Φοροδιαφυγή τέλος ; Διαφθορά τέλος;

Γιαννακέλου Ιωάννη,

Δικηγόρου, Μ.Δ.Ε. Ποινικών Επιστημών Α.Π.Θ.

Υπ.Μ.Δ.Ε. Αστικού Δικαίου Δ.Π.Θ.

    Πολλά έχουν ήδη γραφεί για την κρίση που βιώνουμε. Έχει ειπωθεί, και ορθά, ότι η κρίση είναι πρωτίστως κοινωνική, ηθική, πολιτική και εν τέλει οικονομική. Αίτια της εν τέλει οικονομικής κρίσης είναι, μεταξύ άλλων, ο ίδιος ο τρόπος διαμόρφωσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος, η διαφθορά, η φοροδιαφυγή. Θα προσπαθήσουμε να δώσουμε μια άλλη διάσταση στις δύο τελευταίες μάστιγες της εποχής μας, η καταπολέμηση των οποίων έχει μπει και στο επίκεντρο της πολιτικής ατζέντας. 

1.    Διαφθορά. Υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει σε κάποιο βαθμό σε όλα τα αναπτυγμένα κράτη όπου το υλιστικό πρότυπο ζωής έχει επικρατήσει. Η διαφθορά οδηγεί μεταξύ άλλων και στη στελέχωση υπηρεσιών του Δημοσίου τομέα με τους λιγότερο άξιους. Είναι φοβερό σ’ αυτή τη χώρα το γεγονός ότι έχουν επινοηθεί καινούριες λέξεις-έννοιες για να περιγράψουν το αθέμιτο πλεονέκτημα, σε μια προσπάθεια «απενοχοποίησης». Λέξεις όπως «μέσον», «βίσμα», δεν υπάρχουν σε άλλες χώρες. Και το αποτέλεσμα είναι τελικώς να μένουν «εκτός», κάποιοι περισσότερο άξιοι προς όφελος των «ημετέρων», με απότοκο τη δυσλειτουργία των υπηρεσιών (π.χ. στην βεβαίωση των φόρων). Αυτό τελικά το πληρώνει ο ίδιος ο πολίτης. Βέβαια αυτό δεν συμβαίνει σε όλο το ελληνικό δημόσιο, παρά σε ένα μέρος του. Με τη χρόνια επικράτηση της διαφθοράς στη χώρα, τελικά όλοι «βολεύονταν». Οι πολιτικοί που διόριζαν αλλά και οι διοριζόμενοι που χωρίς τα απαραίτητα προσόντα, διορίζονταν. Μέχρι που εγκαταστήσαμε στη χώρα  την «Τρόϊκα». Κι αρχίσαμε να ψελλίζουμε λέξεις όπως «αξιολόγηση», σα να ανακαλύψαμε ξαφνικά την Αμερική. Στις ανωτέρω περιπτώσεις θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για τέλεση παράβασης καθήκοντος όσων διορίζουν παράτυπα και πιθανώς ηθική αυτουργία όσων διορίζονται. Ο σκληρός πυρήνας της διαφθοράς που ζημιώνει πιο άμεσα την περιουσία του δημοσίου περιλαμβάνει πράξεις δωροδοκίας, υπεξαίρεσης, απιστίας στην υπηρεσία, οι οποίες επίσης τιμωρούνται ποινικά. Στο πεδίο της ποινικής αντιμετώπισης και δίωξης σοβαρών «πράξεων διαφθοράς», πρέπει να εξαρθεί η πρόσφατη προσπάθεια του νομοθέτη για ταχεία εκδίκαση πράξεων διαφοράς μεγάλου κοινωνικού ενδιαφέροντος και μείζονος δημοσίου συμφέροντος πολιτικών και κρατικών αξιωματούχων (ν.4022/2011). Η αποτελεσματικότητα αυτού του μέτρου θα φανεί βέβαια στην πράξη.

    Η προσπάθεια αντιμετώπισης όμως του υπό εξέταση βλαπτικού φαινομένου δεν περνάει πάντα μόνο μέσα από την ποινικοποίηση και δίωξη των συμπεριφορών αυτών.  Άλλωστε η επί χρόνια ύπαρξη των σχετικών διατάξεων στον ποινικό κώδικα, δεν έφερε τη λύση στο πρόβλημα. Είναι γεγονός επίσης ότι δεν καθίσταται εύκολη πάντα η δίωξη των πράξεων αυτών. Απαιτείται περαιτέρω πολιτική βούληση. Κι’ αυτό προϋποθέτει μη επαγγελματίες πολιτικούς, αδιάφθορους, με αποφασιστικότητα, που θα αναλάβουν το σχετικό πολιτικό κόστος. Ας ελπίσουμε ότι πλέον οι κυβερνήσεις θα κινηθούν προς αυτή την κατεύθυνση! Χρειάζεται όμως και πολίτες που θα έχουν κατανοήσει ότι το εύκολο βόλεμα και κέρδος «τέλος»! Κι αλοίμονο αν δεν μας διδάξει αυτή η κρίση!

