• Κάθε πολίτης της ΕΕ παράγει κατά μέσο όρο μισό τόνο απόβλητα τον χρόνο
  • Η πρόοδος ως προς την κυκλικότητα διαφέρει πολύ από χώρα σε χώρα
  • Το ΕΕΣ θεωρεί ότι η αντιμετώπιση των προκλήσεων στην αγορά της ανακύκλωσης θα εξασφάλιζε καλύτερες προοπτικές για την οικονομική βιωσιμότητά της
 

Πρόβλημα αποτελεί για πολλές χώρες της ΕΕ η επίτευξη των τιμών-στόχου όσον αφορά την επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση των αστικών αποβλήτων. Όχι μόνο αυτό, αλλά εξακολουθούν να καταφεύγουν σε υπερβολικό βαθμό στην υγειονομική ταφή, λόγω οικονομικών περιορισμών και αδυναμιών στα εθνικά σχέδια διαχείρισης αποβλήτων. Σε αυτό το συμπέρασμα καταλήγει σχετική έκθεση που δημοσίευσε σήμερα το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ). Το κλιμάκιο ελέγχου διαπίστωσε ότι η αγορά της ανακύκλωσης, ως έχει σήμερα, αντιμετωπίζει προβλήματα, η χωριστή συλλογή εξακολουθεί σε ορισμένες περιπτώσεις να είναι πολύ περιορισμένη και τα τέλη για τη διάθεση των αποβλήτων με τα οποία επιβαρύνονται οι πολίτες δεν καλύπτουν κατ’ ανάγκη όλα τα σχετικά έξοδα διαχείρισης.

«Η κυκλικότητα είναι κλειδί για την επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης της ΕΕ. Για τον σκοπό αυτό, η ΕΕ πρέπει να δημιουργήσει τις συνθήκες εκείνες που είναι απαραίτητες για μια βιώσιμη βιομηχανία της ανακύκλωσης», δήλωσε ο Stef Blok, Μέλος του ΕΕΣ και αρμόδιος για τον έλεγχο. «Στη διαδικασία αυτή, καθοριστικός είναι ο ρόλος των πολιτών και των επιχειρήσεων. Η παροχή φορολογικών κινήτρων στους πολίτες και η χρέωσή τους με βάση τον όγκο ή το βάρος των αποβλήτων που παράγουν μπορεί να λειτουργήσουν ενθαρρυντικά ως προς τον διαχωρισμό και τη μείωσή τους.»

Η σαφής προτεραιότητα που έδωσε η ενωσιακή νομοθεσία στην πρόληψη, την επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση των αποβλήτων επηρέασε άμεσα τις τιμές-στόχο και τις νομικές υποχρεώσεις που επιβλήθηκαν στα κράτη μέλη. Αυτή η αλλαγή πορείας αποτυπώθηκε και στους κανόνες που διέπουν τη χρηματοδότηση που χορηγεί η ΕΕ και οι οποίοι άρχισαν σταδιακά να ευνοούν τις επενδύσεις στην κυκλική οικονομία και να αποκλείουν μη βιώσιμες πρακτικές, όπως η υγειονομική ταφή. Ωστόσο, η επίτευξη των τιμών-στόχου για τα αστικά απόβλητα διαφέρει σημαντικά από το ένα κράτος μέλος στο άλλο –η πρόοδος ορισμένων ήταν ελάχιστη αν όχι και ανύπαρκτη– ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αρχίσει σιγά-σιγά να κινεί διαδικασίες επί παραβάσει (για τις τιμές-στόχο του 2008 οι διαδικασίες αυτές ξεκίνησαν μόλις το 2024).

