Η μυστικότητα της ψήφου μετά το Ν. 5043/2023

 

     Σύμφωνα με το  άρθρο 51 του αναθεωρημένου Συντάγματος: «…3. Οι βουλευτές εκλέγονται με άμεση, καθολική και μυστική ψηφοφορία από τους πολίτες που έχουν εκλογικό δικαίωμα, όπως νόμος ορίζει…». Με την διάταξη αυτή προβλέπονται τρεις βασικές αρχές που διέπουν την ψηφοφορία:

α) η αμεσότητα της ψηφοφορίας, με την οποία απαγορεύεται οποιαδήποτε παρεμβολή μεταξύ του Εκλογικού Σώματος και της Βουλής (π.χ. όπως στις Η.Π.Α., όπου υπάρχει το σώμα των εκλεκτόρων που εκλέγει των Πρόεδρο)

β) η καθολικότητα της ψηφοφορίας, η οποία επιβάλει την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη συμμετοχή των εκλογέων με την  κατά το δυνατόν  ελαχιστοποίηση τόσο των θετικών προσόντων για την απόκτηση του δικαιώματος του εκλέγειν (π.χ. όριο ηλικίας, ιθαγένεια κ.τ.λ.) όσο και των αρνητικών προσόντων που παρακωλύουν την άσκηση του ανωτέρω δικαιώματος (π.χ. τα άτομα που βρίσκονται σε δικαστική συμπαράσταση),

γ) η μυστικότητα της ψήφου η οποία είναι ίσως «η πιο θεμελιώδης εγγύηση της γνησιότητας της εκλογικής βούλησης καθώς περιβάλλει ως θεσμική εγγύηση – φιλελεύθερου και αμυντικού χαρακτήρα – τον εκλογέα κατά την επιλογή και τη διατύπωση της εκλογικής του προτίμησης »[1].  Παρέκκλιση από την αρχή της μυστικότητας της ψήφου προβλέπεται με διάταξη της  εκλογικής νομοθεσίας[2] , με την οποία  «Εκλογείς, που από σωματική αδυναμία δεν μπορούν να κάνουν τα πιο πάνω[3], έχουν το δικαίωμα για το σκοπό αυτό να απευθυνθούν στον αντιπρόσωπο της δικαστικής αρχής η σε μέλος της εφορευτικής επιτροπής, οι οποίοι είναι υποχρεωμένοι να τους βοηθήσουν.». Η εξαίρεση αυτή είναι αυτονόητη, καθώς με τον τρόπο αυτό διευκολύνεται η ψηφοφορία ατόμων που λόγω σωματικής αδυναμίας (π.χ. άτομα με μειωμένη όραση) δε θα μπορούσαν να ασκήσουν μόνα τους το δικαίωμα του εκλέγειν. Χωρίς την πρόβλεψη αυτή θα φαλκιδευόταν η αρχή της καθολικότητας της ψηφοφορίας (ανωτέρω υπό στοιχείο β), αφού ένα μεγάλο μέρος του εκλογικού σώματος θα τίθετο de facto εκτός εκλογικής διαδικασίας, μιας και θα αδυνατούσε για λόγους πραγματικούς να ασκήσει το εκλογικό του δικαίωμα. Άλλωστε, η πρόβλεψη ότι το άτομο που αδυνατεί από μόνο του να ψηφίσει, θα βοηθούν είτε ο δικαστικός αντιπρόσωπος είτε μέλος της εφορευτικής επιτροπής, μειώνει την πιθανότητα διαρροής της επιλογής του ψηφοφόρου, καθώς τα ως άνω άτομα  διορίζονται με τρόπο που διασφαλίζει την  κατά  το δυνατόν μεγαλύτερη αμεροληψία και  αντικειμενικότητά τους[4] στη διεξαγωγή των εκλογών.