2.    Φοροδιαφυγή. Κι ερχόμαστε τώρα στο θέμα της πάταξης της  φοροδιαφυγής. Ναι, πρέπει να παταχθεί! Και αυτό γιατί τελικά την πληρώνουνε οι νομοταγείς πολίτες. Εξαιτίας της υστερούν τομείς όπως της υγείας, της παιδείας, κτλ. Κατά καιρούς, οι διάφορες κυβερνήσεις ψηφίζουν νόμους που αυστηροποιούν την ποινική αντιμετώπιση των εγκλημάτων της φοροδιαφυγής και της μη καταβολής των χρεών προς το δημόσιο, όπως ο πρόσφατος ν. 3943/2011, που επέφερε τροποποιήσεις στους νόμους 2523/1997 και 1882/1990. Με το ν. 3943/11, για παράδειγμα, καθίσταται πλέον αξιόποινη η μη καταβολή χρεών προς το δημόσιο για ποσά άνω των 5.000 ευρώ αντί των 10.000 ευρώ που ήταν. Ο νομοθέτης επίσης, καθιστά τα εγκλήματα φοροδιαφυγής πλασματικά διαρκή, contra στο άρθρο 7 παρ. 1 του Συντάγματος, «κατασκευάζοντας» χρόνο τέλεσης της πράξης εκεί που δεν υπάρχει, με υποκρυπτόμενο (μπορούμε να πούμε) σκοπό, να εφαρμοστεί η αυτόφωρη διαδικασία (Βλ. για τις πρόσφατες τροποποιήσεις σε Καϊάφα-Γκμπάντι Μ., Οι επιλογές του ν. 3943/2011 για την οριοθέτηση του αξιοποίνου των φορολογικών αδικημάτων: Μια ατυχής προσπάθεια αυξημένης προστασίας των περιουσιακών απαιτήσεων του δημοσίου, ΠοινΔικ2011, σελ. 1307 επ.).