Σύμφωνα με την έκθεση, μια άλλη βασική πρόκληση είναι η βιωσιμότητα της βιομηχανίας της ανακύκλωσης. Χωρίς αρκετές μονάδες ανακύκλωσης, δεν μπορούμε να μιλάμε για επίτευξη των τιμών-στόχου. Ωστόσο, τέτοιες μονάδες είτε είναι σπάνιες σε ορισμένα κράτη μέλη είτε, ιδίως όσον αφορά τα πλαστικά, κινδυνεύουν να κλείσουν λόγω της αύξησης των σχετικών εξόδων, της μικρής ζήτησης των παραγόμενων προϊόντων και των εισαγωγών φθηνότερων πλαστικών από χώρες εκτός ΕΕ. Το ΕΕΣ τονίζει ότι οι φορείς ανακύκλωσης πρέπει να διαθέτουν επιχειρηματικό σχέδιο, με πρώτο μέλημα τον προσδιορισμό των προκλήσεων από την πλευρά της ζήτησης και της προσφοράς, που επηρεάζουν την ενιαία αγορά κυκλικών προϊόντων και δευτερογενών πρώτων υλών.

Σε εθνικό επίπεδο, το κλιμάκιο ελέγχου ανέλυσε ορισμένα έργα διαχείρισης αποβλήτων που είχαν συγχρηματοδοτηθεί από την ΕΕ και διαπίστωσε καθυστερήσεις στην υλοποίηση και υπερβάσεις κόστους. Παρατήρησε επίσης ότι, στα κράτη μέλη που ελέγχθηκαν (Ελλάδα, Πολωνία, Πορτογαλία και Ρουμανία), η πρόοδος όσον αφορά την αποτελεσματική διαχείριση των αποβλήτων είναι αργή, λόγω ανεπάρκειας της δημόσιας χρηματοδότησης και ανικανότητας για πλήρη αξιοποίηση διάφορων οικονομικών μέσων, όπως τα συστήματα επιστροφής εγγύησης, η αύξηση του φόρου υγειονομικής ταφής και η εφαρμογή τιμολογίου βασιζόμενου στον όγκο ή στο βάρος των παραγόμενων αποβλήτων (αρχή του «πληρώνω όσο πετάω»). Οι φόροι υγειονομικής ταφής είναι τόσο διαφορετικοί από το ένα κράτος μέλος στο άλλο που τα απόβλητα φθάνουν μέχρι και να μεταφέρονται από τη μια χώρα στην άλλη για οικονομικούς λόγους. Για την αντιμετώπιση της κατάστασης, συνιστάται να αξιολογηθεί κατά πόσον είναι εφικτή η εναρμόνιση των φόρων υγειονομικής ταφής και αποτέφρωσης σε όλη την ΕΕ.

Γενικές πληροφορίες

Στο μεγαλύτερο μέρος τους τα αστικά απόβλητα συνίστανται σε υλικά συσκευασίας και βιολογικά απόβλητα (βιοαποδομήσιμα απόβλητα από κήπους και πάρκα, απόβλητα τροφών και υπολείμματα της κουζίνας). Προϋπόθεση για την αποτελεσματική διαχείριση των αστικών αποβλήτων είναι η καλή οργάνωση της χωριστής συλλογής των διάφορων υλικών, κατάλληλες υποδομές για τη διαλογή, την επεξεργασία, την αποτέφρωση ή/και την υγειονομική ταφή, καθώς και μια βιώσιμη αγορά για τα ανακυκλωμένα υλικά. Οι τρέχουσες τιμές-στόχος καθορίζονται στην οδηγία-πλαίσιο για τα απόβλητα, την οδηγία για τις συσκευασίες και τα απορρίμματα συσκευασίας και την οδηγία για την υγειονομική ταφή (όλες τους έχουν τροποποιηθεί αρκετές φορές). Η Επιτροπή ανακοίνωσε τη θέσπιση νέας πράξης για την κυκλική οικονομία το 2026, η οποία θα αποσκοπεί στην αντιμετώπιση ζητημάτων σχετικών με την αγορά και τη ζήτηση στον τομέα της ανακύκλωσης. Οι κύριες πηγές της ενωσιακής χρηματοδότησης για έργα που αφορούν αστικά απόβλητα είναι τα ταμεία της πολιτικής συνοχής και τα κονδύλια του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.

Σχετικοί σύνδεσμοι