Με το πρόσφατο Ν. 5043/2023(Φ.Ε.Κ. A’ 91/13.04.2023) επήλθαν τροποποιήσεις  στο Π.Δ. 26/2012, με σκοπό τη διευκόλυνση των εκλογέων  με αναπηρία και μειωμένη κινητικότητα κατά τις βουλευτικές εκλογές. Στο άρθρο 36 του ως άνω νόμου προβλέπονται τα ακόλουθα «…Προσθήκη παρ. 3Α στο άρθρο 83 του π.δ. 26/2012 Στο άρθρο 83 του π.δ. 26/2012 (Α’ 57), περί του τρόπου ψηφοφορίας κατά τις βουλευτικές εκλογές, προστίθεται παρ. 3Α ως εξής: «3Α. Σε κάθε κατάστημα ψηφοφορίας στην ελληνική επικράτεια, στο οποίο δεν καθίσταται δυνατό όλα τα εκλογικά τμήματα να βρίσκονται σε ισόγειο όροφο και να πληρούν τα κριτήρια προσβασιμότητας Ατόμων με Αναπηρία (Α.μεΑ.), λειτουργεί χώρος υποδοχής και υποστήριξης εκλογέων με αναπηρία και μειωμένη κινητικότητα. Η λειτουργία, τα χαρακτηριστικά και ο ρόλος του χώρου προσδιορίζονται ως εξής: α. Ο χώρος υποδοχής και υποστήριξης εκλογέων με αναπηρία και μειωμένη κινητικότητα βρίσκεται στον ισόγειο όροφο του καταστήματος ψηφοφορίας, είναι προσβάσιμος σε άτομα με κινητικά προβλήματα, διαθέτει ειδική ράμπα εφόσον χρειάζεται, πληροί τις ισχύουσες προδιαγραφές πυρασφάλειας, διαθέτει αναρτημένο διακριτό και ευδιάκριτα αναγνώσιμο τίτλο για την εύκολη αναγνώρισή του από τους εκλογείς και τους συνοδούς αυτών και είναι εφοδιασμένος με διαχωριστικό ψηφοφορίας (παραβάν). β. Την ευθύνη για τη δημιουργία του ως άνω χώρου έχει ο οικείος δήμος, ο οποίος επιλέγει αυτόν που διαθέτει τα καταλληλότερα κατά τα ανωτέρω τεχνικά χαρακτηριστικά. γ. Στον χώρο αυτόν παρευρίσκεται υπάλληλος του οικείου δήμου, και εφόσον ο αριθμός των δημοτικών υπαλλήλων δεν επαρκεί, της περιφέρειας, ο οποίος ορίζεται με σχετική απόφαση του δημάρχου ή του περιφερειάρχη και έχει την ευθύνη για την εύρυθμη λειτουργία του χώρου, την υποδοχή των εκλογέων που προσέρχονται σε αυτόν και την επικοινωνία με τον δικαστικό αντιπρόσωπο. δ. Με την προσέλευση του εκλογέα στον χώρο υποδοχής και υποστήριξης εκλογέων με αναπηρία και μειωμένη κινητικότητα, ο αρμόδιος υπάλληλος της περ. γ’ ενημερώνει αμελλητί με κάθε πρόσφορο μέσο τον δικαστικό αντιπρόσωπο του εκλογικού τμήματος στο οποίο ανήκει ο εκλογέας και του αναφέρει τα στοιχεία ταυτότητάς του. Ο δικαστικός αντιπρόσωπος, αφού επαληθεύσει την εγγραφή του εκλογέα στον εκλογικό κατάλογο, προσέρχεται στον χώρο υποδοχής και υποστήριξης εκλογέων με αναπηρία και μειωμένη κινητικότητα, έχοντας μαζί του πλήρη σειρά ψηφοδελτίων, ένα λευκό ψηφοδέλτιο και έναν φάκελο με σφραγίδα και μονογραφή για την εισαγωγή του ψηφοδελτίου. ε. Ο δικαστικός αντιπρόσωπος επαληθεύει τα στοιχεία ταυτότητας του εκλογέα με τα αντίστοιχα στοιχεία του εκλογικού καταλόγου και διαβεβαιώνεται ως προς την ταυτοπροσωπία του. Στον χώρο εντός του διαχωριστικού ψηφοφορίας για την επιλογή του ψηφοδελτίου, αποκλειστική πρόσβαση, εφόσον είναι αναγκαίο, εκτός από τον εκλογέα, έχουν: εα) ο δικαστικός αντιπρόσωπος και εβ) τυχόν συνοδός του εκλογέα, με την ευθύνη και την παρουσία του δικαστικού αντιπροσώπου. Ο δικαστικός αντιπρόσωπος βοηθά στην έκφραση της επιθυμίας του εκλογέα με την απαιτούμενη διακριτικότητα και εχεμύθεια για την τήρηση της μυστικότητας της ψήφου. στ. Στο κατάστημα ψηφοφορίας και στον χώρο υποδοχής και υποστήριξης εκλογέων με αναπηρία και μειωμένη κινητικότητα επιτρέπεται η είσοδος σκύλων βοηθείας (οδηγών) ατόμων με αναπηρία. ζ. Μετά την έξοδο του εκλογέα από το διαχωριστικό ψηφοφορίας, ο δικαστικός αντιπρόσωπος με ευθύνη του παίρνει τον φάκελο που περιέχει το ψηφοδέλτιο που επέλεξε ο εκλογέας, τον μεταφέρει στο αντίστοιχο εκλογικό τμήμα όπου είναι εγγεγραμμένος να ψηφίσει ο εκλογέας και τον ρίχνει στην κάλπη. Ο δικαστικός αντιπρόσωπος προβαίνει στη διαδικασία της ενημέρωσης του εκλογικού καταλόγου και της αρμόδιας εφορευτικής επιτροπής. Σε όλα τα στάδια της ως άνω καθοριζόμενης