    Ο νομοθέτης όμως δεν σκέφθηκε ή δεν ήθελε να σκεφτεί ότι η λύση δεν βρίσκεται μόνο στην σκλήρυνση της ποινικής καταστολής. Ναι στην έλλογη ποινική νομοθέτηση, όχι όμως στην υπερβολική και αντισυνταγματική, γιατί καθίσταται αυτόματα αναποτελεσματική και ανενεργής. Ας μην ξεχνάμε ότι το ποινικό δίκαιο πρέπει να αποτελεί την ultima ratio, την ύστατη επιλογή. Το πρώτο ουσιαστικότερο βήμα για την αντιμετώπιση του φαινομένου θα ήταν η θέσπιση και εφαρμογή ενός αντικειμενικά δίκαιου, ενιαίου και μη αποσπασματικού φορολογικού συστήματος. Έτσι θα αποκατασταθούν οι όποιες κοινωνικές αδικίες. Μέρος της λύσης αποτελεί όμως και η αντιμετώπιση της βαθύτερης αιτίας της φοροδιαφυγής. Και εξηγούμαστε: Ένα τμήμα των πολιτών που φοροδιαφεύγουν σίγουρα ανήκουν στην κατηγορία εκείνων που σκέφτονται αποκλειστικά ωφελιμιστικά. Εδώ έχει αποτέλεσμα ο φόβος της ποινής και τελικά η επιβολή της. Υπάρχει όμως από την άλλη και ένα μεγάλο τμήμα των πολιτών που φοροδιαφεύγει γιατί η συνείδησή του, του λέει, ότι οι φόροι που θα καταβάλλει, τελικώς δεν θα «πέσουν» στο ταμείο της υγείας, της παιδείας, της δικαιοσύνης, αλλά θα καταλήξουν στις «τσέπες» ορισμένων «κρατικών» αξιωματούχων. Και πώς να μην αισθάνεται κανείς έτσι, όταν βλέπουν το φώς της δημοσιότητας συνεχώς σκάνδαλα με κατασπατάληση δημοσίου χρήματος από πολιτικούς, εφοριακούς, τελωνειακούς και γενικά κρατικούς υπαλλήλους και αξιωματούχους.  Και μιλάμε φυσικά για εκατομμύρια ευρώ! Είναι κωμικοτραγικό λοιπόν, να νομίζουμε ότι θα βελτιώσουμε την κατάσταση των δημόσιων οικονομικών της χώρας με το να ποινικοποιούμε τη μη καταβολή χρεών προς το δημόσιο του ύψους μόλις των 5.000 ευρώ, ενώ παράλληλα χάνουμε τα εκατομμύρια! Είναι σα να βλέπουμε το δέντρο και να χάνουμε το δάσος! Επομένως πρώτα πρέπει το πολιτικό σύστημα να γίνει αυστηρό με τον ίδιο του τον εαυτό και μετά με τον «απλό» πολίτη. Στο πλαίσιο αυτό ας ελπίσουμε ότι θα αποδώσουν καρπούς οι εξαγγελίες για προώθηση του ελέγχου των περιουσιακών στοιχείων κρατικών και πολιτικών αξιωματούχων των τελευταίων ετών και δήμευση της περιουσίας που αποκτήθηκε παράνομα. Ένα σημαντικό βήμα έγινε και συνίσταται στην εκδηλωθείσα πολιτική βούληση. Το επόμενο συνίσταται στην κινητοποίηση των ελεγκτικών μηχανισμών (ΣΔΟΕ κτλ.). Ένα άλλο βήμα αποτελεί η τροποποίηση στην επερχόμενη συνταγματική αναθεώρηση του άρθρου 86 του Συντάγματος, που ως γνωστόν «βάζει φρένο» στους εισαγγελείς σχετικά με τη δίωξη των εγκλημάτων των υπουργών, υφυπουργών, καθιστώντας μόνη αρμόδια τη Βουλή. Μέχρι τότε, προσωρινή λύση ίσως θα μπορούσε να δώσει και η αυστηρά στενή ερμηνεία της φράσης «κατά παράβαση των καθηκόντων» του συγκεκριμένου άρθρου του Συντάγματος, που αναφέρεται στις πράξεις των υπουργών και υφυπουργών. Έτσι, για παράδειγμα, μια δωροδοκία τελεσθείσα από υπουργό, θα μπορούσε να διωχθεί με βάση την κοινή διαδικασία, με το σκεπτικό ότι η δωροδοκία έγινε «ενόψει», «εξαιτίας», «επ’ ευκαιρία»,  «με αφορμή» την άσκηση των καθηκόντων του υπουργού, αλλά όχι «κατά» την άσκηση των καθηκόντων, διότι η λήψη για παράδειγμα αθέμιτου ωφελήματος από υπουργό, δεν αποτελεί πράξη ενάσκησης κατά νόμο αρμοδιότητας ή  παράλειψη  ενασκήσεως κατά νόμο οφειλόμενων καθηκόντων (Βλ. Συμεωνίδου-Καστανίδου Ε., Τα όρια εφαρμογής των ειδικών διατάξεων για την ποινική ευθύνη των Υπουργών, ΠοινΔικ2011, σελ. 501). Παράλληλα, όσο τα ανωτέρω θα γίνονται πράξη, ίσως αλλάξει και η στάση του πολίτη απέναντι στην εξουσία. Ίσως τελικά την εμπιστευτεί περισσότερο. Από την πολιτική εξουσία την ίδια εξαρτάται, η οποία αν θέλει, το μπορεί κιόλας. Έτσι λοιπόν, θα μπορούσε να περιοριστεί το φαινόμενο της φοροδιαφυγής.

    Ο τόνος μου ίσως φαίνεται αρκετά αισιόδοξος. Δεν τρέφω όμως φρούδες ελπίδες. Κι αυτό γιατί η  επί χρόνια απογοητευτική κατάσταση στον τομέα της διαφθοράς και της φοροδιαφυγής, δείχνουν ότι υπάρχουν ισχυρά συμπλέγματα στην ψυχή του ανθρώπου (πολίτη και πολιτικού), που αναπαράγουν αυτά τα φαινόμενα. Το αν τελικά τα πράγματα αλλάξουν προς το καλύτερο, θα δείξει τελικώς το πόσο δύσκολα περνάει τα τελευταία χρόνια ο ελληνικός λαός. Αν τίποτα δεν αλλάξει στο προσεχές διάστημα, σημαίνει ότι οι συνειδήσεις δεν έχουν αφυπνιστεί ακόμη και άρα δεν έχουμε πιάσει «πάτο». Το θέμα είναι αν χρειαζόμαστε μια εξωτερική εποπτεία «Τροϊκανού» τύπου, για να «αλλάξουμε» μυαλά.

    Και κάτι τελευταίο, που μπορεί να ακουστεί βαρύγδουπο, κρύβει όμως μέσα του αλήθεια. Στις εποχές που ζούμε, η ιστορία δεν θα συγχωρήσει σε μας τους νέους, τη σιωπή……