ενδεικτικά το  από 4 Δεκεμβρίου 2019 πόρισμα του Συνηγόρου του  Πολίτη[4].

Ο κανόνας είναι απλός : το συμφέρον του παιδιού είναι να το μεγαλώνουν και οι δύο γονείς του και ότι κάθε δικαστική απόφαση πρέπει να εκδίδεται εμπεριστατωμένα (case by case) για κάθε παιδί (individual child). Συνέπεια αυτού είναι ότι οι γονικές ευθύνες παραμένουν κοινές και αδιάσπαστες.

Αρκετά όμως με του νομικούς όρους. Για το ορισμένο της περαιτέρω ανάπτυξης θα αναπτυχτεί εδώ το πώς θα λειτουργήσει η συνεπιμέλεια όταν εισαχθεί[5].

·                     Στη διάσταση, τη λήξη της συμβίωσης και το διαζύγιο οι γονικές ευθύνες θα παραμένουν κοινές και στους δύο γονείς.

·                     Προκαταβολικά οι γονείς θα καλούνται να συμπληρώσουν το «σχέδιο ανατροφής παιδιού – Parenting Plan» που σε ερωτηματολόγιο το χορηγεί η Πολιτεία. Αυτό θα ρυθμίζει κάθε σχετικό με την ανατροφή του παιδιού ζήτημα : σε ποια πόλη θα μένει, σε ποιο σχολείο θα πάει, ποια εξωσχολικά και σπορ, άλλες συμφωνίες για την ανατροφή του, αρχές της ανατροφής,  την σχέση με τα μέλη της ευρείας οικογένειας, το μερίδιο χρόνου με κάθε γονέα, τη συμμετοχή κάθε γονέα στις δαπάνες ανατροφής του παιδιού και πολλά άλλα. Όπου δεν συμφωνούν οι γονείς, ο δικαστής αποφασίζει εκεί όπου διαφωνούν.

·                      Καταργούνται όλες οι διατάξεις για τα παιδιά εκτός γάμου [6] και αναλογικά εφαρμόζονται ότι για τα παιδιά εντός γάμου.

·                     Τόπος κατοικίας του παιδιού διατηρείται ο τόπος της τελευταίας κοινής κατοικίας των γονέων και αυτός αλλάζει είτε με συμφωνία των γονέων είτε με δικαστική απόφαση.

·                     Όταν εκδίδεται δικαστική απόφαση, διατάσσεται ίσος χρόνος διαμονής του παιδιού - περιλαμβανομένων των διανυκτερεύσεων – στο σπίτι του καθένα από τους γονείς στον τόπο κατοικίας του παιδιού (εναλλασσόμενη κατοικία). Αυτό δεν τίθεται χάριν της ισότητας των γονέων αλλά προκειμένου ν’ αναγκαστούν οι γονείς να συμφωνήσουν. Οι γονείς ξέρουν τις ανάγκες του παιδιού τους και οι γονείς ελεύθερα μπορούν να συμφωνήσου σε κάτι άλλο από το 50 -50.

·                     Οι διαφορές θα ρυθμίζονται με τη λεγόμενη «φιλική δικαιοσύνη» κατά την οποία ο δικαστής ως πρωταρχικό μέλημα θα έχει το πώς το παιδί θα διατηρεί εξίσου οικογενειακές σχέσεις και με τους δύο γονείς του. Δηλαδή  το πώς δεν θα υπάρχει νικητής και ηττημένος διάδικος, δεν θα υπάρχει αντιδικία και οι υποθέσεις θα επιλύονται με μεσολάβηση άλλως με την εφαρμογή του 50 – 50.

·                     Η νέες ρυθμίσεις θα καταλαμβάνουν όλα τα παιδιά της χώρας.

Όλ’ αυτά όπως προαναφέρθηκε συνιστούν νομική υποχρέωση της χώρας, σε εφαρμογή των διεθνών συνθηκών αυθεντικά ερμηνευομένων. Ορα εκτενέστερη θεμελίωση στα άρθρα που προαναφέρθηκαν.

Όλ’ αυτά σε άλλες χώρες είναι η καθημερινή πραγματικότητα. Όπου εφαρμόστηκε το νέο μοντέλο οι υποθέσεις δεν φθάνουνε στο ακροατήριο αλλά κλείνουν με μεσολάβηση. Αντίθετα, όπου διατηρήθηκε η αποκλειστική επιμέλεια η μεσολάβηση είναι ανεφάρμοστη.

Κυρίως όμως γνωρίζουμε από επιστημονικές μελέτες που προέρχονται από κρατικές αρχές σε άλλες χώρες ότι εκεί όπου λειτουργεί η εναλλασσόμενη κατοικία οι δείκτες ευημερίας που εμφανίζουν τα παιδιά της εναλλασσόμενης κατοικίας είναι ανάλογοι με αυτά που εμφάνιζαν τα παιδιά που ζούσαν στο ίδιο σπίτι με τους δύο γονείς.