διαδικασίας, με την επιφύλαξη του δευτέρου εδαφίου της περ. ε’, ο δικαστικός αντιπρόσωπος συνοδεύεται από μέλη της εφορευτικής επιτροπής, καθώς και από εκλογικούς αντιπρόσωπους.». Ένα πρώτο σχόλιο για την ανωτέρω διάταξη είναι πως, έστω και με καθυστέρηση πολλών ετών, ο νομοθέτης φρόντισε να δημιουργηθούν ειδικοί χώροι στα εκλογικά κέντρα, προκειμένου να διευκολυνθούν συμπολίτες μας που  αντιμετωπίζουν κάποιου είδους αναπηρία ή μειωμένη κινητικότητα. Γνωστά είναι, άλλωστε, σε όλους μας (τουλάχιστον στους «παλαίμαχους» δικαστικούς αντιπροσώπους) περιστατικά, όπου ο δικαστικός αντιπρόσωπος εξερχόταν  στο προαύλιο του εκλογικού τμήματος, για να παραδώσει τα ψηφοδέλτια στον ψηφοφόρο με κινητικά προβλήματα που τον περίμενε μέσα στο αυτοκίνητο, καθώς η αναπηρία του τον εμπόδιζε να προσεγγίσει το  εκλογικό τμήμα,  ή την προσέλευση  ψηφοφόρων που υποβαστάζονταν από τους συγγενείς τους, αφού το εκλογικό κέντρο δε διέθετε ράμπα ή ανελκυστήρα. Είναι προφανές, ότι τέτοιου είδους φαινόμενα δεν περιποιούν  τιμή σε μια ευνομούμενη πολιτεία η οποία οφείλει να φροντίζει πως όλοι οι  πολίτες της θα μπορούν να ασκούν το δικαίωμα του εκλέγειν, διατηρώντας παράλληλα την αξιοπρέπειά  τους. Όμως,  με μια δεύτερη ανάγνωση των ανωτέρω τροποποιήσεων, ερχόμαστε αντιμέτωποι με τη  διάταξη η οποία εγείρει εύλογα ερωτήματα αναφορικά με την συνταγματικότητά της: «Στον χώρο εντός του διαχωριστικού ψηφοφορίας[5] για την επιλογή του ψηφοδελτίου, αποκλειστική πρόσβαση, εφόσον είναι αναγκαίο, εκτός από τον εκλογέα, έχουν: εα) ο δικαστικός αντιπρόσωπος και εβ) τυχόν συνοδός του εκλογέα, με την ευθύνη και την παρουσία του δικαστικού αντιπροσώπου. Ο δικαστικός αντιπρόσωπος βοηθά στην έκφραση της επιθυμίας του εκλογέα με την απαιτούμενη διακριτικότητα και εχεμύθεια για την τήρηση της μυστικότητας της ψήφου». Μέχρι σήμερα, όπως προεκτέθηκε, το ψηφοφόρο με κινητικά προβλήματα βοηθούσε αποκλειστικά ο δικαστικός αντιπρόσωπος ή μέλος της εφορευτικής επιτροπής. Η πρόβλεψη ότι εντός του παραβάν θα μπορεί να έχει πρόσβαση και ο συνοδός του εκλογέα, έστω και αν αυτό γίνεται με ευθύνη του δικαστικού αντιπροσώπου, είναι αμφίβολο εάν συμβιβάζεται με την αρχή της μουσικότητας της ψήφου. Ο δικαστικός αντιπρόσωπος[6], με το κύρος που του δίνει η θέση του ως εκπροσώπου της συντεταγμένης πολιτείας με καθήκον την εύρυθμη και αδιάβλητη διεξαγωγή της  ψηφοφορίας, εμπνέει εμπιστοσύνη στον ψηφοφόρο ο οποίος τον «βλέπει» ως τρίτο – άσχετο πρόσωπο, στο οποίο μπορεί να εμπιστευτεί την επιλογή της ψήφου του[7]. Όμως, όταν στο παραβάν παραβρίσκεται και ο συνοδός, που συνήθως είναι κάποιος συγγενής του ψηφοφόρου, τότε η κατάσταση αλλάζει άρδην. Πλέον ο ψηφοφόρος βρίσκεται υπό το βλέμμα του συνοδού του, με τον οποίο έχει σχέσεις και προς τον οποίο, πιθανόν, νιώθει υποχρεωμένος εάν τυχαίνει να τον φροντίζει εξαιτίας της αναπηρίας του. Τότε, ποιος μας εγγυάται ότι ο ψηφοφόρος θα επιλέξει το κόμμα που ο ίδιος θέλει και όχι το κόμμα που του έχει υποδείξει ο συνοδός; Σκεφτείτε τι θα γινόταν αν η ψηφοφόρος  που αναφέρεται την υποσημείωση (7), συνοδευόταν από το σύζυγο ή τον υιό της; Θα ήταν το ίδιο ελεύθερη να εκφράσει τη βούλησή της ή τελικά θα επέλεγε να χρησιμοποιήσει το … «σταυρωμένο» ψηφοδέλτιο που της είχαν βάλει στην τσέπη της όταν έφευγε από την οικία της; Βέβαια, ο ίδιος ο νόμος προβλέπει, ότι η παρουσία του συνοδού θα γίνεται με ευθύνη του δικαστικού αντιπροσώπου, εννοώντας προφανώς ότι ο τελευταίος θα κρίνει κατά περίπτωση εάν χρειάζεται ο συνοδός να βρίσκεται μέσα στο παραβάν. Πιστεύει άραγε κανείς, γνωρίζοντας την ελληνική πραγματικότητα, ότι δε θα υπάρξουν αντεγκλήσεις και εντάσεις, στις περιπτώσεις που ο συνοδός ζητήσει μετ’ επιτάσεως να παραβρεθεί στο παραβάν και ο δικαστικός αντιπρόσωπος του το αρνηθεί;

