Η «επιτέλεση» του ρόλου ενός μνημείου και η σημασία της

Η έννοια της πολιτιστικής κληρονομιάς καλύπτει όλες τις εκδηλώσεις και τα μηνύματα της πνευματικής δραστηριότητας του ανθρώπου στο περιβάλλον του, μηνύματα που περνούν από γενιά σε γενιά μέσω της μάθησης, της πνευματικής αναζήτησης και των ιδεών. Η ύπαρξη ενός μνημείου καταδεικνύει την άμεση σύνδεση του υλικού πολιτισμού με την πολιτισμική ταυτότητα μιας κοινότητας. Πολλές φορές

η καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς χρησιμοποιείται για να νομιμοποιήσει εθνικές, κοινωνικές και πολιτικές φιλοδοξίες μιας εθνικής κοινότητας. Η σκόπιμη αλλοτρίωση των πολιτιστικών μνημείων και η καταστροφή έργων τέχνης και εκτός περιόδων ένοπλων συγκρούσεων, ιδιαίτερα από ομάδα που καθορίζει την  εθνοτική άποψη, χρησιμεύει για να συσκοτίσει τη φύση της ίδιας της πολιτιστικής κληρονομιάς και να επιτελέσει ρόλο της στην κατασκευή της ταυτότητας. Συνεπώς, αντί να χρησιμοποιηθεί η πολιτιστική κληρονομιά ως μια πολυεθνική ταυτότητα και ένα μέτρο σταθερότητας για την πολυεθνική κοινωνία,  η αλλοτρίωσή της αποτελεί εξέχουσα  πολιτικής σημασίας στρατηγική.

 Ο πρώτος ναός της Αγίας Σοφίας θεμελιώνεται από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο το 330 μ.Χ. και πυρπολείται κατά την εποχή του Αρκαδίου, το 404 ενώ θα κτισθεί εκ νέου από τον Θεοδόσιο Β'. Ο ναός όμως θα πυρποληθεί και πάλι το 532, κατά τη Στάση του Νίκα για να δρομολογηθεί εκ νέου η ανέγερσή της από τον Αυτοκράτορα Ιουστινιανό τον Α' το 532 με αρχιτέκτονες τους Ανθέμιο και Ισίδωρο. Οι τελευταίοι εκπόνησαν ένα πρωτότυπο και μεγαλεπήβολο αρχιτεκτονικό σχέδιο, που οδήγησε στην κατασκευή ενός ναού, που υπήρξε το σημαντικότερο επίτευγμα όχι μόνο της Ιουστινιάνειας, αλλά και της βυζαντινής ναοδομίας. Στον βυζαντινό κόσμο του 5^ο και 6^ο αιώνα, ήταν μια περίοδος αλλαγών και μετάβασης. Ο ναός της Αγιάς Σοφιάς αποτελώντας κορυφαία εκδήλωση της πολιτιστικής κληρονομιάς της χριστιανοσύνης αλλά και της ιστορίας του Βυζαντίου επιτελεί το ρόλο του διαμεσολαβητή μεταξύ του δομημένου περιβάλλοντος και του τοπίου με την άυλη πολιτιστική κληρονομιά, την θρησκευτική πνευματική συνέχεια της χριστιανής κοινότητας.

Καθώς η κληρονομιά του παρελθόντος είναι παντού γύρω μας, καθετί που έρχεται σε μας από το παρελθόν είναι μέρος της ιστορικής κληρονομιάς όχι μόνο σε εθνικό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο  παγκόσμιας κοινότητας. Η Αγιά Σοφιά ως σύμβολο  και χώρος πολιτιστικής κληρονομιάς εκπέμπει μια πολλαπλότητα φωνών που δύναται να ακουστεί μέσα από την αποκαλυπτική δράση διαφορετικών παραστάσεων και να γίνει χώρος όπου μπορεί να λάβει χώρα ένας διηνεκής διάλογος μεταξύ των εκπροσώπων άλλων θρησκειών. Μπορεί να αφυπνίσει, εμπνεύσει και να αποτελέσει εφαλτήριο ως φορέας του νοήματος και της επικοινωνίας της πολιτιστικής κληρονομιάς.   Είναι πλέον κατανοητό ότι ο ναός της Αγιάς Σοφιάς δεν αποτελεί μόνο αντικείμενο διδασκαλίας και διάδοσης ιδεών, αλλά διαμέσου των ιδεών της χριστιανοσύνης που εκφράζει, διευκολύνει την επικοινωνία, τη συζήτηση, την ανταλλαγή απόψεων και την αλληλεπίδραση. Η απόδοση του όρου «τζαμί» στο παγκόσμιο αυτό σύμβολο πολιτισμού το φορτίζει ιδεολογικά, το ιδεολογικοποιεί.  Η μετατροπή του παγκόσμιου συμβόλου πολιτιστικής κληρονομιάς σε μουσουλμανικό χώρο λατρείας εντάσσεται στις προσπάθειες της σημερινής τουρκικής κυβέρνησης να συσπειρώσει  τον πληθυσμό του υπό την σκεπή μιας ενιαίας εθνικής θρησκευτικής ταυτότητας που περνάει, μέσα από την «παράδοση». Η αλλαγή της λειτουργίας της Αγιάς Σοφιάς έρχεται να επανασηματοδοτήσει ένα σύμβολο αποσκοπώντας στην πολιτική εκμετάλλευση της θρησκευτικής ταυτότητας του τουρκικού έθνους,  στοχεύει μέσω του νέου επιτελικού ρόλου να προωθήσει την ιδέα της μουσουλμανικής τουρκικής ταυτότητας ζητούμενο όχι μόνο της πολιτικής ελίτ του κράτους αλλά προφανώς και της πνευματικής ελίτ της Τουρκίας. Η συγκεκριμένη πολιτική επιλογή με τον ισχυρό συμβολισμό της για την χριστιανική Ευρώπη, επιζητεί την ενίσχυση των εκπροσώπων της εξουσίας του τουρκικού καθεστώτος και την κατασκευή μιας νέας πολιτικής πραγματικότητας.  

 Ελευθερία Κώνστα

Εφέτης