Το αντίθετο συμβαίνει με τα παιδιά που ζούσαν σε αποκλειστική επιμέλεια που εμφανίζουν τα συμπτώματα των « παιδιών του διαζυγίου». Έτσι απεδείχθη ότι είναι η αποκλειστική επιμέλεια και όχι το διαζύγιο των γονέων υπεύθυνο για την κακή ανατροφή των παιδιών.

Πράγματι, σκοπός δεν είναι η αλλαγή στο νόμο αλλά η έντονη δημοκρατική ανάγκη να επαναφέρει ο νομοθέτης στη τάξη τον δικαστή.

Η ελληνική νομολογία από τον θετικό κανόνα δικαίου «δύο γονείς για το παιδί», χάριν της απόδρασης από το πρόβλημα, διέπλασε ένα νέο δικό της κανόνα : ο δικαστής στερεότυπα, κατά τεκμήριο, αφαιρεί την μέχρι τότε κοινή επιμέλεια από τον ένα γονέα. [7] Και αυτό όταν εκ του νόμου αφαίρεση γονικής μέριμνας / επιμέλειας μπορεί να διαταχθεί μόνο λόγω κακής άσκησης κατά το 1532 ΑΚ.

Η θεωρία της βιοκοινωνικής υπεροχής της μητέρας, της σύγκρουσης των γονέων, της προσαρμογής του παιδιού ή της προσκόλλησης, του σταθερού περιβάλλοντος κα επιστρατεύονται για να δικαιολογήσουν το νομολογιακό αυτό έθιμο.

Και όμως, το παιδί δεν είναι η προέκταση ενός των γονέων, αλλά έχει τα δικά του δικαιώματα, τη δική του ζωή, το δικό του τόπο κατοικίας, το δικό του πρόγραμμα. Και οι δύο γονείς είναι νομικά ίσοι και ικανοί για την ανατροφή του παιδιού τους. Η συνεπιμέλεια λειτουργεί και με σύγκρουση των γονέων [8] και μάλιστα κατευνάζει τη σύγκρουση. Δεν υπάρχει υγιής προσκόλληση με ένα πρόσωπο, οι προσκολλήσεις είναι πολυπρόσωπες. Σταθερό περιβάλλον δεν είναι οι τοίχοι ενός σπιτιού αλλά οι άνθρωποι, δηλαδή και δύο γονείς.

Όλ’ αυτά τα έχει επιλύσει η επιστήμη διεθνώς και τις ανακαλύψεις της επιστήμης τις έχουν υιοθετήσει οι διεθνείς οργανισμοί και η καθημερινή πράξη σε άλλες χώρες.

Μπροστά στο φόβο του καινούργιου καλούμε το κ. Πλαγάκο να συμμεριστεί την ιστορική ευκαιρία που παρουσιάζεται στον ελληνικό λαό. Ας φανταστούμε για μια στιγμή την ευτυχή για όλους εξέλιξη  :

Δεν θα φθάνουν υποθέσεις στα ακροατήρια αφού κανείς από του γονείς  δεν έχει τίποτε να κερδίσει και τίποτε να χάσει. Οι γονείς μετατρέπονται σε συνεργάτες για την ανατροφή του παιδιού. Βελτιώνεται η ψυχική υγεία του παιδιού και των γονέων. Αυξάνονται οι γεννήσεις και η ευημερία του πληθυσμού. Ο δικαστής επιτελεί το έργο που του ετάχθη, την «ρύθμιση» της άσκησης της γονικής μέριμνας.  Δεν θα εκδίδονται στερεότυπες αποφάσεις. Οι δικαστικές αποφάσεις θα εκδίδονται case by case και για κάθε individual child. Δεν θ’ αφαιρείται κάποιος  γονιός από τη ζωή του παιδιού. Και κυρίως ο δικαστής θα είναι περήφανος γι αυτό που κάνει, θα είναι ο προστάτης του παιδιού και ο προστάτης του αδυνάμου. Και φυσικά δεν θα ξαναδιηγηθεί κανείς αυτά που σκιαγραφεί στο άρθρο ότι συμβαίνουν στο ακροατήριο των οικογενειακών υποθέσεων.

Οι κρατικές πολιτικές δεν υπαγορεύονται από τις εξαιρέσεις αλλά από τον κανόνα.

Παρατηρούμε ότι η κεντρική ιδέα γύρω από την οποία περιστρέφονται όλες οι επιφυλάξεις του κ. Πλαγάκου είναι ότι αφού δεν «τα βρίσκανε» οι γονείς πριν το διαζύγιο, δεν πρόκειται να τα βρουν στο μέλλον και για το λόγο αυτό δεν είναι εφικτή η συνεπιμέλεια.

Πρόκειται για μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία που δεν αντέχει σε λογική ανάλυση. Δεν τα βρίσκουν οι γονείς και πριν και μετά όσο υπάρχει αποκλειστική επιμέλεια και - θέλουν δεν θέλουν - θα τα βρίσκουν αν υπάρχει συνεπιμέλεια,.

Ο φόβος της διαρκούς αντιδικίας είναι ανυπόστατος γιατί το parenting plan θα εμποδίζει τη διαφωνία. Με την ίδια διαδικασία θα γίνεται και κάθε αναγκαία μεταρρύθμιση του.