     Εν κατακλείδι,  αν και η πρόθεση  του  νομοθέτη του Ν. 5043/2023 ήταν να διευκολύνει τα άτομα με αναπηρία κατά την άσκηση του δικαιώματος του εκλέγειν, εντούτοις, η πρόβλεψη να παραβρίσκεται στο παραβάν και ο συνοδός του ψηφοφόρου είναι τουλάχιστον άστοχη και ασυμβίβαστη με τη θεμελιώδη αρχή της μυστικότητας της ψήφου.

Ιωάννης Χήνος

Πρόεδρος Πρωτοδικών

---

[1] Ευάγγελος Βενιζέλος «Μαθήματα Συνταγματικού Δικαίου Ι», εκδόσεις Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 353-359.

[2] Άρθρο 83§3 του ισχύοντος Π.Δ. 26/2012, άρθρο 83 §3 του προγενεστέρου Π.Δ. 96/2007, άρθρο 83 §3 του προγενεστέρου Π.Δ. 351/2003

[3] Δηλαδή να πάρουν τα ψηφοδέλτια και το φάκελο, να αποσυρθούν μόνοι τους σε ξεχωριστό χώρο, να κλείσουν μυστικά το ψηφοδέλτιο της εκλογής του μέσα στο φάκελο και ακολούθως να τον ρίξουν κάλπη (άρθρο 83 §§1 και 2 του Π.Δ. 26/2012)

[4] Άρθρα 58 – 60, 66 Π.Δ. 26/2012

[5] Εννοείται το παραβάν

[6] Που ως επί τω πλείστον είναι δικαστής, εισαγγελέας ή δικηγόρος.

[7] Πριν χρόνια ήμουν δικαστικός αντιπρόσωπος σε ένα χωριό. Μια ηλικιωμένη κυρία ζήτησε να την βοηθήσω. Ο διάλογος που ακολούθησε ήταν απολαυστικός αλλά και ενδεικτικός της χρησιμότητας του δικαστικού αντιπροσώπου:

-          Παιδάκι μου θέλω να ψηφίσω το κόμμα Α

-          Μάλιστα. Ορίστε το ψηφοδέλτιο.

-          Παιδάκι μου σε ευχαριστώ. Μην το πεις σε κανέναν. Μου έδωσαν από το σπίτι αυτό το ψηφοδέλτιο του Β κόμματος, αλλά εγώ δεν το θέλω.