Τη αντιδικία την επιβάλλει ο δικαστής και το νομολογιακό έθιμο που θέλει νικητή και νικημένο. Ο ένας γονιός πάει στο ακροατήριο για να τα πάρει όλα και ο άλλος πάει για να πέσει ηρωϊκά μαχόμενος με τις εντάσεις που περιγράφονται στο άρθρο.

Για τους γονείς που συμφωνούν δεν χρειάζεται να συζητάμε αφού μπορούν σήμερα να πάνε στο συμβολαιογράφο και να υπογράψουν ότι επιθυμούν.

Το ζήτημα μας είναι οι γονείς που δεν συμφωνούν και δεν πρόκειται να συμφωνήσουν παρά μόνο εάν ο ένας «προδώσει» τα παιδιά του και παραχωρήσει στον άλλο την αποκλειστική επιμέλεια, τη διατροφή και δεχθεί την επικοινωνία του φυλακισμένου (ένα βράδυ κάθε 15 μέρες).

Για τους γονείς που δεν συμφωνούν πρέπει να οριστεί ως υποχρεωτική για το δικαστή η συνεπιμέλεια. Βέβαια, οι γονείς (π.χ. ο αδιάφορος, ο ανίκανος, ο ναυτικός, η αεροσυνοδός…)  μπορούν ελεύθερα να συμφωνήσουν κάτι άλλο.

Το συμφέρον του παιδιού και το συμφέρον των γονέων δεν έρχονται σε αντίθεση. Το συμφέρον και των τριών πλευρών είναι να μεγαλώνει το παιδί και με τους δύο γονείς του είτε αυτοί ζουν μαζί είτε όχι, είτε είναι παντρεμένοι είτε όχι.

Σε αντίθεση με το συμφέρον όλων των μελών της οικογένειας έρχεται το συμφέρον του δικαστή. Αυτού που θέλει την έκδοση στερεοτύπων (copy paste) αποφάσεων, χωρίς εμβάθυνση στο πρόβλημα και χωρίς ενασχόληση για το συγκεκριμένο παιδί. Και επιπλέον, χωρίς τη βοήθεια ειδικών επιστημόνων.

Και μόνο με το που γράφονται τα αγωνιώδη λόγια του άρθρου αναδύεται το μεγάλο έλλειμμα στην ενημέρωση για τις μεγάλες παγκόσμιες επιστημονικές ανακαλύψεις και  τις κοινωνικές αλλαγές.

Και όμως, το νέο μοντέλο θα εξασφαλίσει υγεία, δημοκρατία, ευημερία, κύρος για τη δικαιοσύνη και πρωτίστως ελάχιστο κόπο για το δικαστή. Θα εισαχθεί ένα νέο στερεότυπο σύμφωνα με το οποίο ο δικαστής θα κάνει copy paste στις κοινές απόψεις των γονέων και θα επεμβαίνει μόνο όπου χρειάζεται για να ρυθμίσει.

Υποστηρικτικά για το νέο μοντέλο γίνεται χρήση δοκιμασμένων τεχνικών που φθάνουν μέχρι applications στα κινητά τηλέφωνα που λειτουργούν ακόμα και σε γειτονικές ευρωπαϊκές χώρες.

Επί σειρά ετών προσπαθούμε να ευαισθητοποιήσουμε το δικαστικό σώμα για όλ’ αυτά και δεν καταφέραμε να μας ακούσει.

Προσκαλούμε σήμερα σε δημόσιο επιστημονικό διάλογο

Για το σύλλογο Συνεπιμέλεια,

Ιωάννης Παπαρρηγόπουλος, Δικηγόρος ΔΣΑ,

μέλος ΔΣ International Counsel on Shared Parenting

---

[1] https://www.synepimelia.gr/?p=1160

[2] Ανάλυση με αναφορά στις πηγές στο άρθρο μου «Από το συνφέρον του δικαστού ξανά προς το συμφέρον του παιδιού» σε εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, Εφαρμογές Αστικού Δικαίου και Πολτικής δικονομίας, υπό δημοσίευση.

[3] Η «επιμέλεια» απονέμετο από το δικαστήριο πριν το 1983 στη μητέρα αφού μόνο ο πατέρας είχε την πατρική εξουσία

[4] https://www.synepimelia.gr/?p=4472

[5] Έχει ήδη κατατεθεί πρόταση νόμο στη Βουλή  https://www.synepimelia.gr/?p=3018

[6] https://www.synepimelia.gr/?p=3552

[7] Για τα παιδιά εκτός γάμου, η εφαρμογή της παράνομης διάταξης του 1515 ΑΚ σχολιάζεται στο άρθρο https://www.synepimelia.gr/?p=3552  ενώ επι του θέματος  αναμένεται η έκδοση απόφασης του ΕΔΔΑ επί προσφυγής που έγινε  παραδεκτή και εκκρεμεί.

[8] Επι παραδείγματι μπορεί να διαταχθεί οι γονείς ν’ ανταλλάσσουν emails όταν εφαρμόζουν το parenting plan.